ارائه چهره صریح و بی‌تعارف یک شخصیت تاریخی؛ شاه اسماعیل که بود؟

 

کتاب «شاه‌اسماعیل صفوی و تغییر مذهب» نوشته بهزاد کریمی توسط نشر ققنوس منتشر و راهی بازار نشر شد.

صادق وفایی: کتاب «شاه‌اسماعیل صفوی و تغییر مذهب» نوشته بهزاد کریمی به تازگی توسط نشر ققنوس منتشر و راهی بازار نشر شده است. این کتاب یکی از عناوین مجموعه «تاریخ ایران: روایتی دیگر» است که به تازگی و همزمان با هفته کتاب رونمایی شد.

کریمی دبیر مجموعه مذکور است که نگارش کتاب پیش رو را هم به عهده داشته و درباره چگونگی تهیه و تدوین کتاب‌های «تاریخ ایران: روایتی دیگر» می‌نویسد: بر آن شدیم با نگاهی به ناکامی‌ها و کامیابی‌ها در عرصه نگارش و نشر آثار تاریخی برای مخاطبان غیرمتخصص، مجموعه‌ای جدید فراهم آوریم شامل بررسی سیر تحولات تاریخ ایران با نگاهی تازه و با اتکا بر منابع معتبر و روش‌های مقبول در پژوهش‌های تاریخی.

ویژگی اصلی تعریف‌شده برای مجموعه مورد نظر، داشتن نگاهی همه‌جانبه، فرهنگی و انتقادی به رویدادهای تاریخ ایران در عرصه ایرانِ فرهنگی است. به عقیده دست‌اندرکاران تهیه مجموعه «تاریخ ایران: روایتی دیگر» خوانش درست تاریخ می‌تواند موجب تحکیم هویت ملی، دوری از تندروی‌های قومیتی و مذهبی و سرانجام احتراز از یکسونگری‌های اسلامی-باستانی شود.

از تغییر مذهب و وحدت سرزمینی اغلب در حکم دو دستاورد بزرگ دوران شاه اسماعیل صفوی یاد می‌شود. شاه اسماعیل برای نخستین‌بار، پس از ورود اسلام به ایران، در اقدامی متهورانه تشیع دوازده امامی را مذهب رسمی مملکت اعلام کرد و سرسختانه درصدد گسترش این مذهب، در ایرانِ بیشتر سنی‌مذهب آن روزگار برآمد. این وحدت در مذهب، با وجود انتقادات فراوان از نحوه عمل و رفتار شاه اسماعیل، در بلندمدت زمینه‌ساز وحدتِ فرهنگی و سپس وحدت سیاسی شد؛ عنصری کمیاب که در زمانه گردنکشی حاکمان محلی در تاریخ ایرانِ پس از اسلام به بوته فراموشی سپرده شده بود. شاه‌اسماعیل همچنین تلاش کرد با نگاهی تاریخی به حوزه جغرافیا، قلمرو تاریخی ایران باستان را احیا کند.

این شخصیت تاریخی برای گسترش تشیع در سرزمینی که بیشتر مردم آن با سنت خو گرفته بودند، کاری سخت در پیش داشته است. او باید هم به لحاظ سیاسی و نظامی بر رقبا پیروز می‌شد و هم ایدئولوژی مذهب شیعه را می‌پراکند.

اما شاه اسماعیل صفوی جدا از خدمات سیاسی و مذهبی‌اش به ایران، نقاط منفی و تاریکی هم در کارنامه خود دارد که نگارنده کتاب پیش رو سعی کرده آن‌ها را هم از نظر دور ندارد و درباره‌شان بنویسد. به عنوان مثال خشونتی که این پادشاه صفوی در قبال برخی از دشمنانش رو داشته یا شکستش در جنگ چالدران از نیروهای عثمانی از جمله مطالبی هستند که درباره اشتباهات شاه‌اسماعیل در این کتاب به آن‌ها پرداخته شده است.

عناوین فصل‌های این کتاب به ترتیب عبارت‌اند از: «زنجیره موعودگرایی»، «از فقر و خاکساری تا مملکت‌داری: تبار و مذهب شاه‌اسماعیل»، «"مرا بدین کار بازداشته‌اند": تغییر مذهب»، «خشونت و وحشت: سرکوب مدعیان داخلی»، «کاسه سر شد قدح: مسئله شرق»، «شاه و سلطان: مسئله عثمانی»، «اسطوره فرو می‌ریزد: چالدران» و «اولین شکست، آخرین جنگ: از شکست چالدران تا مرگ»

در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:

اکنون پس از پیروزی بر شیبک‌خان و با افزوده‌شدن خراسان به قلمرو صفویه، شاه اسماعیل می‌توانست ادعا کند پادشاه سراسر ایران شده است. شاه برای نشان‌دادن تسلط خود بر خراسان در اقدامی غیرمعمول و منزجرکننده پوست سر شیبک‌خان را پر از کاه کرد و آن را برای سلطان بایزید دوم فرستاد. این اقدام نابخردانه، آن سلطان آرامش‌طلب و جانشینش را بر سر خشم آورد. دست شیبک‌خان هم از بدن جدا شد و برای یکی دیگر از حکام محلی به نام آقارستم در مازندران فرستاده شد. این آقارستم پیش از جنگ شاه اسماعیل با شیبک‌خان به تقاضای شاه اسماعیل برای پیوستن به سپاه صفوی پاسخ رد داده بود و دست خود را پیوسته ی دامان شاه ترکستان خوانده بود. فرستاده شاه اسماعیل دست شیبک‌خان را به تلافی این جمله، به دامان آقارستم پرتاب کرد و آقارستم چند روز پس از این رویداد درگذشت.

شاه اسماعیل به رسم جنگ‌های پیشین پس از تقسیم منصفانه غنایم نبرد مرو، فرماندهانی را برای اعمال حاکمیت صفویه به شهرهای خراسان فرستاد. از آن جمله قلی‌جان‌بیگ را به هرات اعزام کرد و از او خواست تا مقدمات ورود سپاه صفوی را به شهر آماده سازد.

این کتاب با ۱۳۴ صفحه مصور، شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه و قیمت ۱۵ هزار تومان منتشر شده است.

منبع: مهر