نگاهی به کتاب «تاریخ فقه اسلامی» فقه در سده‌های نخستین
«تاریخ فقه اسلامی؛ در سده‌های نخستین از آغاز اسلام تا شکل‌گیری مکتب اصحاب حدیث متاخر» عنوان کتابی است به قلم حامد خانی (فرهنگ مهروش) که به تازگی روانه بازار نشر شده است. این کتاب که از سوی نشر «نی» منتشر شده در چهار بخش و 15 فصل دسته‌بندی شده و مطالب خود را ارائه داده است.
«تاریخ فقه اسلامی؛ در سده‌های نخستین از آغاز اسلام تا شکل‌گیری مکتب اصحاب حدیث متاخر» عنوان کتابی است به قلم حامد خانی (فرهنگ مهروش) که به تازگی روانه بازار نشر شده است. این کتاب که از سوی نشر «نی» منتشر شده در چهار بخش و 15 فصل دسته‌بندی شده و مطالب خود را ارائه داده است.
مولف در پیش‌گفتار خود درباره چرایی انتشار این کتاب می‌نویسد: «تاریخ فقه در ایران و به طور کلی در سراسر تمدن اسلامی تاریخ اندیشه‌ورزی درباره آیین‌های هویت‌ساز عبادی و حقوقی است؛ یعنی مسائلی که طی قرن‌ها مهم‌ترین مسائل اجتماعی محسوب شده، جریان‌ساز بوده، مهم‌ترین تحولات فرهنگی و سیاسی را شکل داده و همواره خود نیز از آنها اثر پذیرفته‌اند. فقه در تمدن‌های نقل‌محور همان جایگاهی را داراست که فلسفه در تمدن‌های مبتنی‌بر عقل خودبنیاد. نیاز مسلمانان به آیین‌های وحدت‌بخش و هویت‌آفرین علم فقه ـ دانش کشف و تفسیر این آیین‌ها ـ مهم تلقی می‌شود. بنابراین برای شناخت ماهیت فقه باید کارکرد آیین‌ها را از منظر علوم اجتماعی بازجست. مهم‌ترین حرف مولف در این اثر نیز همین است.» معرفی علم تاریخ و بازنمایی ضرورت آشنایی با آن، رسالت‌‌محوری مولف در این اثر است. به همین منظور خانی تلاش می‌کند دانشجویان را با نوع نگاه تاریخ‌نگارانه، علوم یاری‌رسان به مورخان، شیوه تحلیل تاریخی، رابطه میان تاریخ و سایر علوم اجتماعی و در نهایت کاستی‌ها و نقاط ناپژوهیده در حوزه مطالعات تاریخ فقه اسلامی و منابع دست اول آن آشنا کند. از قضا این کار در کتاب «تاریخ فقه اسلامی» به دلیل آنکه بر پایه گفتارهای مولف برای درس «تاریخ فقه و فقها» در دوره کارشناسی فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی آزادشهر پدید آمده، به خوبی مشخص می‌شود. نویسنده در این اثر تلاش می‌کند تحولات فقه را در آینه مسائل خود جامعه اسلامی مشاهده کند. نکته مهم این رویکرد آن است که بر‌خلاف مستشرقان اسلامی، که ریشه همه تحولات جامعه اسلامی را در اموری بیرون از آن و در تقلید از جوامع دینی اطراف‌شان می‌جویند، مولف می‌کوشد نشان دهد بسیاری از اندیشه‌های حقوقی متکامل دوره‌های بعد ریشه در همان دیدگاه‌های کهن دارد. کتاب «تاریخ فقه اسلامی» در بخش اول به «کلیات و روش شناسی بحث» می‌پردازد و در فصول اول تا سوم مباحث «تاریخ همچون یک علم تجربی»، پیشه مورخان و اختلاف‌نظرها درباره آن» و «تحریر محل نزاع» را بررسی می‌کند. در بخش دوم مبحث «از قانون عرفی تا شریعت» طی فصول چهارم تا هفتم و با عنوان‌های «فرهنگ عرب و تحولات آن در آستانه ظهور اسلام»، «تحولات هویت، عقیده و فرهنگ عبادی عرب‌ها با ظهور اسلام»، «تحولات فرهنگ و قوانین تجاری عرب‌ها در صدر اسلام» و «تحولات آیین دادرسی و حقوق جزا» مطرح می‌شود. «تحول شیوه‌های صدور حکم شرعی در دوران شکل‌نیافتگی علم فقه» عنوان بخش سوم کتاب است که در فصول هشتم و نهم به مباحث «قوانین اسلامی در عصر صحابه» و «فقه در عصر تابعین» می‌پردازد. بخش چهارم «جریان‌های فکری نیمه دوم سده دوم ق. و پیدایی تدریجی فقه، چون یک علم» نام دارد. نویسنده در این کتاب طی فصول دهم تا پانزدهم به عنوان بخش آخر به بحث درباره «ظهور اصحاب‌رای»، «اصحاب حدیث متقدم»، «مکاتب فقهی شیعه»، «ظهور شافعی، نظریه بیان، حدیث فرابومی و علم اصول»، اصحاب حدیث متاخر» و «استدراک» می‌پردازد.
منبع: فرهیختگان