گراردو نیولی، استاد برجسته تاریخ، دین و زبان‌های باستانی ایران و از حامیان بزرگ ایران‌شناسی در سطح جهانی بود كه در سال ۲۰۱۲ درگذشت. او طی سال‌ها پژوهش و آموزش، بستر رشد مطالعات ایرانی و همچنین لغت‌شناسی ایرانی را در ایتالیا فراهم كرد. عرصه پژوهش‌های نیولی دین زرتشتی، مانویت، مفهوم ایران و رابطه دین و دولت در ایران باستان بود.
نكوداشت ایران شناس ایتالیایی در شهر كتاب
هادی مشهدی : گراردو نیولی، استاد برجسته تاریخ، دین و زبان‌های باستانی ایران و از حامیان بزرگ ایران‌شناسی در سطح جهانی بود كه در سال ۲۰۱۲ درگذشت. او طی سال‌ها پژوهش و آموزش، بستر رشد مطالعات ایرانی و همچنین لغت‌شناسی ایرانی را در ایتالیا فراهم كرد. عرصه پژوهش‌های نیولی دین زرتشتی، مانویت، مفهوم ایران و رابطه دین و دولت در ایران باستان بود. نیولی دانشمندی ژرف‌نگر و نكته‌بین بود. از او تا پایان سال ۲۰۰۱، هشت كتاب و بیش از ٢٠٠ مقاله به زبان‌های ایتالیایی، انگلیسی، آلمانی و فرانسوی در مجلات و مجموعه‌های خارجی منتشر شده است. نشست هفتگی شهر كتاب، سه‌شنبه ۲۹ تیر به بزرگداشت پروفسور گراردو نیولی و بررسی آثار او اختصاص یافت. در این نشست دكتر كارلو چرتی، دكتر محمود جعفری دهقی و دكتر عسگر بهرامی حضور داشتند.
ایرانشناس ایتالیایی
كارلو چرتی دلایل اهمیت گراردو نیولی در میان ایران‌شناسان و شرق‌شناسان ایتالیایی را تشریح كرد؛ وی گفت: گراردو نیولی در دوره‌ای رییس دانشگاه شرق‌شناسی ناپل بوده است. در آن سال‌ها انستیتو اورینتال ناپل به دانشگاه تبدیل شد. این اتفاق را نیولی صورت داد. این دانشگاه نخستین و تنها دانشگاه ایتالیایی است كه موضوع شرق‌شناسی را دنبال می‌كند. بسیاری از اساتید شرق‌شناسی ایتالیا و اروپا در این دانشگاه درس خوانده‌اند. در گذشته دانشگاه‌های ایتالیا دوره دكترا نداشتند. در سال ۱۹۸۳ نخستین دوره‌های دكترا (در مدل انگلوساكسون) در ایتالیا افتتاح شد. در میان این دوره‌ها یكی را نیولی افتتاح و مدیریت كرد كه به ایران‌شناسی و آسیای میانه اختصاص داشت. همه اساتیدی كه امروز در ایتالیا فارسی یا ایران‌شناسی تدریس می‌كنند، در این دانشگاه تحصیل كرده‌اند. وی افزود: وقتی نیولی رییس آن دانشگاه بود تعدادی از اساتید ایران‌شناسی را در آنجا گرد آورد؛ این جمع فعالیت‌های پژوهشی بسیاری را در حوزه زبان فارسی و ایران‌شناسی صورت داد. نیولی جز فعالیت در دانشگاه در موسسه ایزمئو نیز تلاش‌های بسیاری كرد. این موسسه كه در تاریخ اندیشه ایتالیا بسیار پراهمیت است، در دوران موسولینی برای تحقیق و پژوهش درباره شرق به كوشش جنتیله تاسیس شد. در آن سال‌ها نیولی در حوزه زبان‌های سامی فعالیت می‌كرد و رییس دانشگاه شرق‌شناسی بود؛ از آن پس به ریاست ایزمئو نیز برگزیده شد؛ او در آن زمان تنها ۳۵سال داشت.
سیستان خاستگاه زرتشت
جعفری تربیت شاگردانی ارزنده را یكی از مهم‌ترین ویژگی‌های كار نیولی دانست و تصریح كرد: او به واسطه خصوصیات اخلاقی و دانش گستره‌اش دانشجویان زیادی را اطراف خود گرد آورده بود. من خود به یاد دارم كه او و شاگردانش هر سال در منزل بیلی در لندن (كه بعدها به تمامی وقف فعالیت‌های ایران‌پژوهشی شد) جمع می‌شدند و فعالیت‌های پژوهشی خود را صورت می‌دادند. نیولی در آثار خود چندین مساله را همواره در نظر داشته است. بخشی از پژوهش‌های وی درباره نام ایران بوده است؛ زمان و زادگاه زرتشت و خاستگاه دین او و نیز هخامنشی‌ها موضوعات دیگری هستند كه نیولی همواره به آنها پرداخته است. وی تاكید كرد: نیولی درباره نام ایران اعتقاد دارد تا زمان ساسانی‌ها (اردشیر) ایران یك مفهوم دینی و قومی بوده است، نه یك مفهوم سیاسی. به باور وی مفهوم سیاسی ایران را ساسانی‌ها درانداخته‌اند؛ نیولی شواهد و مستنداتی را هم در تایید این مدعا طرح كرده است. مباحث مطرح درباره زمان و زادگاه زرتشت از دیرباز محل اختلاف و بحث بوده است؛ چراكه شواهد كافی برای دریافت دقیق آن وجود ندارد. از دیگر سو اوستا نیز خود كمك صریحی نمی‌كند و باید از متن آن چیزهایی را استنباط كرد. كتیبه‌های آن دوره نیز اشارات دقیقی به خاستگاه زرتشت ندارند؛ چراكه در تدوین آنها بیشتر اهداف سیاسی لحاظ شده است. در این باره زاویه‌ای مطرح است؛ در یك سوی آن خوارزم، در سوی دیگرش بلخ و در سوی دیگرش سیستان قرار دارد. بسیاری خاستگاه زرتشت و دین او را خوارزم می‌دانند؛ اما نیولی بر سیستان متمركز شده است. به اعتقاد او محل سكونت ایرانیان نیز سیستان است.
رفع ابهام از آیین زرتشت
بهرامی به كم و كیف آثار مكتوب نیولی اشاره كرد و اظهار داشت: بخش قابل توجهی از آثار نیولی درباره دین زرتشت است. دین زرتشت به واسطه طرح مسائل بنیادین یكی از تاثیرگذارترین ادیان شناخته شده است. یكی از مهم‌ترین مولفه‌های این دین وجود ابهام در برخی مبانی آن است كه هیچگاه اتفاق نظر درباره آنها وجود نداشته است. یكی از ابهامات یادشده زمان زرتشت است. طرح این بحث در زمان باستان ریشه دارد؛ نویسندگان یونانی و رومی اغلب زمان زرتشت را شش یا هفت‌هزار سال پیش از میلاد دانسته‌اند. در ادوار بعد نویسندگان دیگر از جمله ایرانی‌ها تاریخ ۲۵۸ پیش از اسكندر را طرح كرده‌اند؛ یعنی بازه‌ای شش‌هزارساله مطرح شده است. نظرات متعددی در بین است؛ نیولی و برخی دیگر با استناد به گاهان، اوایل هزاره اول پیش از میلاد را معتبر می‌دانند.
بهرامی در ادامه كتاب «زرتشت در تاریخ» را به عنوان یكی از مهم‌ترین آثار نیولی معرفی كرد و در شرح مولفه‌های آن اظهار داشت: این كتاب آخرین اثر نیولی است؛ بنابراین آخرین نظرگاه‌های او را در بر دارد. كتاب یادشده از مجموعه چهار سخنرانی وی در دانشگاه كلمبیا فراهم آمده است. نیولی در نخستین آنها به دلایلی اشاره می‌كند كه مبنای تغییر نظر او درباره خاستگاه تاریخی زرتشت هستند. نیولی در سخنرانی دوم به متونی كلاسیك در این باره می‌پردازد. موضوع سخنرانی بعدی او متون كلاسیكی است كه خاستگاه زرتشت را در پنج یا شش‌هزارسال پیش از میلاد می‌دانند؛ او موجبات بروز چنین تلقی‌ای را تشریح می‌كند. نیولی در آخرین سخنرانی نتیجه‌گیری خود از بررسی متون یادشده را تبیین می‌كند؛ به اعتقاد او ۲۵۸ قبل از اسكندر تاریخی است كه باید پذیرفته شود؛ بنابراین تاریخ تولد زرتشت ۶۱۸ تا ۵۳۰ پیش از میلاد است. وی كتاب «از زرتشت تا مانی» را نیز به اختصار معرفی كرد و درباره آن گفت: این كتاب شامل چهار درس‌گفتار است. البته باید اشاره كرد كه تاریخ نگارش این اثر پیش از آن دیگری است؛ بنابراین آرای نیولی درباره تاریخ زرتشت متفاوت از نظریات پیشین او است. دو درس‌گفتار اول به خاستگاه دین زرتشت می‌پردازند؛ درس‌گفتار سوم درباره دین هخامنشیان و چهارمین درس‌گفتار درباره ادیان مطرح در دوره ساسانیان طرح شده است. در گفتار واپسین علل شكست مانی نیز بررسی شده است.
نیولی در این اثر نظریات دیگران مبنی بر ظهور زرتشت در شرق ایران را رد نمی‌كند؛ اما خوارزم را بنا بر دلایلی كنار می‌گذارد. در جمع‌بندی نیولی جغرافیای اوستا بخش بزرگی از مشرق فلات ایران، به‌ویژه بخش مركزی و جنوب آن و نیز مناطقی از شرق تا هند را در بر می‌گیرد. البته نیولی خود در درس‌گفتار بعدی ایرادی بر این نظریه وارد می‌كند مبنی بر اینكه این محدوده بسیار پهناور است و مرزهای مشخصی ندارد.
منبع: اعتماد