تاریخ معاصر ایران در سال‌های پس از انقلاب اسلامی سرشار از حوادث بزرگ و کوچک بوده است؛ حوادثی که هر یک می‌تواند به روشن شدن بخشی از این تاریخ پر‌تلاطم کمک کند. در این میان و به‌طور طبیعی حکایت موفقیت‌ها در تاریخ همواره خواستنی‌تر از بیان شکست‌ها بوده است. اما هیچ فردی منکر این موضوع نخواهد بود که هر پیروزی در سایه تجارب شکست رخ داده و شکل گرفته است.
نگاهی به اشغال کامل خرمشهر در چهارم آبان 1359
سجاد صداقت: تاریخ معاصر ایران در سال‌های پس از انقلاب اسلامی سرشار از حوادث بزرگ و کوچک بوده است؛ حوادثی که هر یک می‌تواند به روشن شدن بخشی از این تاریخ پر‌تلاطم کمک کند. در این میان و به‌طور طبیعی حکایت موفقیت‌ها در تاریخ همواره خواستنی‌تر از بیان شکست‌ها بوده است. اما هیچ فردی منکر این موضوع نخواهد بود که هر پیروزی در سایه تجارب شکست رخ داده و شکل گرفته است. سوم خرداد 1361 در تقویم جمهوری اسلامی و سال‌های جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، روزی بزرگ است؛ روزی که خرمشهر از چنگال دشمن بعثی خارج شد و به دامان ایران اسلامی بازگشت. اما در این میان کمتر درباره روزی که خرمشهر سقوط کرد، حرف زده شده است. خرمشهر پس از یک ماه مقاومت‌جانانه در غروب چهارم آبان 1359 به‌طور کامل به اشغال ارتش بعث عراق درآمد؛ روزی که شاید بتوان آن را یکی از تلخ‌ترین روزهای ایام دفاع مقدس دانست. خرمشهر نزدیک‌ترین شهر به مرز پس از قصر شیرین، بزرگ‌ترین شهر مرزی ایران و بندری استراتژیک بود. داستان سقوط خرمشهر همچون ماجرای فتح آن، حکایتی خواندنی است که واکاوی آن می‌تواند بخشی از سوالات را در تاریخ معاصر ایران پاسخ دهد.
مقاومت خونین‌شهر
در حالی که پس از حمله عراق در روز پایانی شهریور 1359 جنگ آغاز شده بود، در طول مهر این سال حمله همه‌جانبه ارتش سراسر مجهز عراق به ایران ناآماده باعث شد خرمشهر، خونین‌شهر نامیده شود. روزنامه «کیهان» در شماره شنبه سوم آبان 1359 در حالی خبر از عقب‌نشینی عراقی‌ها از چند موضع در خرمشهر می‌دهد، که این روزنامه نیز مانند بسیاری از فرماندهان و شاید مردم ایران آگاه است که به‌زودی شهر سقوط خواهد کرد. «کیهان» تیتر یک خود را به این موضوع اختصاص داده و می‌نویسد: «خونین‌شهر در برابر اشغال کامل سرسختانه مقاومت میکند.» «کیهان» درباره نبردهای خرمشهر می‌نویسد: «علی‌رغم تلاش مزدوران صدام برای نفوذ شبانه به خونین‌شهر، مدافعان مردمی و سپاهیان جان بر کف پاسدار، تکاوران نیروی دریایی و افراد ژاندارمری خونین‌شهر همچنان در برابر خواسته پلید دشمن مقاومت کرده‌اند. به گفته دلاوران جبهه خونین‌شهر، نبرد در ناحیه راه‌آهن و کوی طالقانی شدت بیشتری داشت و متجاوزان عراقی سعی در نفوذ از منطقه شرقی شهر داشتند.» از گزارش مفصل «کیهان» بر‌می‌آید که وضعیت در خرمشهر در سوم آبان اصلا مناسب نیست و کار به تدریج به جنگ خانه به خانه کشیده شده است. گزارشی که بعدها از این نبردها داده شد، حکایت از هجوم وسیع و گسترده نیروهای ارتش بعثی با سازماندهی و تجهیز لشکرهای مستقر در جبهه خرمشهر و همچنین فراخوانی نیروهای تازهنفس به این جبهه، در نیمه شب سوم آبان داشت. نتیجه این هجوم ورود نیروهای عراقی به خیابان‌های شهر را داشت. در این میان فرمانده سپاه خرمشهر محمد جهان‌آرا یکی از مهم‌ترین افراد در این میان بوده است. چهارم آبان 1359 «کیهان» در گزارش خود از خونین‌شهر می‌نویسد: «آخرین خبر از خونین‌شهر حاکی است که در ساعت 4:30 بامداد رزمندگان دلیر مستقر در مسجد جامع خونین‌شهر همچنان سرسختانه مقاومت کرده و می‌جنگند. پل خرمشهر به سمت جاده آبادان نیز زیر آتش توپخانه نیروهای عراقی قرار دارد و غیرقابل عبور است.»
سقوط خرمشهر
اما همه این مقاومت‌ها غروب چهارم آبان به پایان رسید. در حالی که روزنامه «کیهان» در شماره پنجم آبان 1359 با تیتر «خونین‌شهر با آخرین فشنگ‌ها هنوز مقاومت میکند» به استقبال این اتفاق می‌رود، اما به تدریج ابعاد این اتفاق مشخص‌تر می‌شود: «آخرین گزارش‌های رسیده از جبهه جنوب حاکی است که اوضاع جنگ در خونین‌شهر بحرانی است و رزمندگان دلیر در این شهر در برابر تجاوز دشمن سرسختانه پایداری می‌کنند. براساس آخرین اخبار رسیده از جبهه خونین‌شهر و آبادان مقاومت مدافعان انقلاب همچنان ادامه دارد و پل خونین‌شهر به علت آتش شدید دو طرف غیرقابل استفاده است. برتری آتش در این منطقه با متجاوزان است؛ در حالی که مهاجمان با توپخانه به نیروهای انقلاب حمله می‌کنند، رزمندگان اسلام بدون در دست داشتن تجهیزات کافی زرهی و توپخانه در مقابل تجاوز مزدوران صدام سرسختانه مقاومت می‌کنند.» شاید بهترین وصف برای حکایت آن روزهای خرمشهر را روزنامه «کیهان» نوشته باشد؛ جملاتی که وصف‌حال شهری است که آزادسازی آن حدود 18 ماه طول کشید: «در خرمشهر و به تعبیر جدید خونین‌شهر حماسه آفریده می‌شود. سال‌ها بعد قصه‌گویان در زمستان‌های بلند هم نخواهند توانست طی شب‌های متوالی حق مطلب را حتی درباره یکی از صدها قهرمان این جنگ ادا کنند»
منبع: فرهیختگان