هنرهای اصیل ایران جلوه اى از فرهنگ و تمدن کهن ایران زمین است که هر بیننده‌اى را در روح و ظرافت‌های خود متحیر می‌کند. هنری که پرداختن به آن می‌تواند گوشه‌های فراموش شده‌ای از هنر ایران را نمایان کرده و از فراموشی این سنت‌ها جلوگیری کند. در طول سال‌های گذشته، هنر اصیل ایرانی در حوزه‌ها و شاخه‌های مختلف آن دستخوش تغییر و تحولات زیادی شده است به گونه‌ای که دیگر این روزها در کمتر حوزه‌ای نشانی از هنر اصیل ایرانی- اسلامی می‌توان یافت
گفتوگو با سید حمزه کلاهدوزان درباره احیای یک هنر اصیل ایرانی- اسلامی
علی گلباز: هنرهای اصیل ایران جلوه اى از فرهنگ و تمدن کهن ایران زمین است که هر بیننده‌اى را در روح و ظرافت‌های خود متحیر می‌کند. هنری که پرداختن به آن می‌تواند گوشه‌های فراموش شده‌ای از هنر ایران را نمایان کرده و از فراموشی این سنت‌ها جلوگیری کند. در طول سال‌های گذشته، هنر اصیل ایرانی در حوزه‌ها و شاخه‌های مختلف آن دستخوش تغییر و تحولات زیادی شده است به گونه‌ای که دیگر این روزها در کمتر حوزه‌ای نشانی از هنر اصیل ایرانی- اسلامی می‌توان یافت و فعالیت‌های هنری بیشتر به سمت سری کاری و تجاری شدن میل پیدا کرده است؛ در یک چنین شرایطی، چندی است که گالری کلاهدوزان راه‌اندازی شده و تمرکز اصلی خود را در حوزه هنر حکاکی قرار داده و برای احیا، رشد و بقای این هنر ملی و مذهبی ایران تلاش می‌کند. این مجموعه توانسته است تا امروز مجموعه‌ای نفیس از هنر حکاکی آخرین بازماندگان این رشته را گردآوری و برای احیا و تداوم این هنر هنرمندانی را تربیت کند.به بهانه برپایی نمایشگاهی از آثار تولید شده توسط این مجموعه در فرهنگستان هنر با «حمزه کلاهدوزان» مدیر این مجموعه گفتوگو کرده‌ایم که می‌خوانید:
برای ورود به بحث بفرمایید که تاریخچه این هنر به کجا می‌رسد؟
کاری که ما شروع کردیم تلفیقی از هنر حکاکی و ساخت جواهرات است. تاریخچه حکاکی به قبل از اسلام برمی گردد. در آن زمان این هنر به صورت حکاکی روی سنگ بوده است و نمونه‌های فراوانی از آن را می‌توان در موزه‌ها و آثار به جا مانده در آن دوره مشاهده کرد. در دوره اسلامی هم با توجه به فرهنگی که در باب اذکار قرآنی و آثار و تبعاتی که از خود به جا می‌گذارند رونق بیشتری گرفت، هنر حکاکی به سمت و سوی کار روی این اذکار رفت. در همین باره هم می‌توان نمونه‌هایی را در تاریخ مشاهده کرد از جمله اینکه خود پیامبر اسلام انگشتری از اذکار قرآنی به دست داشتند. از آن زمان تا دوره صفویه هنر حکاکی روی سنگ انگشتر بیشتر دست اعراب بوده تا اینکه در زمان صفویه هنر حکاکی با هنر خوشنویسی توسط ایرانیان تلفیق شد و این هنر رشد فراوانی پیدا کرد. از زمان رضا شاه به این طرف به این هنر توجه کمتری نشان داده شد و کمتر به آن پرداخته شد و به حاشیه رفت. البته در همان زمان هم این هنر در طراحی و حکاکی مهر‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت که به جای امضا هم از آن استفاده می‌کردند و این مهر‌ها را روی سنگ یا فلز برنج حکاکی می‌کردند. ما در این مجموعه سعی کردیم به احیای این هنر فراموش شده بپردازیم و استادان حکاکی که به تعداد انگشتان دست باقی مانده بودند را دور هم جمع کنیم و همچنین سعی کردیم برای شناساندن دوباره این هنر به مردم و بخصوص قشر جوان این هنر قدیمی را با هنر ساخت جواهرسازی تلفیق کنیم و این مجموعه را برای نخستین بارتحت عنوان «جواهرات سنتی» گرد آوردیم.
چطور استادان قدیمی حکاکی را پیدا و انتخاب کردید؟
این افراد به دلیل اینکه بسیار تعدادشان کم است، برای کسانی که در این حوزه کار می‌کنند آشنا هستند و پیدا کردنشان سخت نیست. این کار یک بازار کوچک ولی حرفه‌ای دارد و از این‌رو افرادی که با این حوزه سر و کار دارند پیدا کردنشان خیلی سخت نیست.
چطور شد که به این کار علاقه‌مند شدید؟
نخستین مسأله‌ای که باعث شد من به این کار علاقه‌مند شوم این بود که من از دوران نوجوانی یعنی 15 سالگی به این موضوع علاقه فراوانی داشتم و نمونه‌هایی از این هنر را جمع‌آوری می‌کردم. دومین مسأله هم خلأیی بود که من در اجتماع در برخورد با این هنر قدیمی احساس می‌کردم. در بازار ما هنر طلا‌سازی رونق بسیاری دارد ولی زمانی که هنر حکاکی به این شکل با هنر امروزی تلفیق شد جایی برای ارائه این کار وجود نداشت که کسی بتواند همزمان هنر حکاکی، خطاطی و جواهرسازی را با هم ببیند زیرا این مجموعه‌ها به صورت مجزا وجود داشتند و ما در این مجموعه علاقه داشتیم تا اینها را کنار هم بیاوریم و یک هنر منحصر به فرد خلق کنیم تا مصرف‌کننده بتواند مجموع این هنر‌ها را در دست یا گردن خود ببیند.
کمی راجع به فرآیند این کار توضیح دهید و اینکه این کار برای رسیدن به دست مخاطب چه فرآیندی را طی می‌کند؟
ما مفتخریم که در این مجموعه از آغاز تا پایان کار را خودمان انجام دهیم. از واردات سنگ گرفته که اگر عقیق باشد بیشتر از کشورهای یمن و هند صورت می‌گیرد و سنگ‌های قیمتی مانند یاقوت و برلیان نیز از کشورهای دیگر مانند آفریقای جنوبی، تایلند و برزیل وارد می‌شوند. زمانی که سنگ‌ها به ایران می‌آیند در مرحله نخست تراش‌های خاصی روی آن انجام می‌گیرد و بعد تیمی از طراحان درخور اندازه، رنگ و فضای آن سنگ متنی را برای حکاکی روی آن انتخاب می‌کنند که در این رابطه به طور معمول این متون از میان اذکار و آیات قرآنی صورت می‌گیرد ولی به‌عنوان ابتکار علاوه بر اذکار از اشعار حافظ، مولانا و خیام هم برای حکاکی استفاده می‌کنیم تا بتوانیم سلیقه‌های متفاوت را در بر بگیریم. بعد از طراحی و حکاکی در مرحله پایانی پایه و رکاب آن طراحی و ساخته می‌شود.
در این مجموعه شما چه تعداد شغل ایجاد کرده اید؟
در این مجموعه به طور کلی نزدیک به 50 نفر از جوانان هنرمند ایرانی مشغول به کار هستند.
به نظر شما احیای این هنر که درحال فراموشی بود چقدر می‌تواند به فضای فرهنگی کشور کمک کند؟
به نظرم مهم‌ترین دستاوردی که ما در این باره داشتیم این بود که توانستیم برای این هنر بازار کار ایجاد کنیم. بسیاری از هنرمندانی که امروز با مجموعه ما کار می‌کنند این هنر در خانواده‌شان از پدرها و پدربزرگ‌هایشان برای آنها به ارث رسیده است ولی به علت نبود بازار کار برای این رشته در کارهای دیگری مشغول به کار شده بودند که امروز با ایجاد این بازار کار، آنها دوباره به هنر خانوادگی‌شان بازگشتند.
شما چه فعالیت‌هایی در زمینه آموزش و رواج این هنر دارید؟
اول از همه ما در انتخاب افراد به زمینه‌های هنری و رشته‌های تحصیلی آنها دقت می‌کنیم. به طور مثال کسانی که می‌خواهند وارد زمینه حکاکی شوند پیش از آن باید هنر خوشنویسی داشته باشند. ما هم این افراد را زیر نظر استادانمان آموزش می‌دهیم و تاکنون هم توانسته‌ایم 4 نفر خروجی آموزشی داشته باشیم که در مجموعه خودمان مشغول به کار هستند. امر آموزش برای حفظ این هنر و گسترش آن بسیار حیاتی است که ما به صورت جدی در مجموعه‌مان به آن پرداخته‌ایم.
بازارهای مربوط به این حوزه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یکی از بهترین خریداران محصولات ما کشورهای اسلامی حوزه خلیج فارس هستند. ما امسال برای نخستین بار در نمایشگاه بین‌المللی اسفندماه تهران هم شرکت کردیم و در آنجا توانستیم این هنر را معرفی کنیم و بازخوردهای خوبی هم از طرف مردم و مسئولان داشتیم. کشورهای مسلمان هم با توجه به اینکه به نوعی سلیقه مشترکی از لحاظ مذهبی با ما دارند و هیچ‌کدام هم از هنر ایرانی نمی‌توانند چشم‌پوشی کنند استقبال خوبی از محصولات ما دارند و در کشورهای مختلفی چون لبنان، قطر و عمان به‌عنوان یکی از بهترین خریداران هنر ما پیشنهاد برگزاری نمایشگاه داشته‌ایم. در خارج از حوزه کشورهای اسلامی هم از کشور روسیه در شهر مسکو پیشنهاد برگزاری نمایشگاه داشتیم.
پرداختن به این هنر علاوه بر فروش داخلی می‌تواند جنبه‌های صادراتی هم داشته باشد؟
بله، تمامی کشورهای مسلمان می‌توانند از خریداران این هنر باشند. علاوه بر این در دیگر کشورهای دنیا هم هنر ایرانی مورد پسند مردم قرار دارد و این برای مردم ایران باعث افتخار است که می‌توانند هنر خود را به اقصی نقاط دنیا عرضه کنند.
منبع: ایران