احمد مسجدجامعی: هفته کتاب با ایده‌های بدیع به جریان تبدیل شد

 

 

گام نخست همیشه مهم‌ترین حرکت برای اجرای هر ایده است و اگر با خلاقیت و پشتکار همراه باشد، بی‌تردید به نتیجه خواهد رسید. ایده هفته کتاب که سال 1372 با هدف تاکید بر اهمیت کتاب و کتابخوانی و به‌عنوان دومین رویداد مهم‌ کتابی سال‌ بعد از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران طرح شد، از‌جمله ایده‌های خلاقانه احمد ‌مسجد‌جامعی؛ معاون امورفرهنگی وقت وزارت فرهگ و ارشاد اسلامی است.

جشن بیست‌و‌شش‌ سالگی «هفته کتاب» حالا در آستانه چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در حال برگزاری است. به بهانه این جشن با احمد مسجد‌جامعی؛ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اسبق، عضو شورای اسلامی شهر تهران و مبدع طح‌هایی همچون کتاب‌گردی که نشانه علقه این چهره فرهنگی به حوزه کتاب است به گفت‌و‌گو نشستیم.  

********

چگونه هفته کتاب شکل گرفت؟

هفته کتاب، براساس یک ضرورت اجتماعی شکل گرفت، به‌عبارت دیگر به دنبال ایجاد یک نشاط اجتماعی، حول محور فرهنگ و کتاب بودیم. هدف و خط‌مشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این بود که فعالان فرهنگی و اهل قلم با کتاب، میان مردم بروند. بنابراین کارکرد هفته کتاب با کارکرد نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران متفاوت بود، به‌عبارت دیگر مردم به نمایشگاه می‌آمدند در‌حالی‌که براساس سیاست اصلی هفته کتاب، ناشران، نویسندگان، اهل قلم و مسئولان فرهنگی برای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی به مساجد، مدارس، کارخانه‌ها و دانشگاه‌ها می‌رفتند.

 

به نظر می‌رسد که تعیین آبان‌ماه برای آغاز هفته کتاب بی‌دلیل نبود.

بله. هرچند که پاییز فصل بازگشایی مدارس، دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه بود، بازار کتاب از رونق قابل توجهی برخوردار نیست، اما نیمه نخست سال با توجه به برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، این رونق و گرمی برای بازار نشر وجود داشت، بنابراین به دنبال تعریف یک مناسبت جدید و در عین حال، مکمل فعالیت‌های پیشین بودیم.

 

بنابراین سیاست‌گذاران، هفته کتاب را به‌عنوان فرصت تحقق اهداف فرهنگی و تاکید بر ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی می‌‌دانستند. برای تحقق این اهداف چه برنامه‌ها و مناسبت‌هایی را در نظر داشتید.

همزمان با هفته کتاب تعداد زیادی مراسم از جمله جشنواره‌های«کاریکاتور کتاب» «نقد کتاب»، «شعر کتاب»، «سرود کتاب»، «دانش‌آموز کتابدار»، «معلم کتابدار»، انتخاب «بهترین کتاب معلمان»،‌ انتخاب «کتاب سال دانشجویی» با مشارکت جهاد دانشگاهی و یا طرح «کتابخانه‌های خانگی» به نشاط کتابخوانی کمک می‌کرد. برگزاری این برنامه‌‌ها موجب شد که کتاب فقط به‌عنوان یک کالای اقتصادی تعریف نشود، هرچند که در هفته کتاب به اقتصاد نشر نیز توجه شد، البته برخی از طرح‌ها مانند «ساعت کتابخوانی در مدارس»، نیز با آنکه به‌طور کامل اجرایی نشد، اما شور و گرما ایجاد می‌کرد. معرفی کتاب‌های کمک آموزشی در انتهای کتاب‌های درسی نیز از دیگر ایده‌های نو، به بهانه هفته کتاب شکل گرفت. شکل‌گیری نشریات تخصصی کتاب مانند کتاب هفته و مجموعه کتابماهها که در زمینه اطلاع‌رسانی و نقد و بررسی آثار منتشره فعالیت می‌کردند از دیگر دستاوردهای هفته کتاب بود.

علاوه بر این یکی دیگر از سیاست‌ها، ورود کتاب به فضای عمومی، اجتماعی و رسانه‌ای بود. بنابراین نخستین صفحه و ستون ویژه کتاب در مطبوعات از سوی ستاد هفته کتاب تعریف شد. مؤسسه خانه کتاب نیز منبع خبری اخبار کتاب بود، بنابراین با انتشار اخبار پرفروش‌ترین‌‌های نشر و یا تازه‌های نشر، مقوله کتاب و کتابخوانی به حوزه بحث و گفت‌وگو و اندیشه کشیده شد.

 

مصداقی از تأثیر‌گذاری فعالیت‌های هفته کتاب بفرمایید؟ 

این تأثیرگذاری اساسی بود، برخی هم مصداقی بود که زمان ویژه خود را داشته و دارد و برخی بنیادی، مثل شبکه ISBN (شابک) که کتاب ایران را بین‌المللی کرد و یا نشریات تخصصی و یا سرای اهل قلم و از این قبیل. از تاثیرات هفته کتاب در مدارس می‌توانم به برگزاری نمایشگاه کتاب اشاره کنم و به خاطر دارم بعد از برگزاری این نمایشگاه‌ها به گفته مسئولان آموزش و پرورش، تعداد کتاب به ازای هر دانش‌آموز افزایش قابل توجهی پیدا کرد.

هفته کتاب به واسطه ایده‌های بدیع به جریان تبدیل شد و چندان اسم و رسم در میان نبود، همه تلاش می‌کردند که اتفاقی شکل بگیرد و باید تاکید کنم که این فضا مشارکت‌جویانه بود، به‌عبارت دیگر همه همکاری کردند که آثاری ناشی از آنها در میان نیست. حتی گاهی اسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برده نمی‌شد که موجب حساسیت هم می‌شد. «هفته کتاب» ذهنیت قالبی درباره کتاب و نشر و توزیع و بهویژه کتابخوانی را از بین برد.

 

درباره تاثیر‌گذاری و جریان‌سازی هفته کتاب بیشتر بفرمایید.

جریان‌‌سازی‌ها سطوح مختلفی داشت، به‌عنوان مثال در مؤسسه خانه کتاب، نظام «دسترسی آسان به کتاب ایران برای سراسر جهان» و همچنین صدور شابک ویژه کتاب‌های زبان فارسی‌ طراحی شد. نشریات کتابماه و کتاب هفته، نشست‌های تخصصی که بعدها منجر به شکلگیری سرای اهل قلم شد و بیمه‌ها و حمایت از پدیدآورندگان «راهاندازی و تقویت و تجهیز کتابخانه‌های مدارس»، «کتابخانه‌های خانگی» «کتابخانه‌های روستایی»، «کتابخانه‌های مساجد»، معافیت کارفرمایان از سرمایه‌گذاری در بخش کتاب و فرهنگ و یا معافیت مالیاتی ناشران همه موضوعات به هم پیوسته‌ای بود، تا کتاب وارد همه ابعاد زندگی شود. حتی برای زندان‌ها نیز به مناسبت هفته کتاب برنامه داشتیم و موفق شدیم، کتابخانه‌های زندان‌ها را تجهیز کنیم. علاقه زندانی‌ها به کتاب برای من بسیار شیرین بود.

 

خاطره‌ای از هفته کتاب دارید؟

در آستانه برگزاری نخستین دوره هفته کتاب قرار داشتیم که خبر درگذشت آیت‌الله سیدمحمدرضا گلپایگانی یکی از مراجع عظام تقلید اعلام شد و به دلیل عزای عمومی برنامه‌های هفته کتاب نیز با تأخیر برگزار شد. این تأخیر باعث شد بدون هیچ برنامه‌ریزی هفته کتاب با سالروز میلاد علی امیرالمؤمنین ‌(ع) همزمان شود و به همین مناسبت عبارت «ای خستگان تن به تماشای جان روید» روی پوستر هفته کتاب با حدیث «أنا مَدینَه العِلمِ و عَلِیُّ بابُها» (من شهر علمم و علی، دروازه آن است) جایگزین شد و پوستر زیبایی که طراح آن مرحوم کیوان سپهر بود و با هر دو متن سازگاری داشت مبنای کار قرار گرفت.

 

از کتابگردی هفته کتاب بگویید.

کتابگردی نیز در ادامه سیاست‌های قبلی است. به‌عبارت دیگر آن زمان من مسئول بودم و آن گونه برنامه‌ریزی می‌کردم، ولی پس از تحویل مسئولیت علاقه میان من و اهل کتاب قطع نشد و به شکل کتابگردی بروز کرد.

 

آیا هفته کتاب را باید به‌عنوان رویدادی تبلیغی و ترویجی و مایه تهییج جامعه برای توجه به کتاب و کتابخوانی دانست و یا می‌توان با نگاه آسیب‌شناسانه این رویداد را بررسی کرد؟

هر دو. به ‌عنوان مثال خاطرم هست که در هفته کتاب، عملکرد سالانه و یا ده‌ ساله حوزههای متفاوت نشر هم ارزیابی می‌شد و تاکید داشتیم، این نگاه که کتاب به گروه و قشر خاص محدود است باید حذف شود.

برای متولیان هفته کتاب، کاهش دخالت دولت و افزایش مشارکت‌ها بسیار مهم بود. به‌عنوان مثال رویداد «کتاب سال دانشجویی» زمانی شکل گرفت که سیاست‌های وزارت آموزش عالی وقت با جهاد دانشگاهی چندان همسو نبود. بنابراین متولیان هفته کتاب در جریان واگذاری این رویداد به جهاد دانشگاهی، باید به گونه‌ای رفتار می‌‌کردند که به جای اختلاف، همدلی پدید آید.

 

به نظر می‌‌رسد، دغدغه متولیان، معرفی بیش از پیش هفته کتاب به جامعه است. به نظر شما برای رفع این دغدغه چه باید کرد؟

دغدغه کتاب، خواندن است و هفته کتاب بهانه‌ای برای این کار. حال می‌توان گفت اصل مطالعه است و خود کتاب هم بهانه است. شکل‌های دیگر مطالعه هم ارزشمند است. برای معرفی بیشتر این هفته باید به اصطلاح شکل برگزاری مناسبت‌ها و مراسم تغییر کند. به ‌عنوان مثال می‌توان به کتابگردی دانشجویان، دانش‌آموزان و یا خانواده‌ها فکر کرد. در جریان تحقق ایده آمیخته شدن کتاب با زندگی، تنها نباید به کتاب‌های تخصصی توجه کرد، کتاب‌های مهارتی مانند آشپزی، باغبانی، آموزشی و عمومی هم جایگاه خود را دارند.

منبع: ایبنا