اخبار

در روزگار صفوی، محافل اجتماعی به خصوص قهوه‌ خانه‌های شهر اصفهان، نقش مهمّی در روابط و فعاّلیّت های شاعران مکتب اصفهان داشته‌ است. در لابه‌لای تذکره‌ها و گاه سفرنامه‌های اروپاییان‌، آنچه مشاهده می شود، حضور شاه‌عباس اوّل و دیگر اقشار اجتماعی در قهوه‌ خانه ‌است.

در روزگار صفوی، محافل اجتماعی به خصوص قهوه‌خانه‌های شهر اصفهان، نقش مهمّی در روابط و فعاّلیّت-های شاعران مکتب اصفهان داشته‌است. در لابه‌لای تذکره‌ها و گاه سفرنامه‌های اروپاییان‌، آنچه مشاهده می شود، حضور شاه‌عباس اوّل و دیگر اقشار اجتماعی در قهوه‌خانه‌است.

گرچه غزل و بیت مفرد قالب مسلط شعر در این دوره به شمار می‌رود، اما مثنوی‌های عشقی، عرفانی و اخلاقی نیز در این عصر بسیار است. داستان‌سرایی در قالب مثنوی در قرون دهم و یازدهم‌ق رواج بسیار داشت. «خمسه نظامی»، «مثنوی‌های امیرخسرو دهلوی» و «هفت‌اورنگ جامی» سرمشق شاعران این دوره بود. نظیره‌سازان وزن و سبک مثنوی‌های پیشین را تتبع و تقلید می‌کردند. در مثنوی‌های «اهلی شیرازی»، «عرفی شیرازی»، «واعظ قزوینی»، «فیضی فیاضی» و «زلالی خوانساری»، ویژگی‌های سبکی رایج در غزل هم کمابیش دیده می‌شود. گرچه قصیده ارزش غزل را نداشت، اما شاعرانی مثل «وحشی بافقی»، «محتشم کاشانی»، «عرفی شیرازی»، «نظیری نیشابوری»، «طالب آملی»، «کلیم کاشانی» قصایدی نیز به شیوه انوری و خاقانی در مدح ائمه و سلاطین سروده‌اند و در کار برخی از آنها تازگی‌هایی دیده می‌شود.

این نوشتار، نظری گذرا و اجمالی است، از منظر سنت و نوآوری به «بازگشتدر شعر» و نه بررسی تفضیلی «شعردر دورۀ بازگشت». چنان که می دانیم نوآوری های شعر سبک هندی چیزی جز گزینش و دست چین برخی از عناصر سنتی شعر، ترکیب دیگرگونۀ آنها و اغراق و افراط در کاربرد آن عناصر نبود. در عین حال چیزی که بیش همه در شعر دورۀ صفویه دیده می شود، تصمیم برای نوآوری و خودآگاهی در یافتن طرز تازه است. بنابراین در ادامۀمسیر نوآوری های شعر فارسی، تا پیش از دورۀ مشروطه، سک هندی را می توان اوج نوآوری خودآگاهانه در دل سنت دانست و دورۀ بازگشت را اوج سنت گرایی خودآگاهانه.