چاپ‌اول- تاريخ فلسفه، تاريخ فكر وانديشه بشر است و در اين تاريخ انديشه مهم‌ترين
جايگاه و تفسير و تحليل هستي اختصاص يافته است نقطه عطف رويكرد جديد به مباحث فلسفي
در جهان اسلام را صدرالمتالهين بنيان نهاد.
![]()
چاپ‌اول- تاريخ فلسفه، تاريخ فكر وانديشه بشر است و در اين تاريخ انديشه مهم‌ترين
جايگاه و تفسير و تحليل هستي اختصاص يافته است نقطه عطف رويكرد جديد به مباحث فلسفي
در جهان اسلام را صدرالمتالهين بنيان نهاد.
صدرالمتالهين محمدبن‌ابراهيم قوامي شيرازي معروف به ملاصدرا (979، 1050ه.ق) صاحب
حكمت متعاليه، فلسفه‌اش را با 3مسئله «وحدت‌وجود»، «اصالت وجود» و «تشكيك وجود»
آغاز كرد و پس از آن در هر مسئله از مسائل فلسفي از اين 3 نظر بهره گرفت و تمام
فلسفه خود را بر آنها پايه‌ريزي كرد، در نتيجه نه تنها كل جهان را واقعيتي يگانه
ديد، بلكه نوعي پيوند عميق بين خالق و مخلوق برقرار و معيت خداوند با خلق را در
سايه مسئله «بسيط الحقيقه كل الاشياء» تفسير كرد.
از خصايص فلسفه ملاصدرا اين است كه وي مسائل برهاني را با چاشني لطايف ذوقي و
عرفاني همراه مي‌سازد و فلسفه مشاء و اشراق و حكمت يوناني و ايماني همه را در هم
مي‌آميزد كه وصل كردن اين نهرهاي حكمت به هم، حكمت متعاليه او را تشكيل مي‌دهد.
در ميان آثار صدرالمتالهين رساله‌المشاعر جايگاه رفيعي دارد. در اين كتاب صدرا
امهات ابتكارات و نوآوري‌هاي خود را به بحث گذارده است.
يكي از شرح‌هاي اين رساله شرح ملامحمد جعفر لاهيجي فرزند ملامحمد صادق لاهيجي از
فيلسوفان بنام قرن 13 حوزه اصفهان است. كتاب شرح رساله المشاعر به قلم ملامحمد جعفر
لاهيجي و تصحيح و تحقيق استاد سيد جلال‌الدين آشتياني را موسسه بوستان كتاب در
748صفحه منتشر كرده است.
رساله المشاعر مشتمل است برمباحث مهم وجود مثل تحقيق در مفهوم وجود و احكام آن،
اثبات و تحقق خارجي و احوال و شئون مربوط به وجود كه ملاصدرا اين مباحث را در ضمن
چند شعر تحقيق كرده است كه شامل: بيان بي‌نيازي وجود از تعريف، بيان كيفيت شمول
وجود،اصالت وجود، بيان اتصاف ماهيت به وجود، بيان تمييز افراد وجود، در اثبات وجود
حق تعالي، صفات حق‌تعالي و... است.
اين كتاب با مقدمه استاد جلال‌الدين آشتياني در اهميت ملاصدرا و جايگاه وي در فلسفه
اسلامي آغاز مي‌شود. ايشان علاوه بر اينكه فلسفه ملاصدرا را در زمره دشوارترين
انواع فلسفه اسلامي مي‌دانند، مي‌گويند:«كسي مي‌تواند از فلسفه ملاصدرا كاملا
استفاده كند كه با 4مشرب فلسفه مشايي، اشراقي، فن كلام و عرفان و تصوف به خوبي آشنا
باشد؛ يعني هر كدام از آنها را لااقل يك دوره مختصر پيش استاد خوانده و خوب ياد
گرفته باشد و از آن پس به تحصيل حكمت متعاليه بپردازد.»
ايشان علت صعوبت فلسفه ملاصدرا را به كار رفتن همزمان قياسات عقلي برهاني با خطابات
ذوقي عرفاني مي‌دانند. مقدمه تحقيقي اين كتاب به قلم استاد سيدجلال‌الدين آشتياني
در اهميت رساله مشاعر، فلسفه ملاصدرا و ابتكارات وي و نيز بيان تاريخ فلسفه در چند
قرن پس از صدرا -كه بسيار تاريك و مبهم است - به رشته تحرير درآمده است.
استاد آشتياني ملاصدرا را موسس مكتبي مي‌داند كه بسياري از معضلات فلسفه را حل كرد
و بسياري از مباني نامرتب و نامنظم اشراق و صوفيه را با موازين برهاني وفق داد و در
صدد حل مشكلات فلسفه برآمد. حاج ملامحمد جعفر لاهيجي شارح مشاعر از حكماي عهد محمد
شاه قاجار، شاگرد ميرزا ابوالقاسم مدرس خاتون‌آبادي و ملا محراب گيلاني بوده است.
از تاليفات او حاشيه بر حاشيه خفري، شرح تجريد قوشچي و حاشيه بر شرح
تجريد قوشچي – كه البته فقط بر قسمت الهيات كتاب است- را مي‌توان نام برد.
سيدجلال الدين آشتياني در تعليقات و حواشي خود بر اين كتاب بيشتر به توضيح و تحقيق
اصل رساله المشاعر پرداخته و مشكلات آن را شرح داده است و از آنجا كه اين رساله
مختصر و فشرده نوشته شده، از ساير مصنفات علامه- قدس‌سره- مطالب زيادي را جهت توضيح
و شرح رساله نقل كرده است. وي براي تثبيت و تحليل مطالب به نقل از حكمت متاخران از
حكما و عرفا پرداخته و به ساير مصنفات ملاصدرا رجوع داده است.
آشتياني اين كتاب را بيشتر مورد استفاده كساني مي‌داند كه اطلاعات نسبتا كامل در
فلسفه قديم و حوصله تحقيق و تتبع در حكمت را دارند. او معتقد است كتابي به اين مهمي
در مباحث وجود تاكنون نوشته نشده است.
منبع: همشهری