اخبار

با تأسیس ﺳﻠﺴﻠﮥ صفوی، تشیع مذهب رسمی ایران اعلام شد و تغییر مذهب در قالب اصل سیاست مذهبی صفویان در این دوره پیگیری شد و به اجرا درآمد. در اجرای این منظور، شاهان صفوی با گسترش فرهنگ وقف و ایجاد موقوفات2، بقاع متبرکه را در جایگاه مکانی برای اشاﻋﮥ فرهنگ شیعه توسعه دادند و رونق بخشیدند. آستاﻧﮥ‌ مقدس امام‌رضا(ع) در مشهد، در حکم تنها آرامگاه از امامان شیعه در ایران، مهم‌ترین آستاﻧﮥ مذهبی تلقی شد و در مرکز توجه صفویان قرار گرفت.

تاریخ سیستان از دیرباز در تاریخ ملی ایران و حتی عالم اسلامی ، جایگاهی ویژه داشته است.درروزگاران پس از اسلام ، تاریخ سیستان درعصر صفاریان به مثابه کانون تاریخ ایران جلوه گرشد.پس از زوال دولت صفاری، رشته ای از ملوک سیستانی با عنوان ملوک نیمروز در شرق ایران حکومت داشتند که به هنگام حضور سلسله های تمرکز گرا،در پیوند با آنان و در هنگام کم رنگ شدن قدرت مرکزی به مثابه دودمان مستقل محلی، بر قلمرویی پهناور درشرق ایران فرمانروا بودند.

در پی سقوط اصفهان توسط غلزایی های قندهار در سال 1135 ﻫ.ق که به منزلۀ پایان قدرت سیاسی صفویان بود، سرداری از خراسان به نام نادر توانست با تکیه بر فراست ذاتی و ازهم گسیختگی سیاسی در جغرافیای پهناور ایران در کنار طهماسب دوم، بر رقبای داخلی و متخاصمان خارجی (افغان ها، عثمانی ها و روس ها) غلبه و دگرباره حکومت صفویان را احیاء نماید.

حملۀ غلزایی های قندهار به اصفهان و سقوط این شهر را باید پایان عمر سیاسی صفویان دانست؛ اگرچه طهماسب دوم توانست پس از اخراج غلزایی ها مدت کوتاهی حکومت نماید. در همین دوران اشغال اصفهان و حتی پس از آزاد سازی این شهر از سپاهیان اشرف، مدعیان متعددی در گوشه و کنار کشور و با عناوین مختلف داعیۀ حکومت داشتند.

در فاصله زوال ایلخانان تا پیدایش صفویان بر اثر تحولات مختلف سیاسی، اجتماعی و مذهبی، به تدریج نفوذ مذهب اهل سنت در ایران، از جمله آذربایجان روی به کاهش نهاد. از این رو، مقارن تشکیل دولت صفوی، وضع مذهبی آذربایجان، برای تغییر مذهب مساعدتر بود.

در دو دهه پایانی حکومت صفویه و سال های پس از آن تا زمان ظهور نادر، شرق ایران شاهد یکی از دوره های پرحادثه و بحرانی خود بود. غفلت و ضعف روزافزون حکومت صفوی از یک سو و سیاست منفعل گورکانیان هند در منطقه از سوی دیگر زمین ساز بروز شورش ها و سربرآوردن قدرت های محلی مهمی شد میرویس و محمود غلزایی در قندهار و اسدا...خان ابدالی در هرات از رهبران مهم آنها بودند.

در میان نسخه‌های خطی، آثاریی که حالت مجموعه‌ای دارند، اهمیت دوچندانی دارند. این گونه نسخه‌ها که عموماً براساس سلایق شخصی مالک نسخه تهیه شده، مشتمل بر متونی هستند که دارندۀ مجموعه آنها را برای استفاده خود کتابت کرده است.

و تراژدی شکست اینگونه رقم خورد. شاه ایران- اسماعیل صفوی- در پاسخ به تهدیدهای سلطان سلیم عثمانی، مرقومه خویش را با چنین بیت شعری پایان داد و در تکمیل تحقیر دشمن، به همراه مرقومه‌‌اش، «حقه‌ای تریاک مرغوب و خالص» به جانب همتای خویش فرستاد تا به پادشاه عثمانی بگوید که تهدیدهای او همگی ناشی از خماری و تناول جنس نامرغوب است و دوای درد او و زبان درازی و رجزخوانی‌اش، تناول تریاک مرغوب ایرانی است. پاسخ این نامه تحقیرآمیز، جنگ عثمانیان و صفویان بود و لشگرکشی همسایه غربی به سوی تبریز و رقم خوردن جنگ چالدران.

کاپوهای رسمی خانواده شیخ صفی جهت حضور در عرصۀ پرتلاطم ایران به روزگار شیخ جنید باز می گردد. او با نظامی کردن طریقت صوفیانه اردبیل و آراستن سپاهی به عزم جهاد و برقراری اتحادهای سیاسی، آشکارا در پی کسب قدرت برآمد. هرچند تلاش هایش نافرجام ماند و جان بر سر سودای خویش باخت، اما طرح نیمه تمامش را فرزندش شیخ حیدر به اتمام رساند و با شکل دهی صوفیان و مریدان وفادار جدش، یک سازمان نیرومند نظامی را برای رسیدن به آرمان هایش وارد عرصۀ مبارزات نمود. او نیز مانند پدر، جان بر سر آرزوهایش نهاد. اما شاید مهمترین ثمره تلاشش شکل گیری نیروی منسجم قزلباش بود که یادگاری گران بها برای فرزندش اسماعیل به شمار می رفت.

ظهور صفویان در تاریخ ایران از نظر سیاسی و مذهبی جایگاه خاصی دارد. نقش‏ آفرینی صفویان در تاریخ منطقه، نه از زمان تشکیل دولت‌شان در 907 هـ.ق. توسط شاه اسماعیل، بلکه از زمان ظهور این سلسله در تاریخ اجتماعی ایران شروع می‌شود. از این عصر، دوره پیش صفوی نامیده‌اند. این دوره گرایش مذهبی و انتساب آن‌ها به نوادگان حضرت رسول اکرم (ص) مورد مجادله صفویه‏ پژوهان بوده، به‌طوری که بحث سیادت این خاندان منجر به طرح فرضیه‏ های مختلفی شده است.