تا از الیگودرز بخواهی برسی به نیاسر، باید ۱۹۰ کیلومتر را طی طریق کنی، تا خمین ۶۰ کیلومتر؛ از آن‌جا تا دلیجان ۷۰ کیلومتر؛ از دلیجان تا مشهداردهال ۳۵ کیلومتر؛ و از اردهال تا نیاسر هم ۲۵ کیلومتر.
.jpg)
درباره آتش‌گاه نیاسر
تا از الیگودرز بخواهی برسی به نیاسر، باید ۱۹۰ کیلومتر را طی طریق کنی، تا خمین ۶۰ کیلومتر؛ از آن‌جا تا دلیجان ۷۰ کیلومتر؛ از دلیجان تا مشهداردهال ۳۵ کیلومتر؛ و از اردهال تا نیاسر هم ۲۵ کیلومتر. نیاسر شهری است کوچک اما کهن از استان اصفهان و از توابع شهرستان کاشان. «نیاسر» برگرفته از واژه مرکب «نیازسار» است؛ و نیازسار به معنی و معنای عبادت‌گاه است؛ محل نیایش. آن‌چه که مرا واداشت تا به آن شهر پابگذارم، به خاطر آتش‌گاه‌اش بود. تا به آن روز، نیاسر را ندیده بودم و نیز آتش‌گاه‌اش را؛ پس در روز هشتم فروردین‌ماه همین سال (۱۳۹۴)، با استفاده از تعطیلات نوروزی، قصد و آهنگ آن دیار را کردم.
چارتاقی
چارتاقی نیاسر، سازه‌ای است باستانی و کهن که برخی قدمت آن را به دوران اشکانیان و شماری دیگر با اندک اختلاف نظری، پیشینه آن را به آغاز دوران ساسانیان دانسته‌اند.
به هر حال؛ این چارتاقی از کهن‌ترین و در عین‌حال از بزرگ‌ترین چارتاقی‌هایی است که در ایران باقی مانده و سرپا ایستاده است؛ و جز آنْ سالم‌ترین آن‌ها. قاعده این بنا و سازه دیرسالْ بم شکل مربع است؛ حدوداً ۱۲× ۱۲٫ اگرچه این چارتاقی در طول بیش از دو هزار سال از گزند باد و باران و بوران، توانسته تا به اکنون، دوام بیاورد و جان به‌در برد ۱؛ اما از توفان خودخواهی‌ها و خودشیرینی‌های پاره‌ای مردمان- به‌ویژه نوجوانان و جوانان- در امان نمانده و هرجا که دست این خودشیفتگان رسیده، خطی و خراشی و نقشی و رسمی به یادگار بر تن و چهره‌‌اش کشیده‌اند!
از مشخصه‌های آتش‌گاه نیاسر یکی این که دارای گنبد است؛ و گنبدْ مظهر و نشانه آسمان است. دو دیگر این که چهارسوی آن، هم‌چون سایر چارتاقی‌ها، فراخ و باز بوده و در، پنجره و بازدارنده‌ای مانند آن‌ها ندارد.
بعضی زمان ساخت و پرداخت چارتاقی نیاسر را به دوران «اردشیر پاپکان ساسانی» برمی‌گردانند.۲ از این‌رو این چارتاقی را «آتش‌کده اردشیر» نیز خوانده‌اند. شماری از باستان‌شناسان غربی، آتش‌گاهی بودن این چارتاقی را نه تنها قبول نداشته و نپذیرفته‌‌اند؛ بل‌که اصلاً چنین کارکردی را برای این بنا، ردّ کرده‌اند. ۳ و برخی با بهره‌گیری از پژوهش‌های صورت گرفته بر این باورند که اساساً ساخت چنین بنایی «به عنوان یک تقویم آفتابی یا شاخصِ اندازه‌گیری زمان با استفاده از تغییرات میلِ خورشید» ۴ به‌کار گرفته می‌شده است؛ و «ساختار تقویمی این بنا به گونه‌ای است که در آغاز و میانه هر یک از فصل‌های سال، پرتوهای خورشید بامدادی به شکلی خاص از میان پایه‌های بنا دیده می‌شده و هنوز دیده می‌شود.»
ثبت این چارتاقی باستانی به‌عنوان یکی از آثار ملّی کشور، در سال ۱۳۱۷ خورشیدی صورت گرفت.
آبشار و چشمه اسکندر!
اما آبشار؛ آبشاری به ارتفاع ۲۵ متر. همین که پایین و درست روبه‌روی آبشار ایستادم، به‌یاد آبشار طبیعی دیار خودم «آبشار آب‌سفید» افتادم! آبشار نیاسر در گذشته‌های دور، بسیار مورد توجه بوده است و یکی از جای‌گاه‌های آیینی میتراییان بوده است.
در کتاب «آیین مهر» می‌خوانیم: «آب در آیین میترا دارای اهمیت فراوانی است، یکی از آداب مهری‌دینان، شست‌وشو و غسل بوده و برای شرکت در مراسم ستایش مهر، [این‌که] مطابق با آدابی، خود را شست‌وشو دهند.»
این آبشار هر گردش‌گری را به سوی خود جذب می‌کند و می‌کشاند؛ چرا که این آبشارِ دست بشر، از دیدنی‌های نیاسر است. خوب است بدانید که گفته‌اند نیاسر، تمام تاریخ و پیشینه‌اش مدیون و وام‌دار چشمه‌ای استْ شناخته‌شده به نام «چشمه اسکندر»!
این چشمه در نزدیکی چارتاقی واقع است. از جاده باریک که می‌خواهی بروی به سمت چارتاقی، سمت چپْ یک درختی است بزرگ و قطور و کنار آن، ساختمانی است که چشمه اسکندر در آن واقع است.
به محض ورود به این ساختمان باید چند پله پایین بروی. روبه‌رویت حوضی می‌بینی با آبی بس زلال. این آب از کانالی می‌آید که راه به بیرون دارد. سرچشمه درست زیر همان جاده باریک است؛ با درپوشی مشبک و مستطیل از جنس آهن. آب، نرم و لغزنده و بی سر و صدا از کانال وارد حوض می‌شود و از آن‌جا به جویی که پوشیده از درخت است، سرازیر می‌شود؛ اما نه آرام و رام؛ که با شتاب و آهنگین. بخشی از این آب به سمت سنگ‌ها و صخره‌هایی می‌رود که باید از آن بالا به پایینْ شیرجه بزند و آبشار نیاسر را شکل بدهد. من دیدم که چه‌طور این آب، آبشار را سیراب می‌کند. سمت چپ حوض، مسجدی است: مسجد امام حسن عسکری «ع»؛ وقف شادی روح یک جاویدالاثر جنگ.
در کتاب «تاریخ کاشان» آمده است که چشمه نیاسر به دستور «اسکندر» احداث گردیده و به همین دلیل آن را «چشمه اسکندریه» می‌نامیدند. امروز چشمه اسکندریه را «چشمه تالار» می‌خوانند. این چشمه در نزدیکی چارتاقی واقع است که بیش‌ترِ آب آن، به سمت آبشار سرازیر می‌شود. این چشمه، یکی از کهن‌ترین چشمه‌های ایران است.
رو به‌روی آبشار که می‌ایستی؛ سمت راستت، پله‌هایی تعبیه و احداث کرده‌اند به صورت مارپیچ (زیگ‌زاگ)؛ ۲۵۴ پله؛ شمردم. از آن بالا، شهر نیاسر زیرپای توست. حالا به کفی می‌رسی؛ سطحی هموار: باغ تالار.
غار باستانی رئیس
و در میانه این باغ و بوستان، به غاری باستانی می‌رسی: «غار رئیس». می‌گویند پیشینه این غار طویل و عمیق به دوره پارتیان برمی‌گردد. مشهور است که این غارِ دست‌ساز، معبدی بوده وابسته به پیروان آیین میترا (خدای ایران باستان). باید دانست که «پارت» نام یکی از اقوام کهن ایران بود. آنان از نژاد ناب و خالص ایرانی بودند؛ آداب و رسوم ایرانی داشتند و پیرو آیین یکتاپرستی مزدایی بودند؛ از همین روی توده مردم به سوی آنان گرویدند و آنان را حمایت کردند. این قوم از تعصب بی‌جا دوری می‌کردند. پارت‌ها علیه سلسله سلوکی برخاستند و دودمان شاهنشاهی اشکانیان را که برآمده از سنت دیرینه ایران بود، پایه‌گذاری کردند. اشکانیان از سال ۲۴۷ پیش از میلاد تا ۲۲۴ میلادی (در حدود ۴۷۰ سال) بر ایران حکومت کردند.
برای ورود به این غار از همان ابتدا – یعنی از دهانه غار- باید خم بشوی و به حالت چمباتمه جلو بروی. هنوز دور سه گام برنداشته‌ای که یک سوراخ می‌بینی کف غار که روی‌اش را درپوش آهنی گذاشته‌اند. و سوراخی دیگر آن‌سوتر کف غار که درِ آن را با قطعه شیشه‌ای گرد و زخیم پوشانده‌اند. بالای سمت راست‌ات سوراخی است که راهنمای کهن سال گفت ورودیِ اصلی و ابتدایی غار بوده است.
نور خورشید از سوراخ به درون غار راه یافته است. به چپ می‌پیچی و سوراخی را می‌بینی بر بدنه غار. غار تاریک است. سمت چپْ کف غار، راهی کنده‌اند به عمق ۵ر۲ متر و نردبانی آهنی ساخته‌اند برای پایین‌رفتن و دیدن دیگر جاهای عمیق و اصلی این غار…
در پایین آبشار، چند پله پایین‌تر «آسیاب آبی» واقع است که برای ورود به آن باید وارد بازارچه‌ای بشوی. پایین‌تر از آسیاب آبی، حمام صفویه است.
گل و گلاب
نیاسر یکی از شهرهای مهم تولید گلِ‌محمدی، و به‌طبع آنْ تولید گلاب در کشور به‌شمار می‌آید. کارگاه‌های گلاب‌گیری و تولید عرقیات گیاهی، در آن شهر به‌وفور دیده می‌شود. در دامنه آبشار و اصلاً بیخ گوش آبشار، به جز انواع دکه و غرفه و مغازه، چند واحد گلاب‌گیری فعّال وجود دارد و رایحه خوش گلاب که فضای آن نقطه را از عطر شامه‌نواز خود آکنده است، هر گردش‌گری را برای دیدن نحوه گرفتن گلاب، دعوت می‌کنند.
یاری‌نامه‌ها:
۱٫ در حمله تازیان به ایران، چارتاقی نیاسر هم مانند بسیاری از بناهای دیگر، مورد دست‌درازی واقع گردید و ویران شد. اما چندی بعدْ به دست مردم بازسازی شد..
۲٫ «قم‌نامه».
۳٫ «آندره گدار».
۴٫ مرادی غیاث‌آبادی، رضا.
منبع: روزنامه اطلاعات