زبان "وِلاتی"، گویشی در حال فراموشی

 

زبان ولایتی که در اصطلاح محلی به آن " ولاتی" گفته می‌شود، زبان باستانی اهالی تعدادی از محلات خمینی‌شهر از قبیل اسفریز، باولگان، زاغ آباد، کوشکباج، گاردر و گارسله است که متأسفانه در سالهای اخیر مورد غفلت قرار گرفته و در حال نابودی است.

علیرضا قربانی- محقق و پژوهشگر زبان گویش ولاتی شامگاه(سه‌شنبه) در حاشیه نخستین پاسداشت زبان ولاتی اظهار کرد: تعدادی از زبانشناسان و مورخان ایرانی و غربی از جمله احسان یار شاطر، حبیب برجیان و اسکارمان این زبان را که یکی از زبان‌های فلات مرکزی ایران به شمار می‌رود بازمانده زبان "مادی" می‌دانند که قدمتی حدود 3 هزار سال دارد.

وی در همین خصوص افزود: بر خلاف تصور عموم ، اقوام آریایی یعنی مادها، پارت‌ها و پارس‌ها پس از ورود به فلات ایران همگی به زبان فارسی سخن نمی‌گفتند بلکه هر کدام زبان جداگانه‌ای برای خود داشتند. اولین قوم آریایی که در ایران به قدرت رسیده و اولین حکومت ایرانی را تشکیل دادند قوم مادها بودند که قلمرو حکومتشان در پهنه میان اصفهان، ری، همدان و کرمانشاه گسترده بود. یعنی دقیقاً همان جایی که هنوز زبان‌های مادی کمابیش به حیات خود ادامه می‌دهند.

این محقق و پژوهشگر گفت: بر همین اساس است که به تعبیری می‌توان گفت زبان ولاتی اولین زبان رسمی و حکومتی ایران بوده است. ولاتی گویش نیست، بلکه یک زبان است که به گویش‌های مختلفی از جمله گویش ورنوسفادرانی، گزی، کلیمی اصفهانی و ... تقسیم می‌شود و لفظ ولایتی هم بعد از اسلام به این زبان اطلاق می‌شده است.

 

جمع‌آوری اشعار ولاتی در یک کتاب

قربانی در مورد ادبیات این زبان گفت: زبان ولاتی یک زبان خام و تهی نیست بلکه صاحب ادبیات نیز است. ادبیات زبان ولاتی بیشتر شامل سروده‌ها، اشعار و ترانه‌هایی است که از سال‌های دور توسط شاعرانی که به زبان مادری خودشان عشق می‌ورزیدند سروده شده است.

وی ادامه داد: شاعرانی مثل درویش عباس از شهر گز یا رضا مداحی از شهر کوهپایه و بسیاری دیگر از شاعران بنام ولاتی سرا بودند. در محله ورنوسفادران خمینی‌شهر نیز بیش از ده تن از شعرا و ترانه‌سرایان به این زبان شهر گویش می‌کردند و ترانه سروده‌اند. از جمله استاد طلایی، استاد قیام، اصغر حاج حیدری(خاسته)، سعید بیابانکی، داود حاج حیدری، حسین حاجی هاشمی، غلامرضا مهدی پور و ...

این محقق زبان بومی گفت: خیلی از این اشعار هنوز در جایی منتشر نشده است، اما می‌توان پیشنهاد داد با همکاری تمامی شاعران و بستگان شعرایی که در قید حیات نیستند همه این اشعار و سروده‌ها در یک مجموعه شعر مشترک به چاپ برسد.

 

زبان ولاتی، یک زبان مرده نیست

علیرضا قربانی در مورد ارتباط زبان عامه با این زبان گفت: زبان ولاتی از حیث دارا بودن ادبیات عامه نیز زبانی غنی و پر بار است. ادبیات عامه این زبان مثل بسیاری از زبان‌ها شامل انواع و تعداد بی‌شماری از ترانه‌ها، شعرها، قصه‌ها، حکایات، مثل‌ها و لالایی‌ها و... است که متأسفانه هنوز به طور جدی مورد توجه قرار نگرفته است.

وی زبان ولاتی را زبانی زنده دانست و گفت: زبان ولاتی ورنوسفادرانی یک زبان مرده نیست. زبان در آستانه انقراض هم نیست بلکه زنده است، اما رو به انقراض یعنی اگر با این وضعیت بخواهد پیش برود در آینده‌ای نزدیک یک زبان مرده می‌شود که دیگر حتی یک سخنگو هم نخواهد داشت.

قربانی در مورد احیای این زبان گفت: زبانشناسان معتقدند زبان‌های که ممکن است در معرض آسیب و فراموشی و مرگ قرار بگیرند می‌توانند حفظ و احیا نیز بشوند. به این منظور راهکارهایی هم پیش روی ما قرار می‌دهند که بیشتر بر سه محور فرهنگ سازی، گردآوری و آموزش استوار است. بر همین اساس است که امروزه مشاهده می‌کنیم در نقاط مختلف جهان زبان‌های زیادی را از مرگ حتمی نجات داده و احیا کرده‌اند.  

 

زبان ولاتی در آینه تحقیقات زبان شناسان

این محقق زبان شناس در مورد تحقیقاتی که تاکنون در زمینه زبان ولاتی انجام گرفته است، گفت: خوشبختانه زبان ولاتی جز زبان‌هایی است که از ابتدا مورد توجه زبان شناسان بوده و تاکنون بسیاری از گویش‌های آن کم و بیش گردآوری شده و مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است.

وی خاطرنشان کرد: در این بین زبان شناسان بزرگی هم از دیگر کشورها به تحقیق و بررسی پیرامون این زبان جذب شده و وارد میدان شده‌اند، از جمله آیلرز، لکوک و استیلو. گویش ورنوسفادرانی هم از این مسئله مستثنی نبوده و بارها توسط اهالی زبان و ادبیات گردآوری شده است، اما در صدر همه این گردآوری‌ها، گردآوری‌ها و تحقیقاتی قرار دارد که توسط ژوکوفسکی، فره وشی، برجیان و اسماعیلی از زبان شناسان بزرگ ایرانی و خارجی بر روی این زبان انجام شده است.

منبع: ایسنا