آخرین جنگ اردشیر پاپکان با رومیان

 

آخرین جنگ اردشیر پاپکان با امپراتوری روم ـ به نوشته مورخان اروپایی، جنگ «باربالیسوس»ـ 26 نوامبر سال 240 میلادی با پیروزی قاطع ایران به پایان رسید. این آخرین جنگ اردشیر پاپکان با رومیان بود. وی سال پس از آن درگذشت.
هشت سال پیش از وقوع جنگ باربالیسوس (سال 232 میلادی)، جنگ شدیدتری میان اردشیر و رومیان (درآناتولیا ـ ترکیه امروز) روی داده بود که الکساندر سه وروس امپراتور وقت روم آن را فرماندهی می‌کرد. سه وروس برای راه‌اندازی این جنگ و قطع پیشروی ایرانیان در قلمرو غرب، در سال 231 میلادی به آنتیوک (انتاکیه) آمده و در آنجا استقرار یافته بود. در این جنگ 60 هزار نظامی رومی کشته، زخمی و یا اسیر شده بودند. سه وروس پیش از آغاز جنگ، لژیونرهای رومی را از سه جهت به سوی قلمرو ایران فرستاده بود که اردشیر هر سه دسته را شکست داد. عمده تلفات مربوط به ستون جنوبی بود که به سوی تیسفون (پایتخت) پیش می‌رفت.
سه وروس که چنین دید، تصمیم گرفت که با اردشیر راه دیپلماسی درپیش گیرد و لذا درخواست ترک مخاصمه داد و باقیمانده نیروهای رومی را به ساحل مدیترانه بازگردانید. اردشیر پیشنهاد مذاکره را رد کرد و پیام داد که تا زمانی که رومیان از شرق مدیترانه (خاورزمین) خارج نشوند مذاکره معنا نخواهد داشت. در این هنگام سه وروس چون شنید که ژرمن‌ها پس از شنیدن خبر شکست او از اردشیر دست به شورش زده‌اند به اروپا بازگشت. تنی چند از افسران رومی که از زمان عقب‌نشینی سه وروس از برابر اردشیر، از او ناخرسند شده بودند در آلمان او را کشتند. در نبردی هم که 28 سال پس از جنگ باربالیسوس (سال 260 میلادی و در دوره پادشاهی شاپور یکم پسر اردشیر ساسانی) روی داد، والرین (والریانوس) امپراتور دیگر روم به اسارت ایران درآمد و تحقیر شد.
مورخان در این که «ناسیونالیسم ایرانی» برنده این جنگها بود متفق‌القولند. این ناسیونالیسم که در طول تاریخ چندین بار نیروی شگفت‌انگیز خود را آشگار ساخته است با روی کارآمدن دودمان ساسانیان بار دیگر به خودنمایی پرداخته بود. مومسنTh. Mommse- مورخ آلمانی قرن نوزدهم مشروح جنگ‌های اردشیر با رومیان را به رشته تحریر درآورده است.
اردشیر در فاصله دو جنگ آخر خود با رومیان دست به یک رشته اصلاحات اداری، قضایی و نظامی زده بود که طبقه‌بندی کارمندان دولت برحسب کاردانی، صداقت، علاقه‌مندی به کار و دلسوزی برای کشور از جمله این اصلاحات بود.
. وی فراهم ساختن وسایل و بودجه لازم برای سپاه ثابت (ستندینگ آرمی) را در تقدم و اولویت قرار داده و برای احضار مردان جوان وطن به زیر پرچم در زمان جنگ، ضابطه تنظیم کرد که تا پایان دوران حکومت ساسانیان رعایت می‌شد. 13 قرن بعد، شاه عباس صفوی هنگام ایجاد ارتش ملی ایران تا حدی زیاد از همان مقررات اقتباس کرد. اردشیر انتخاب قضات دادگاه‌ها را برعهده روحانیون ارشد ایران (موبدان آیین زرتشت) گذارده بود ولی فرمانداران شهرها در صورت خروج قاضی از دایره انصاف و عدل و یا پس از دریافت اعتراض مردم و رسیدگی می‌توانستند آنان را معلق کنند تا رئیس کشور تصمیم نهایی را بگیرد.
فرمانداران مکلف بودند بر میزان تولیدات کشاورزی، صنعتی و پرورش دام و به ویژه اسب نظارت کنند و مراکزی را که تولید آنها رشد نداشته مورد مواخذه قرار دهند، رفع مشکل کنند و گزارش کار را به شخص اردشیر بدهند. قرن گذشته «تاراپور» پژوهشگر هندی اصلاحات اداری اردشیر را در کتاب خود «مدیریت و روش‌های اداری و حکومتی در ایران باستان» به صورت یک فصل جداگانه درآورده است که ترجمه آن در رشته علم حکومت (درس تاریخ مدیریت) در دانشگاهها تدریس می‌شود.

 

 

منبع: ابتکار