از تجربۀ نشر ژاپن چه می توان آموخت؟ / عبدالحسین آذرنگ

 

اشاره

 نشر ژاپن از هویّتی  بهره مند است که از تاثیر هویّت فرهنگی آن سرزمین برکنار نیست. اگر ویژگی های سیاسی ـ اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و تاریخی سرزمینی را از نظر دور بداریم که تمدنی کهن سال و تاریخی پرماجرا و پرافت و خیز دارد، نمی توان موضوعی را که در این جا در دست بررسی داریم درست شناخت. از کشوری با حوزۀ زبانی محدود، که سده های بسیار در انزوای جغرافیایی و تاریخی به سر برده، هولناک ترین فاجعۀ حاصل از جنگ و ویرانی تاریخ بشر را از سر گذرانده، به خاک سیاه نشسته  و از همان خاک برخاسته، همه چیز خود را بازسازی و نوسازی کرده، و در میان آن ها نشر اش را هم به یکی از پویاترین نشرهای جهان تبدیل کرده است، چه درس هایی می توان آموخت؟

 

پیشینۀ کوتاه تاریخی

مجموعۀ جزایر ژاپن از جزیره هایی پرشمار، کوهستانی و کم وسعت تشکیل یافته  که بنا به نظر زمین شناسان حدود 300 هزار سال پیش از قارۀ  آسیا جدا شده و دریایی میان آن آن ها و قارۀ آسیا قرار گرفته است. ساکنان آن مجموعۀ جزایر فقط در چند جزیرۀ اصلی متمرکز شده اند. از حدود 13 هزار سال پیش، در عصر میان سنگی، فرهنگی در آن جا شکل گرفت که تا چند هزار سال تداوم داشت. نخستین و کهن ترین اشارۀ تاریخی به ژاپن در منبعی چینی دیده شده است که تاریخ آن 57م است، تفریباً همزمان با ایام حکومت بلاش یکم، شاه پارتی، در ایران. چینیان در اسناد دیوانی قدیمی از آن سرزمین به عنوان خراج گزار خود یاد کرده اند. با گذشت زمان حکومتی متمرکز در آن جا شکل گرفت، به تدریج قدرت مند شد و سامانه ای برای ادارۀ کشور ایجاد کرد. آیین بودا از راه چین و به روایت چینی به ژاپن راه یافت، نخستین عنصرهای فرهنگی خارجی و متعلق به قارۀ آسیا را به درون آن راه داد و موجی فرهنگی در آن جزایر دورافتاده به راه انداخت که بر مسیر رویدادهای بعدی آن سرزمین تاثیر گذاشت. در سدۀ 7م اصلاحاتی در جامعه به عمل آمد، آیین کنفوسیوسی با موج دوم فرهنگی به ژاپن وارد شد و تاثیرهای عمیقی برجای نهاد. عمق این تاثیرها به اندازه ای است که به برآورد عده ای از تاریخ نگاران فرهنگی، تا سدۀ 19م تداوم یافته است.

                        یکی از بخت های نیک ژاپن این بود که  به گونه ای معجزآسا از یورش مغولان در امان ماند. لشکریان مغول با تجهیزاتی فراوان به آن کشور یورش بردند، اما دفاعی دلیرانه و مبتکرانه اجازه نداد پای آن لشکر ویرانکار به ژاپن باز شود. این سرزمین به مدت چند سده در انزوایی تاریخی و به دور از رویدادهای جهان به سر برد تا سرانجام در سدۀ 16م که یک کشتی سرگردان پرتغالی بر حسب اتفاق به یکی از بندرهای ژاپن نزدیک شد. این کشتی راه گم کرده موجبات برقراری نخستین تماس ژاپن با دنیای غرب را فراهم آورد؛ البته این تماس در عین حال، با تحولاتی همزمان شد که در خود ژاپن آغاز شده بود. از سدۀ 17م به بعد بر شمار تماس ها افزوده شد. رویدادهای پیشرفت خواه ژاپن در سده های 18 و 19م وسعت گرفت و اصلاحات دامنه دار و عمیق از نیمۀ دوم سدۀ 19م در آن کشور، ژاپن را از کشوری منزوی و حاشیه نشین به یکی از بازی گران نقش آفرین در صحنۀ جهانی تبدیل کرد. 

 

پیشینۀ نشر در ژاپن

نشر ژاپن از سدۀ 17م به بعد. پیشینۀ فنّ چاپ در ژاپن کهن سال است و همین طور انتشار محدود برخی آثار مذهبی و حکومتی. کهن ترین اثر چاپی شناخته شدۀ ژاپنی متعلق به حدود 760 ـ 770م/ 142 ـ 153ق است. بنا به برآوردهای کتاب شناسان و سندپژوهان، میلیون ها برگ کاغذی، حاوی مطالب بودایی با استفاده از شیوۀ انتقال نقش از صفحه های مسی و چوبی به کاغذ، تکثیر شده است.  چندین اثر مذهبی در سدۀ 11م، تقریباً 4 قرن پیش از ابداع چاپ گوتنبرگی، به همان شیوۀ ژاپنی تکثیر شده و نسخه هایی از آن ها موجود است. متن ها و منبع های بودایی زیر نظر راهبان در معبدهای شینتو تکثیر می شد،  و مطالب همسو با نظر حکومت  در دربار سلطنتی یا در دیوانخانه های امیران محلی به چاپ می رسید. آثار کنفوسیوسی و شعرهای چینی هم در ژاپن چاپ می شد که قشر خاص ممتازی خوانندگان آن ها بودند. این آثار در اختیار جامعه و همه کس قرار نمی گرفت. به رغم این فنّ آوری بومی چاپ و تکثیر، تا چند سدۀ بعد استنساخ با دست ادامه داشت.

              کره ای ها، همسایۀ ژاپنی ها، از پیشتازان فنّ آوری چاپ و تکثیر، و در این راه با تجربه و نوآور بودند. با این حال،  در نیمۀ دوم سدۀ 16م بود که شیوۀ چاپ حروفی از کره به ژاپن راه یافت. در 1590م / 998ق،  مقارن با نخستین سال های حکومت شاه عباس صفوی در ایران، شماری از یسوعیان پرتغالی که در ژاپن به تبلیغات مذهبی می پرداختند، یک دستگاه چاپ و مقادیری حروف فلزی از پرتغال به ژاپن بردند و تکثیر متن های دینی و غیر دینی را در شهر ناگاساکی آغاز کردند، اما این فنّ آوری  به همان شهر محدود ماند و از آن جا به شهرهای دیگر سرایت نکرد. در واقع ویژگی های خط ژاپنی عامل مقاومت در برابر فنون جدید حروف چینی بود. همین مقاومت موجب شده بود که از کلیشه های چوبی استفاده، و  نقش حروف را از صفحۀ چوبی به کاغذ منتقل کنند. مطالب را روی آن صفحه ها حک می کردند و پس از آغشتن آن ها به مرکب یا جوهر های رنگی،  به کاغذ انتقال می دادند.

           کاغذ در ژاپن، چه از حیث مادۀ اصلی و جنس آن، و چه از حیث رنگ و ضخامت و ساخت، متنوع بود. ژاپنی ها فنّ تولید کاغذ از الیاف چند گیاه مختلف را از چینی ها آموخته و از دیرباز در این شاخۀ تولید چیره دست، و حتی مبتکر،  شده بودند. در تولید مرکب و رنگ از مواد گوناگون هم تبحّر داشتند. به همین سبب کتاب هایی که روی کاغذهای به راستی اعلا با مرکب و رنگ می نوشتند، از نفاست هنری ممتازی برخوردار بود. از دورۀ میجی ـ در ادامه  به آن دوره اشاره خواهد شد ـ که تولید صنعتی مصالح چاپ هم در خود ژاپن آغاز شد، صنعت گران ژاپنی بنا به سنت دیرینه و سلیقه های خاصی که در تولید کاغذ و مرکب و جوهر داشتند، از فنّ آوری های وارداتی از غرب عیناً پیروی نکردند. اکنون هم این کشور در تولید مواد و مصالح چاپ صاحب سبک است و بعضی از محصولاتی که با ملاحظات هنری و برای انتشار منابعی خاص تولید می کند، از ممتازترین نوع خود در دنیای صنعتی به شمار می رود.

                        پس از آن که چاپ به شیوۀ حروفی و با دستگاه چاپ در ژاپن آغاز شد، چاپ کلیشه ای چوبی در کنار چاپ حروفی تداوم داشت، زیرا سنّت فرهنگی و ویژگی های خط ژاپنی، پشتیبان و عامل اصلی آن تداوم بود. نخستین موسسۀ انتشار کتاب حدود سال های آغازین سدۀ 17م در شهر کیوتو تاسیس شد. این موسسه در کنار فعالیت انتشاراتی، کتابفروشی هم می کرد. طّی مدتی حدود 30 سال بر شمار ناشران و کتابفروشان به سرعت افزوده شد، تا جایی که در دهۀ 1660م، نشر ژاپن نه تنها در کیوتو به صنعتی جا افتاده تبدیل شده بود، که از آن جا به شهر اُساکا هم راه یافت. شمار ناشران ـ کتابفروشان طیّ مدتی حدود 20 سال دو برابر شد و تا پایان سدۀ 17م آثار بسیاری در زمینه های مختلف به ژاپنی انتشار یافت. تحوّلات نشر ژاپن از سدۀ 18م به بعد سرعت و  وسعت گرفت که به آن هم  در ادامه اشاره خواهد شد.

         مدتی پس از نیمۀ دوم سدۀ 17 م شماری کتابفروشی در نواحی مختلف دایر شدند و کتابفروشان دوره گرد هم کتاب های منتشر شده را سواره و پیاده به نقاط مختلف کشور می بردند و می فروختند. کتابخانه هایی هم به راه افتاد که در ازای مبلغ کمی کتاب امانت می دادند، و این ها هم به سهم خود در ترویج کتاب و کتاب خوانی بسیار موثر بودند. عده ای علاقه مند و با انگیزه که بضاعت خرید نداشتند، از روی کتاب های امانتی استنساخ می کردند. نسخه های بسیاری از این کتاب های نسخه برداری شده، به ویژه در میان کتاب خوانان کم درآمد، دست به دست می گشت. اشاعۀ اندیشه از این طریق در میان مردمی که توان مالی خریدن کتاب نداشتند، از ویژگی های ژاپن دورۀ پیشاصنعتی به شمار می آید، ژاپنی که داشت از جامعه ای کشاورزی، سنتی، بسته و منزوی به سمت جامعه ای مدرن حرکت می کرد.

             هستۀ نخستین صنف نشر در ژاپن از سدۀ 17م در شهر فرهنگی کیوتو شکل گرفت. ناشران در آغاز کار، کتابفروشی و پخش و خرده فروشی هم می کردند. بعد ها که روزنامه در ژاپن منتشر شد، شبکۀ پخش روزنامه هم در سراسر کشور ایجاد شد و گسترش یافت. پس از آن، روند صنعتی شدن و گسترش شبکۀ راه آهن بر سامانۀ پخش، تبلیغ و فروش تاثیر گذاشت. بر اثر این عامل های توسعه بود که نشر به تدریج از کتابفروشی و خرده فروشی جدا و تخصّصی شد، و در مسیر رشد خود قرار گرفت.

 

نشر در دوره های اِدو و میجی

دو دورۀ مهم تاریخی در تحولات چاپ و نشر ژاپن بسیار تاثیر گذار بود، زیرا خطوط اصلی شاکلۀ ژاپن امروز در انتقال از عصر سنّتی به عصر مدرن، در آن دو دوره شکل گرفت. اِدو، نام سابق شهر توکیو، شهر رقیب کیوتوست. بعدها در دورۀ میجی نام آن شهر را از ادو به توکیو تغییر دادند. نام ادو به دوره ای از تاریخ ژاپن، به نام «دورۀ تاریخی ادو»، اطلاق شده است که از اوایل سدۀ 17م، به طور دقیق تر از 1603م، آغاز شد و تا 1868م، جمعاً 65 سال، ادامه داشت. ژاپن در این دوره تحوّلاتی را از سر گذراند، از جمله این که ساختار اجتماعی آن  تغییر کرد، پس از سال ها آشوب، ناآرامی، برخوردهای امیران محلی، دوره ای از ثبات و امنیت برقرار شد، در سامانۀ آموزشی تغییراتی رخ داد، زمینه برای حرکت به سمت صنعتی شدن فراهم آمد، و در جنبه های دیگری از جامعه هم تغییراتی روی داد. این ها هر کدام به سهم خود بر بخش های دیگر جامعه هم تاثیرگذار بود.

                        کیوتو و اُساکا شهرهایی بودند که فعالیت های انتشاراتی در آن ها تمرکز یافته بود، اما در عصر ادو، شهر ادو به کانون اصلی نشر ژاپن تبدیل شد؛ البته آن دو شهر دیگر هم به عنوان شهرهای فعال در این زمینه به کار خود ادامه می دادند. بنا به برآوردها، در دورۀ ادو بیش از 3500 موسسۀ انتشاراتی و کتابفروشی در سراسر ژاپن احداث شدند که رقم بی سابقه و بسیار چشمگیری به شمار می آید. نخستین فهرست کتاب های ژاپنی و چینی موجود در بازار تدوین و منتشر شد. این فهرست، مشخصات 2600 عنوان کتاب را در بر دارد. فهرست های بعدی به خوبی نشان می دهد که بر شمار کتاب های انتشار یافته و موجود در بازار به سرعت افزوده شده است. از فهرستی که دو سه دهۀ بعد انتشار یافته، پیداست که شمار کتاب های منتشر شده چند برابر شده است.

                        از ویژگی های دیگر دورۀ ادو افزایش شمار باسوادان و آهنگ سواد آموزی بود. بنا به برآوردها، 80 درصد مردان و 50 درصد زنان در دورۀ ادو سواد خواندن و نوشتن آموختند که در مقایسه با ارقام مربوط به کشورهای دیگر در سدۀ 18م، نسبت درخور توجهی است و از اراده ای به تغییر و تحول نشان دارد.

             نشر ژاپن از سدۀ 18م به بعد  بر گردونۀ رشد فزاینده قرار گرفت، و در نتیجه در صف فعال ترین نشرهای جهان جایی برای خود گشود. انواع نشریات چاپی، از کتاب گرفته تا  مجله،  روزنامه و جزوه، خوانندگان و خریداران بسیاری یافت. همین استقبال از خواندن به بنیۀ مالی و رشد اقتصاد نشر کمک کرد. ویژگی نشر ژاپن در آن دوره، و تفاوت آن با نشر بسیاری از کشورها، این بود که بخشی از عموم مردم هستۀ اصلی خوانندگان و خریداران کتاب را تشکیل می دادند، و ناشران هم با انگیزه های اقتصادی به سمت انتشار کتاب هایی می رفتند که این مخاطبان می پسندیدند. حمایت ها، یا نظارت های دولتی، یا وجود قشری از نخبگان جامعه، که در نشر بسیاری از کشورها دیده می شود، محرّک اصلی نشر ژاپن نبود. به همین علت این نشر با رشدی تدریجی، در عین حال همراه با نوسان، و نیز همسو با ذائقه و گرایش های خوانندگان، و نیز ناظر به گرایش های فرهنگی، به گونه ای طبیعی و سازگار با جامعه و مخاطبان خود شکل گرفت. البته ناشران دولتی، یا برخوردار از حمایت ها و یارانه های دولتی و حکومت های محلی هم بودند، اما حمایت دولتی وجه غالب نشر ژاپن نبود. کتابفروشان دوره گرد هم بر رونق نشر تاثیر داشتند. آن ها به سراسر کشور، و به دور دست ترین نقاط کتاب می بردند. سرعت چرخش و گردش کتاب را در جامعه از جملۀ عامل های رشد فرهنگی و شکل گرفتن و تثبیت فرهنگ ملّی ژاپن قلمداد کرده اند.

 

              ادو، در نیمۀ دوم سدۀ 18 م، بزرگ ترین و پرجمعیت ترین شهر ژاپن شده بود و جمعیت آن را در آن دوره بیش از یک میلیون تن برآورد کرده اند؛ در واقع ادو از بزرگ ترین و پرجمعیت ترین شهرهای جهان در روزگار خود بود. به عکس کیوتو، که شهری پای بند به سنّت های فرهنگی ژاپنی باقی مانده بود، ادو ظرفیت های نوآوری و پذیرش جنبه های مدرن تمدّنی داشت. در عصر ادو، بر اثر امنیت و رونقی در اقتصاد، شماری از مردم مال و مکنتی یافتند. فعالیت انتشاراتی آن عصر با جنبشی فرهنگی ـ هنری در ژاپن مقارن شد. افزون بر سنت دیرینۀ استفاده از فنّ ها و  هنرهای گوناگون کتاب آرایی، شماری از بازرگانان کیوتویی  به ظرفیت اقتصادی نشر پی بردند و به این ترتیب فعالیت نشر با اقدام بخش خصوصی و استفاده از فنّ ها و هنرهای ملّی بنیه گرفت. ناشرانی که به این نکته پی برده بودند، به انتشار شماری اثر مصوّر، باب ذوق همان قشر، دست زدند که به سهم خود فصل تازه ای در تاریخ نشر ژاپن گشود. کابوکی، گونه ای از نمایش تئاتری، که محبوب مردم بود، بر نشر تاثیر گذاشت. هنرمندان تصویرگر به عرصۀ کتاب آمدند و صحنه هایی از نمایش های کابوکی به صورت مصوّر رنگی انتشار یافت. گِنجی، یا افسانۀ گِنجی، قصه ای زیبا و پرکشش، که خانمی نویسنده و وابسته به دربار ژاپن حدود 1000م نوشته بود، پس از رواج چاپ جدید بارها و بارها و به صورت  مصوّر به چاپ رسید و به یکی از آثار شاخص محبوب کتاب خوان ها تبدیل شد. البته بازار الفیه شلفیۀ ژاپنی هم داغ شد، اما نه به طور رسمی و نه با نام و نشان ناشران آن ها. جدا از محتوای این گونه آثار، تاثیرهای هنری تصویرسازی در الفیه شلفیه ها مدّ نظر قرار گرفته است. در ضمن همین سنخ آثار ژاپنی اکنون برای جامعه شناسان، روان شناسان اجتماعی، تاریخ نگاران فرهنگی، تاریخ نگاران مسائل جنسی منابع با ارزش و کم نظیر مطالعه در بارۀ جنبه هایی از  آن دوره است.

            دورۀ 44 سالۀ میجی(1868 ـ 1912م) در عین حال که دورۀ ادو را تداوم و تحکیم بخشید، عصر صنعتی شدن، ایجاد زیرساخت ها، و نیز به سان سکوی پرتاپ ژاپن به مدار دیگری بود. همراه  و هماهنگ شدن ژاپن با روند مدرنیّت و غربی شدن در این دوره، به فعالیت در زمینۀ انتشار روزنامه، مجله و کتاب وسعت بخشید. حدود نیم قرن طول کشید تا ژاپن مرتبۀ چاپ و نشر خود را به سطح فعالیت های دنیای غرب رساند، و در دهۀ 20 سدۀ بیستم توانست بیش از 19 هزار عنوان کتاب منتشر کند که تا آن زمان  رقمی بی سابقه در تاریخ نشر ژاپن بود.

                        به رغم این پیشرفت ها، نشر ژاپن از آفت ها و آسیب های نشر، که در نقاط دیگر هم دیده می شود، مصون نماند. سرقت آثار و چاپ های غیر مجاز در ژاپن هم بود. در سال های واپسین سدۀ 17م و با حمایت حکومتی، صنف ناشران تشکیل شده بود. مدتی طول کشید تا ضوابطی برای فعالیت های این صنف تدوین یافت، از سدۀ 18م به بعد به اجرا گذاشته و به تدریج کامل تر و قانون مندتر شد. سانسور هم برقرار بود، اما آن را دولت و حکومت های محلی اعمال نمی کردند، بلکه به خود صنف ناشران واگذار شده بود. هیاتی از سوی صنف مجوز انتشار کتاب ها را صادر می کرد. این مجوزها پس از تایید حکومتی مشمول مقررات حق نشر(کاپی رایت)  قرار می گرفت. با این حال، حق نشر در مفهوم جدید آن در دورۀ میجی شکل گرفت و جا افتاد، به ویژه در باب آثاری که با کلیشه های چوبی تکثیر می شد و جنبه های تصویری داشت.

 

سدۀ 19 و 20 م و تاثیر رویدادها

در سدۀ 19م که ژاپن خود را از دام سیاست های انزواجویانه، محافظه کارانه و بی توجه به رویدادهای جهانی رها کرد، تحوّلات چشمگیر جوانه زد. مدتی پس از نیمۀ دوم آن سده مرزهای کشور را به روی دنیای خارج گشودند. در دورۀ میجی در منشوری حکومتی که در 1868م صادر شد، از جمله آمده است:« دانش را در سراسر جهان باید جست»، و « رسوم بد گذشته را باید کنار گذاشت»، این به معنای تعامل با جهان و کنار نهادن قید و بندهایی بود که دست و بال ژاپن را برای پیشرفت می بست.  چندین هیات عالی رتبه برای بررسی اوضاع به خارج از کشور گسیل شدند. در 1872م، هیاتی بلند پایه به سفری مشاهداتی ـ مطالعاتی  به گرد جهان رفتند. شمار بسیاری برای تحصیل به خارج عازم شدند و مشاوران و متخصّصانی را به ژاپن دعوت کردند تا انتقال دانش ها، فّن ها و مهارت ها را شتاب ببخشند. سیاست آموزشی و سامانۀ آموزش همگانی، نرخ باسوادی را به سرعت افزایش داد و به تحوّل در نشر کتاب و نشریات انجامید؛  به رغم آن که مقاومت از جانب جناح ها و گروه هایی در برابر این سیاست شدید بود. به هر تقدیر، سدۀ 19م در شرایطی پایان یافت که ژاپن از انزوای تاریخی بیرون آمده و در مسیر تحوّل و پیشرفت گام نهاده بود.

            در سدۀ 20م ژاپن عرصۀ رویدادهایی متناقض شد که مصیبت بارترین معضلات را هم از پی داشت. ثروت و فقر در کنار  هم در حال رشد بود، قدرت متمرکز به گونه ای دست به دست می گشت که عده ای را به افلاک برمی کشید و عدۀ دیگری را به قعر مغاک فرو می برد. جنگ سالاران که قدرت را به دست می گرفتند، سیاست های توسعه طلبانه را دنبال می کردند و کشور را به ورطۀ جنگ و تجاوز به سرزمین های همسایگان و برخورد با جهان می کشاندند. همین جنگ سالاران و صاحبان آزمند صنایع و ثروت بودند که ژاپن را در جنگ جهانی اول(1914 ـ 1918م) گرفتار جنگ کردند. پس از پایان یافتن جنگ، بحران اقتصادی و بیکاری دهۀ 1920م با ناآرامی های اجتماعی همراه شد. ملی گرایی افراطی به سودای پاسخ گفتن به معضلات ژاپن، به اتخاذ سیاست های توسعه طلبانۀ تازه ای انجامید و ژاپن به جبهۀ متحد ایتالیای فاشیست و آلمان نازیست پیوست و در جنگ جهانی دوم(1939 ـ 1945م) در کنار آن ها قرار گرفت. چشمان کژبین جنگ سالاران و توسعه طلبان زمانی به روی واقعیت باز شد که هولناک ترین فاجعۀ انسانی با بمباران هسته ای روی داد و زندگی مردمی بی گناه فدای سیاست های نابخردانه و بلندپروازی های مرگ آفرین جنگ طلبان کوته بین شد. 

            اما انفجار بمب های هسته ای در عین حال بمباران داوری، تصمیم گیری و ارادۀ حاکم بر جامعه برای برخاستن از خاکستر، و احیای کشور از دست رفته هم بود. ژاپن پس از پایان یافتن جنگ به سیاست های بلند مدت و پایدارِ بازسازی، نوسازی، احیای ارزش های مردم سالارانه، حکومت قانون، آزادی های مدنی، و داد و ستد با جهان روی آورد. در مدت کوتاهی به جمع کشورهای پیشرفته و به سرعت در حال رشد پیوست. این ویژگی ها، در همۀ شئون آن کشور، از جمله در نشر، بازتاب داشت که به آن اشاره می شود.

 

ناشران، پخش گران، کتابفروشان

 اکنون شمار ناشران ژاپنی بیش از 3500  است که دفتر اصلی بیش از 75 درصد آن ها در کلان شهر توکیوست. شمار کارکنان حدود 50 درصد ناشران کم تر از 10 تن است و فقط یک درصد از ناشران ژاپنی بیش از 1000تن عضو دارند. سهم 3 ناشر بزرگ از بازار نشر، تقریباً  از 30 درصد کم تر است. شمار عنوان های منتشر شده در سال های اخیر، به حدود 80 هزار عنوان کتاب در سال رسیده است.

           بر اساس برآوردهای موسسۀ پژوهشی برای انتشارات  در ژاپن، سرجمع شمار کتابفروشی ها بیش از 14 هزار، یعنی بیش از 3 برابر سرجمع تعداد ناشران آن کشور است که در مقایسه با رقم کشورهای دیگر، رقم بسیار بالایی است. نسبت میان رقم ناشران و کتابفروشان، هم  درخور توجه، و هم نشانه ای از نسبت بهنجار است. شمار کتابفروشان ژاپن از کتابفروشان تک تک کشورهای اروپایی بیش تر است. دو ناشر بزرگ ژاپن: کُدانشا ، که از 1909 م سابقۀ فعالیت دارد و سهم موثری در فرهنگ و جنبه های نگرشی داشته است، به ناشر کمیّت، و  ایوانامی شُتِن  ، که از 1913م فعالیت خود را آغاز کرده است، به ناشر کیفیّت معروف اند. این دو را در ضمن صحنه گردان اصلی نشر ژاپن لقب داده اند.

               سامانۀ پخش گری در ژاپن ویژگی هایی از آن خود دارد. پخش کتاب، که مرکز اصلی آن در توکیوست، در سراسر کشور از چندین مسیر انجام می گیرد، اما مهم ترین مسیر از راه سامانۀ یکجا و عمده خری است. بنا به برآوردها، حدود70 درصد کتاب ها و 90 درصد مجله ها در سراسر ژاپن از راه این سامانه در سراسر کشور پخش می شود. کار نزدیک به  40 شرکت بزرگ، خریدن کتاب های منتشر شده به طور یکجاست. سهم بزرگ ترین این شرکت ها از بازار کتاب نزدیک به 80 درصد است و این میزان از درصد نقش تعیین کنندۀ این شرکت ها  را در صنعت نشر ژاپن به خوبی نشان می دهد. همین شرکت ها به این علت در روند نشر آن کشور تعیین کننده اند که وظایف زیر را بر عهده گرفته اند:

1)         مبالغ حاصل از فروش را از کتابفروشی ها می گیرند و به ناشران می پردازند؛

2)         به ناشران پیش پرداخت می دهند؛

3)         فاصلۀ زمانی میان انتشار کتاب  و بازگشت سرمایه را پر می کنند که برای ناشران متوسط، کوچک و کم سرمایه جنبۀ حیاتی دارد. بیش تر کتابفروشان متوسط و کوچک به یکی دو تا از شبکه های اصلی پخش گری وابسته اند. در عین حال، مراکزی هم برای پخش در محدوده های ولایتی و محلی وجود دارد که از جنبه های بسیار مهم تقویت نشرهای محلی است. شرکت نیپان ، که سه ناشر بزرگ آن را تاسیس کردند، از عمده خرهای اصلی است.

             در همۀ مراكز پررفت و آمد و در بسيارى از فروشگاه‏هاى بزرگ، كتاب هم فروخته مى‏شود. اين نقاط فروش جزو شبكۀ كتابفروشى به شمار نمى‏آيد. كتاب و نشريه (كالاهاى فرهنگى) در كنار ساير اقلام (كالاهاى مصرفى) كه مردم روزانه و شبانه از بازار مى‏خرند، خريده مى‏شود. در شهرهاى بزرگ از كتابفروشى‏هاى زنجيره‏اى بسيار استقبال كرده‏اند و شعبه‏ها و شاخه‏هايى از آن‏ها در اطراف و نقاط دورافتادۀ شهرها داير شده است. فروشگاه‏هاى بزرگِ شبانه‏روزى در همۀ ساعات شب، مثل روز، روزنامه، مجله و كتاب‏هاى جلد نرم مى‏فروشند و كتاب‏هاى كودكان هم درميان آن‏ها به وفور ديده مى‏شود.

          كتاب‏هاى قديمى، ناياب، كم‏ياب و دست دوم، بازار گرمى در ژاپن دارد. فروشندگان كتاب‏هاى دست دوم براى خودشان تشكيلات، صنف و مقررات فعالیت دارند و كتابفروشان بسیاری در سراسر ژاپن با آنان به داد و ستد می پردازند. دست دوم فروش ها موظف هستند مقررات مصوب صنف را به دقت مراعات کنند. در عین حال، نظارت بر کار آن ها برقرار است.

         شبكۀ كتابفروشى‏هاى شينكُبُن   با  شعبه‏هاى فراوان، در بسيارى از شهرهاى ژاپن فعال‏است و كتاب‏ها را با تخفيف مى‏فروشد. استقبال از اين كتابفروشى‏ها بر كاهش ميزان كتاب خوانى در آن كشور تأثير مثبت گذاشته است. برآورد كرده‏اند كه زنجيرۀ كتابفروشى‏هاى شينكبن هر سال مبلغ هنگفتی کتاب می فروشد. با اين حال، اهل فنّ، ناشران، و ویراستاران نشر از کاهش کتاب خوانی گله مندند، و از این رو، در سياست‏گذارى‏هاى فرهنگى اخیر ژاپن به مسالۀ كاهش كتاب خوانى و رقابت رسانه‏هاى ارتباطى با كتاب توجه شده است. در همین سياست‏هاى جديد، شبكۀ امانت كتاب ميان كتابخانه‏ها را تا جاى ممكن، به راستی تا جایی که ظرفیت های کتابخانه ها اجازه می دهد، گسترش داده‏اند و آن را بیش از پیش كارآمد ساخته‏اند، به گونه‏اى كه شايد بتوان اين عبارت را به كار برد كه:  با شبكۀ سراسری کتابخانه ها، هرگونه بهانه‏اى را از دست كتاب خوان ها و كتاب‏نخوان ها در سراسر ژاپن و در همۀ نقاط دوردست و دورافتادۀ اين كشورگرفته‏اند. این شبکه از تحسین برانگیزترین اقدامات فرهنگی دولتی است که به خوبی درک می کند کتاب خواندن چه فایده هایی برای جامعه دارد و کتاب نخواندن چه زیان هایی به بار می آورد. اگر كسى در ژاپن به راستى اراده کند کتابى را بخواند، مى‏تواند از راه شبكۀ امانت ميان كتابخانه‏ها به آسانى و در كم ترين زمان به آن دست بيابد. سازمان‏دهى خدمات كتابخانه‏ها با اين هدف كه هر كتابخوان علاقه‏مندى را، جدا از عقيده، سليقه، گرایش، مسلک و مذهب، انتخاب و پسندهاى او، به كتاب دلخواهش برساند، يكى از كوشش‏هاى ستودنی در راه اجراى سياست‏هاى پایدار و پیگیر فرهنگى براى ترويج كتاب خوانى در میان همۀ قشرهای جامعه در همه جای کشور است.

           کتابخانه های ژاپن، به ویژه کتابخانه های عمومی در این میان سهم تاثیرگذاری دارند. آن ها که دریافت کنندگان کتاب های تازه انتشار هستند، از راه ها و به شیوه های تخصّصی خود اطلاع رسانی، و مخاطبانشان را از تازه های کتاب و سایر مواد خواندنی آگاه می کنند.

          برنامه‏ريزان ژاپنى، كه چند برابر انگليسى‏هاى موصوف، حساب دينار و صنار را دارند، خوب پى برده‏اند كه وقتى كتاب خوانى در جامعه‏اى كاهش پيدا كند، آن جامعه در زمينه‏هاى ديگر چه هزينه‏هاى كلانى بايد بپردازد تا ترميم آن كمبود آيا صورت بگيرد يا نگيرد. آن‏ها خوب مى‏دانند كه اگر نسلى به كتاب خوانىِ جدّى روى بياورد، بى‏درنگ بر كاهش هزينه‏هاى آموزشى و پژوهشى تأثير مى‏گذارد، روى توليد فرهنگى و چه بسا نوآورى‏هاى علمی ـ فنّى اثر مى‏نهد و چرخۀآفرينش‏هاى علمى، ادبى، هنرى و جز آن را شتابان مى‏كند. برنامه‏ريزان و آينده‏نگرانى كه چُتكه مى‏اندازند و هزينه‏ها را در زمينه‏هاى مختلف محاسبه مى‏كنند، شايد نه از سر فرهنگ‏دوستى و عشق بى‏شائبه به نسل جوان و كودكان كشورشان، بلكه با حساب دو دو تا چهار تا دريافته‏اند كه كم ترين هزينه، سالم‏ترين هزينه، كم پِرْت‏ترين هزينه، سرمايه‏گذارى در تقويت، گسترش و زنده‏كردن كتابخانه‏ها و شبكۀ مبادلۀ كتاب و همۀ انواع رسانه‏هاى ارتباطى در ميان آن‏هاست. البته در ژاپن امروز، شايد نام رسانه‏خانه گوياتر از كتابخانه باشد، زيرا تنوع رسانه‏ها و كاربردهاى متفاوت آن‏ها به اندازه‏اى است كه شايد نام كتاب يا نامى كه كتابخانه سنّتى را در ذهن تداعى مى‏كند، ما را به مقصود اصلى كلام نزديك نكند.

               اين نكته را هم باید افزود كه چون قانون اساسى ژاپن «آزادى بيان، مطبوعات و آزادى ابراز عقيده را در همۀ اشكال آن تضمين مى‏كند» (اصل 21 همان قانون) ناشران، پخش‏گران، و كتابفروشان در انتشار و فروش، و كتابخانه‏ها در امانت گرفتن و امانت دادن هرگونه كتابى آزادند، مگر مواردى كه به جنبه‏هاى قانون حق نشر، صيانت از كودكان و نوجوانان در برابر هرزه‏نگارى‏ها و هرزه‏نمايى‏ها، و حمايت از اقليت‏هاى مذهبى، قومى، و عقيدتى در برابر تهاجم گروه های تندرو و متعدى به قلمروها و حقوق ديگران مربوط مى‏شود. قانون‏هايى كه در 1971، 1999 و 2003م در حمايت از حقوق كودكان و نوجوانان و صيانت از آنان در برابر سودجويى‏ها به تصويب رسيد، مرز آزادى بيان و انتشار و خواندن را تحكيم كرده است. شايد سوءاستفاده از آزادى‏هاى قانونى در ژاپن از جامعه‏هاى پيشرفتۀ ديگر كم تر نباشد. آمارهاى مقايسه‏اى تخلف‏ها و جرايم كوچك و بزرگ در اين زمينه مى‏تواند ملاك داورى قرار بگيرد، اما تناسب ميان آزادى‏ها، صراحت، شفافيّت، و در عين حال قاطعيّت قانون‏هاى حاكم بر نشر و آزادى‏هاى مربوط به كتاب را در ژاپن مى‏توان به‏وضوح حس كرد.

 

از دیگر ویژگی های نشر ژاپن

مناسبات خانوادگی در نشر از ویژگی های نشر ژاپن است. در میان ناشران ژاپنی خاندان ها و خانواده هایی هستند که سنت ناشری را به نسل های پس از خود انتقال داده اند و اکنون نیز نشر خود را خانوادگی اداره می کنند.  از اختصاصات دیگر، تاثیرپذیری از  نگرش و فلسفۀ ژاپنی و تاکید بر منافع جمعی است. دست کم در میان شماری درخور توجه از ناشران، کار فرهنگی و ارائۀ خدمت به جامعه بر منافع فردی اولویّت دارد. نشر، سود فعالیت های خود را می برد، اما ارزش های فرهنگی ژاپن همیشه فدای این سود نمی شود. روحیۀ جمعی و مشارکت اجتماعی چشمگیری که ژاپنی ها در ماجرای زلزله و سونامی مارس 2011 و آسیب های فراوان و تشعشعات هسته ای از خود بروز دادند، همکاری و مساعدت اجتماعی را در بالاترین سطح به نمایش گذاشتند. رفتار ملّی آن ها ارزش هایی را آشکار ساخت که هنوز هم در سنّت فرهنگی جامعۀ ژاپن حفظ شده است. در عرصۀ نشر هم جلوه هایی از این روحیۀ جمعی دیده شده است و دیده می شود.

 

اتحادیۀ ناشران ژاپن و تاثیرهای آن

این اتحادیه با راهبردی که در پیش گرفت و اقدامات اش، که به آن ها اشاره خواهد شد، بر مسیر نشر ژاپن تاثیرهای تعیین کننده گذاشت. اتحادیه با 307 عضو در 1957م/ 1336ش تشكيل شد، يعنى فقط يك سال پيش از تشكيل اتحاديۀ ناشران و كتابفروشان تهران. در همان سال شعبه های خود را در اُساکا و کیوتو، دو شهر بزرگ دیگر ژاپن تاسیس کرد. سال بعد به اتحادیۀ بین المللی ناشران پیوست که مقر اصلی آن در سویس است. در 1958م نشریه ای هفتگی انتشار داد و كوشيد سطح آن را به مرتبۀ نشريه‏هاى اتحاديه‏هاى معروف و باسابقه كشورهاى ديگر جهان ارتقا دهد. سال بعد از آن کمیته ای به منظور  ترویج کتاب خوانی تشکیل داد، چون به خوبی دریافته بود که ستونْ پايۀ نشر، مخاطب / خواننده است و نشر هرچه به تقويت اين ستون بيش تر بكوشد، بنيۀ خود را از چند جنبه تقويت كرده است. در1964م خدماتی در زمینۀ حق نشر، و سال بعد  همکاری با وزارت آموزش ژاپن را آغاز کرد. پيوستن به روند نشر بين‏المللى و جهانى، بدون مراعات حقوق ناشران ديگر كشورها، امكان‏پذير نبود و نيست. از این رو، اتحادیه گروه‏هاى تخصصى حقوقى را تشکیل داد. تراکم تجربه در زمینۀ مدیریت و حسابداری موسسه های انتشاراتی به حدی رسیده بود که از 1966م توانستند از راه گروه های مشورتی این تجربه ها را در اختیار ناشران ژاپنی قرار دهند، به ویژه به ناشرانی که به رهنمود نیاز داشتند، یا برای مسائل و مشکلاتشان راه حل می خواستند. در 1967م کارنامۀ ده سالۀ اتحادیۀ ناشران ژاپن و سال بعد جدول گاه شمار صد سالۀ انتشارات ژاپن تدوین و منشر شد. با این دو اثر، آیینۀ تحولات نشر ژاپن، که از نیمۀ دوم سدۀ 19م سرعت اش بیش تر شده، و سپس نقشی که اتحادیۀ ناشران در سال های اخیر بر عهده گرفته بود، در اختیار همگان قرار گرفت.

       حدود 10 سال پس از تأسيس، چند نشريه انتشار دادند كه یکی از آن ها حاوى اطلاعات كتاب‏هاى منتشر شده، يا به اصطلاح فنّى، فهرست گذشته‏نگر / واپس‏نگر، و نشريۀ دیگر حاوى اطلاعات كتاب‏هاى در دست انتشار و آتى ناشران ژاپن، به اصطلاح فهرست آينده‏نگر، بود.  به ويژه اين فهرست به نويسندگان، مترجمان و پژوهش‏گران، و نيز بازارشناسان، بازاريابان كمك مى‏كرد. در 1976م بیستمین کنگرۀ اتحادیۀ بین المللی ناشران در ژاپن برگزار شد، نمادی از ورود آن کشور به عرصۀ نشر بین المللی. اتحادیه در 1977م فهرست کتاب های ژاپنی موجود در بازار را انتشار داد. در 1984م نخستین نمایشگاه کتاب را برپا کرد و در 1987م کارنامۀ 30 سالۀ خود را عرضه داشت.

        تلاش مهم ديگر اتحاديۀ ناشران ژاپن در زمينۀ برنامه‏هاى آموزشى و خودآموزى بود. دوره‏هايى كه اتحاديه براى ناشران عضو برگزار كرد، سطح دانش فنّى  آن‏ها را به سرعت بالا برد و نشر ژاپن را در مدتى كوتاه با نشر كشورهايى مانند آلمان، فرانسه و انگلستان همپا كرد. تا سال های نخستین دهۀ 1990م هیچ جنبۀ مهمی از نشر ملّی و بین المللی باقی نمانده بود که اتحادیۀ ناشران ژاپن برای آن کارگروه ویژه، برنامه، دورۀ آموزشی و باز آموزی و فعالیت های لازم دیگر را نداشته باشد، تا آن که تحولات الکترونیکی تقریباً در نیمۀ دهۀ 1990م آغاز شد، ضربه ای ناگهانی و پیش بینی نشده بر نشر ژاپن وارد آمد، و چند سالی طول کشید تا سازگاری با تحولات صورت بگیرد که به آن اشاره خواهد شد.

  پس از تحولات الكترونيك، با ايجاد گروه‏هاى بررسى و فنّى، تغيير موقعيت را به سرعت درك كرد و خود را براى پذيرش تغییرهایی که دستاوردهای الكترونيكی در نشر ایجاد می کند، آماده ساخت. زمان‏شناسى و واكنش بجا و به موقع از ويژگى‏هاى بارز اين اتحاديه در ميان اتحاديه‏هاى ناشران جهان است. اتحادیه خیلی زود به پیامدهای ورود الکترونیک به نشر توجه کرد. در 1991م واحدی برای حقوق تکثیر آثار تشکیل داد، در 1994م  به اتحادیۀ ناشران آسیا و اقیانوسیه پیوست، و در 1997م اطلاع رسانی اینترنتی خود را آغاز کرد. در1998م میزبان چهارمین سمپوزیوم بین المللی حق نشر، و در 1999م برگزار کنندۀ سمپوزیوم مشترک با چین در بارۀ حق نشر بود. در 2003م  برنامۀ تازه ای برای فروش کتاب با تخفیف ارائه داد و سال بعد متمم قانون حق نشر را تدوین و منتشر کرد. در 2005م به فعالیت تازه ای در زمینۀ فرهنگ ادبی دست زد و چند سال بعد با افزایش محسوسی در شمار اعضا و گسترش چشمگیر فعالیت های خود، در کنار بزرگ ترین و فعال ترین اتحادیه های ناشران جهان قرار گرفت. اکنون با مراجعه به وبگاه این اتحادیه می توان از همۀ فعالیت ها و برنامه های داخلی و خارجی اتحادیه ای صنفی آگاه شد که به دانش های فنّی روز در حوزۀ خود مجهز شده است، روند نشر را در کشور خود و نیز در سراسر جهان صنعتی با دقت زیر نظر دارد، و متناسب با هرگونه تحوّلی که بر نشر تاثیر بگذارد، در حدّ مقدورات اش واکنش پویا نشان می دهد.

 

 

مشکلات نشر ژاپن

نشر ژاپن در دهۀ 1960 م دورۀ رشد چشمگیری را از سر گذراند. در دورۀ افزایش ناگهانی بهای نفت در دهۀ 1970م این رشد کاهش یافت. در دهۀ 1980م نتوانست به سطح رشد دو دهۀ پیش خود دست بیابد. در دهۀ 1990م کاهش شدت گرفت و فروش کتاب بیش از 30 درصد و نشریات بیش از 40 درصد پایین آمد. علت این افول دو چیز بود: روندهای اقتصادی و پدیدۀ تازه ای که در ژاپنی به آن «مُجی ـ باناره »  می گویند، به معنای پرواز از کلام کتبی. این ضربه، ناشی از انقلاب الکترونیکی و ورود به عصر اینترنت بود. ژاپن پس از آن که فنّ آوری خود را در این زمینه گسترش داد، توانست در مدت کوتاهی به یکی از تولید کنندگان دستگاه ها و تجهیزات الکترونیکی تبدیل شود. منحنی نشر، به هر دو معنای الکترونیکی و کاغذی، از سال های نخستین سدۀ 21م، رو به صعود گذاشت.

      

تحولات الکترونیک

 رسانه‏هاى الكترونيكى در ژاپن، همچنان كه در ديگر كشورهاى جهان، رقيب جدّى كتاب است. آمارها نشان مى‏دهد كه جوان‏ها كم تر از 20 - 30 سال پيش كتاب مى‏خوانند و به خواندن داستان نيز كم تر علاقه نشان مى‏دهند، حال آن‏كه بخش عمده‏اى از رونق نشر از انتشار داستان‏هاى بلند و كوتاه است. ناشران متوسط ژاپنى معمولاً سعى مى‏كنند مجله‏اى هم منتشر كنند. مجله، هم وسيله‏اى براى كسب درآمد مستمر است و هم ابزارى براى تبليغ كتاب و معرفى نويسندگان و مقاصد ديگر.

           در 1986م واژه نامه ای ژاپنی روی سی دی منتشر شد که نخستین گام در استفاده از رسانه ای دیگر جز کتاب  کاغذی بود. ان ئی سی  نخستین دستگاه کتاب خوان  دیجیتال در جهان را ژاپنیها در 1993م عرضه کردند. شبکۀ محدود کتاب الکترونیکی در 1999م به راه افتاد.  لیبلی سونی  در 2004م ساخته شد که می گویند دستگاه کتاب خوان کیندل از روی آن ساخته شده است. کتاب خوان الکترونیکی سونی و پاناسونیک در 2004م تولید و عرضه شدند. شبكۀ رايانه‏اى فروش كتاب پیش از 2000م كار خود را آغاز كرد. همان‏طور كه اتحاديۀ ناشران بررسی و برآورد كرده بود، اين شبكه جاى خود را در بازار كتاب زود باز كرد و مدتى نگذشت كه حدود 6 درصد كتاب‏هاى منتشر شده از راه همين شبكه فروش رفت. اين شبكه بر روش‏هاى بازاريابى كتاب تأثير گذاشت و در عين حال عامل برانگيزانندۀ تغييرهاى عمده‏اى در پخش‏گرى شد. براى مثال، مشخصات 600,000 عنوان كتاب موجود در بازار ژاپن در همين شبكه موجود است و كسانى كه بخواهند، مى‏توانند از راه اينترنت سفارش بدهند. آمارها نشان مى‏دهد فروش از اين راه در حال افزايش است و به همين سبب اتحاديۀ ناشران ژاپن واقعيت الكترونيكى را واقع بینانه شناخته است و براى فروش الكترونيكى كتاب‏هاى اعضاى خود هيچ راهى را ناپيموده برجای نگذاشته است. امكاناتى به وجود آمده است كه سفارش دهنده مى‏تواند كتاب درخواستی خود را دَرِ منزل تحويل بگيرد و هزينۀ آن را الكترونيكى بپردازد. هم اکنون رقابت در زمينۀ ايجاد سامانه‏هاى جديدترى براى پخش و فروش رايانه‏اى ادامه دارد و شركت‏هاى متعددى با سرمايه‏هاى كلان در اين عرصه فعال شده‏اند. سفارش پیش از انتشار،که می تواند نقطۀ اتکایی برای ناشر باشد، در برنامۀ کار همۀ شرکت های فروش رایانه ای کتاب است. اگر ناشرى بتواند شمارگان آثارش را بر پايۀ سفارش‏هاى پيش از انتشار تعيين كند و اثر منتشر شده را با پست يا پيك به دست درخواست كننده برساند و اين روش براى مدتى ادامه بيابد، تحوّل ديگرى در نشر آغاز خواهد شد. احتمال می رود مناسب ترین الگویی که ژاپن به آن دست بیابد، بر نشر الکترونیکی سایر نقاط جهان هم تاثیر بگذارد. اتحادیۀ ناشران ژاپن در این زمینه هم برنامۀ مطالعاتی و گروه کارویژه دارد.

           در کنار این ها، به فعالیت مستقل، و در عین حال مرتبط اتحادیۀ نشر الکترونیکی ژاپن  باید اشاره کرد که از 1986م آغاز به کار کرده است. اعضای آن شرکت ها و سازمان هایی هستند،  که با توجه به آیندۀ این نشر با اتحادیه همکاری می کنند، از جمله موسسه های انتشاراتی و چاپخانه ها. این اتحادیه برای همۀ شاخه های فعالیت کارگروه ویژه تشکیل داده است، به پژوهش و بررسی می پردازد، استاندارد سازی می کند، بانی برگزاری انواع نشست های تخصصی است، به طور متوسط سالی 80 نشست و 30 سمینار برگزار می کند،  با نهادهای بسیاری مبادلۀ اطلاعات و تجربه دارد، و از اتحادیه هایی است که به ویژه به نوآوری و طرح اندیشه ها و پیشنهادهای جدید میدان می دهد. این اتحادیه خود را به روزآمدترین اطلاعات در زمینۀ نشر الکترونیکی مجهز کرده است و هم اکنون مرجعی قابل اتکا برای ناشران الکترونیکی آن کشور به شمار می آید.

 

              شركت‏هاى تازه‏اى هم تأسيس شده‏اند كه كار آن‏ها توليد محتوا و انتقال و اتصال اطلاعات از راه شبكه‏ها و پايگاه‏هاى داده‏ها در مؤسسه‏هاى انتشاراتى است. هدف اصلى فعالیت آن ها اين است كه بتوان با رسانه های کوچک کم وزنِ کم حجم، كتابخانۀ سيّار، یا انبوهی از اطلاعات، را هر جا لازم است با خود حمل كرد، يا به مجموعه‏هاى ديگرى متصّل شد و دسترسى داشت.

          در این میان مشکلات خط ژاپنى و محدوديت كاربُرد زبان ژاپنى را نباید از نظر دور داشت. نشر الکترونیکی ژاپن از چند سال پیش می کوشد راه حل فنّی و مناسب این گونه مشکلات را بیابد. کشورهای دیگری هم که با مشکل سازگاری خط خود با دستگاه های الکترونیکی رو به رو هستند، به تلاش های ژاپن در این زمینه برای غلبه کردن بر دشواری ها توجه دارند. تجربۀ ژاپن در این خصوص هم می تواند بر نشر الکترونیکی کشورهای دیگری که از خط لاتینی استفاده نمی کنند، تاثیر بگذارد.

 

سخنی در پایان

ژاپن در سال های اخیر توانست جایگاه آلمان را در عرصۀ نشر بین المللی از آن خود کند و در صف نخست بزرگ ترین کشورهای جهان قرار بگیرد. چین پس از دورۀ جهش بزرگ خود، در عرصۀ نشر هم پیشتاز شد، ژاپن و بزرگ ترین کشورهای ناشر جهان را پشت سر نهاد و مقام دومین کشور تولید کنندۀ کتاب را در دنیا، پس از آمریکا، از آن خود کرد. رقابت میان صف نخست ناشران جهانی به شدت جریان دارد. توان علم و فنّی این کشورها، پشتوانۀ نوآوری ها و راه گشایی آن هاست. ژاپن تا چه حدّ می تواند به جایگاه برتری دست بیابد؟ این پرسشی است که موضوع کند و کاو متخصّصان و کسانی است که به مطالعۀ تطبیقی در این زمینه می پردازند. ژاپن، چه به جایگاه برتری در عرصۀ نشر دست بیابد، چه نیابد، تجربه ها، راه یابی ها، تلاش ها، ابتکارها، نوآوری ها، برنامه های همکاری، حمایت های سنجیدۀ دولتی، شیوه های انتقال دانش و تجربه، نحوۀ آموختن از سراسر جهان و سازگار گردن آموخته ها با نیازها و ویژگی های جامعۀ خود، میدان دادن به نیروهای جوان، بازکردن راه برای راه گشایان، و خلاصه همۀ تکاپوهایش در راه چیره شدن بر مسائل و مشکلات، پر از نکته و الهام بخش است، و نیز ویژگی های هویّتی و برقراری موازنه میان اقتصاد و فرهنگ، دو حوزه ای که نشر در سراسر جهان، در همۀ کشورها، با کش مکش میان آن دو دست به گریبان اند. کشوری که بتواند میان منافع اقتصادی و هدف ها و ارزش های فرهنگی در عرصۀ نشر موازنه برقرار کند، کاری کرده است کارستان. بررسی ویژگی های این موازنه در ژاپن می تواند یکی از برنامه های پژوهشی مساعد برای سیاست های فرهنگی و انتشاراتی کشور باشد.

                                                                                                                       

                                                                                                تهران، تابستان 1396

 

 

منابع

ـ مشاهدات مستقیم شخصی.

ـ پاسخ های چند سازمان پژوهشی نشر و انتشاراتی ژاپنی به شماری پرسش در بارۀ جنبه هایی از نشر ژاپن.

 

- Andressen, Curtis A. , A short history of Japan: from

           samurai to Sony, Crows Nest(Australia), 2002.

-Beasley, W.G. , The Modern History of Japan, New

            York, St. Martin’s Press, 1981.

-           Henshall, Kenneth G. , A history of Japan : from

       stone age to superpower, New York, St. Martin’s

                Press   1999.

-           Gordon, Andrew, A modern history of Japan: from

       Tokugawa times to the present, Oxford

        University Press, 2003.

-           Jansen, Marius B., The making of modern Japan ,

            Harvard University Press,    2002.

-           "Japan", in: Encyclopedias Americana; Britanica;

            Columbia; Encarta: World Book.

-           An Introduction to Publishing in Japan 2014-2015,

            Tokyo, JBPA, 2016.

-           An Introduction to Publishing in Japan 2017-2018,

 Tokyo, JBPA, 2017.

    - Kodansha Encyclopedia of Japan, Tokyo, Kodansha

 Ltd. 1983.

              - Large, Stephen S., Emperor of the Rising Sun,

                        Tokyo,Kodansha International, 1997.

              - Najita, Tetsuo, Conflict in Modern Japan, the

Neglected Tradition . Princeton, Princeton

             University Press, 1982.

              - Umegaki, Michio. After the Restoration, New York,

                        NY University Press, 1988.

   - Westney, D. Eleanor, Imitation and Innovation: The

   Transfer of Western Organization Pattern to

   Meiji Japan, Cambridge, Harvard University

   Press, 1987.

-           Yamamura, Kozo(ed.), The Cambridge History of

  Japan, Cambridge University Press, 2008.

 

وبگاه ها:

Agency for Cultural Affairs

www.bunka.go.jp

 

The Antiquarian Booksellers Association of Japan

            www.abaj.gr.jp

 

 Association for E-publishing Business Solution

                (AEBS)

             www.aebs.or.jp

 

International Research Center for Japanese Studies

http://www.nichibun.ac.jp/

 

 

Japan Book Publishers Association

             www.jbpa.or.jp

 

Japan Booksellers Federation

www.n-shoten.co.jp

 

Japan Council for Promotion of Book Reading

www.dokusyo.or.jp

 

Japan Electronic Publishing Association

www.jepa.or.jp

 

Japan Library Association

www.jla.or.jp

 

Japan Publications Trading Co

www.jptco.co.jp

Japan Publishing Industry Foundation for Culture

www.jpic.or.jp

 

The Japan Society of Publishing Studies

www.shuppan.jp

 

Publishers’ Association for Cultural Exchange

www.pace.or.jp

 

The Research Institute for Publications, The All

            Japan Magazine and Book Publisher’s and

            Editor’s Association

www.ajpea.or.jp

 

 

United Publishers Services

www.ups.co.jp

منبع: ایرانشهر امروز