«فرهنگ و اجتماع عصر پهلوی به روایت عبدالحسین نوایی» نقد شد

1394/10/15 ۱۰:۲۴

پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در روزهای میانه دی‌94 میزبان نشست «فرهنگ و اجتماع عصر پهلوی به روایت عبدالحسین نوایی» بود. نشستی که با حضور و سخنرانی ناصر تکمیل‌همایون، عضو هیات‌علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی، روح‌الله بهرامی، عضو هیات‌علمی دانشگاه رازی و رضا مختاری‌اصفهانی، مولف کتاب «خاطرات و اسناد عبدالحسین نوایی» برگزار شد. نشستی که در آن همسر عبدالحسین نوایی نیز دقایقی به ایراد سخن پرداخت. عبدالحسین نوایی (۱۶ مهر ۱۳۰۲ - ۱۸ مرداد ۱۳۸۳) تاریخ‌نگار ایرانی بود که از او آثار گوناگونی چون «فهرس‌التواریخ»، «متون تاریخی به زبان فارسی» و «روابط سیاسی و اقتصادی ایران در دوره صفویه» به یادگار مانده است. در ادامه بخش‌هایی از صحبت‌های سخنرانان این نشست را خواهید خواند.

حفظ بی‌طرفی برای ثبت در تاریخ
ناصر تکمیل‌همایون: آنچه در خاطرات نوایی بسیار بارز است، حقیقت‌گویی است که در این خاطرات مشاهده می‌شود و این نکته برای کسانی که او را نمی‌شناختند قابل‌تامل است. از طرفی روابطی که با اشخاص فرهنگی داشته نیز در نوع خود درخور توجه است؛ این ویژگی در روایاتی که از آنها نقل می‌کند، قابل مشاهده است. او البته در این روایت‌ها بی‌پرده سخن گفته است. او با وجود رک‌گویی و دوری از لفافه‌گویی درباره افراد تلاش کرده برخی حکایت‌ها را با حفظ بی‌طرفی برای ثبت در تاریخ نقل کند، در این‌باره می‌توان به سخنانش درباره سعید نفیسی اشاره کرد، اگرچه همه حرف‌ها را هم به زبان نمی‌آورد. نوایی از علم، دانش و اطلاعات گسترده سیدحسن تقی‌زاده هم سخن می‌گوید. او با همه رک‌گویی‌ای که در بیان خاطراتش دارد به آن جمله معروف حسن تقی‌زاده که در برابر محمد مصدق به زبان آورد، اشاره نمی‌کند؛ همان سخنی که درباره نقش او در قرارداد الحاقی نفت در زمان رضاشاه گفته شده و در تاریخ معاصر به تکرار آن اشاره شده است. زمانی که مصدق گریبان تقی‌زاده را درباره قرارداد الحاقی می‌گیرد او در پاسخ می‌گوید که ما همه در آن قرارداد آلت ‌فعل بودیم. این جمله برای خلاصی نوایی بسیار مفید واقع شد. با این همه نوایی به حکایت‌های مربوط به تقی‌زاده اشاره نکرده و درباره نقطه‌ضعف او سخنی نگفته است. بنابراین اگر فردی این روایت‌ها را بخواند تصور می‌کند که زنده‌یاد نوایی ازجمله علاقه‌مندان تقی‌زاده بوده در حالی که این‌طور نیست. در مرور خاطرات نوایی به نرمش نداشتن در پست‌های اداری و فرهنگی برمی‌خوریم. همین ویژگی باعث شد برایش غائله اتهام اختلاس را درست کنند که او در خاطراتش به خوبی از خود دفاع و پاکدامنی‌اش را بیان کرده است. نام کتاب «خاطرات، اسناد عبدالحسین نوایی» است. در این اثر مقاله‌های استاد که در مجله «یادگار» به چاپ رسیده نیز گنجانده شده است که به نظرم بهتر بود مولف در مجلد دیگری مطالب پراکنده منتشر‌شده از او را در «اطلاعات ماهانه»، «مجله یادگار» و سایر روزنامه‌ها تنظیم می‌کرد.

منبع عظیم تاریخ معاصر
روح‌الله بهرامی : متاسفانه خاطرات نوایی در زمانی گرفته شد که او در واپسین سال‌های زندگی و در بستر بیماری بود و در شرایطی قرار نداشت که پس از بیان خاطرات بتواند درباره برخی مسائل گفته‌شده به بحث بپردازد. بخش عظیمی از خاطرات نوایی تقریبا از دوره میانی حکومت رضاشاه شکل گرفت و با افراد بسیاری از حوزه فرهنگ و مراکز دانشگاهی در تماس بود که می‌توانست منبع بسیار عظیمی برای تاریخ معاصر باشد. خاطرات نوایی شامل احزاب، مسائل سیاسی و فرهنگی بود و کتاب مختاری‌اصفهانی بیشتر متمرکز بر مسائل علمی و فرهنگی است و به بیان نکاتی از ارتباط استاد با شخصیت‌های فرهنگی می‌پردازد. مرور این خاطرات حاکی از عشق و علاقه او به تحقیق و پژوهش است که باعث شد چندان اعتنایی به داشتن پست و مقام نداشته باشد. نوایی نگاه ویژه‌ای به مطالعه تاریخ ایران داشت و تمام مسائل امروز ازجمله عقب‌ماندگی را بی‌ارتباط با تاریخ صفویه، قاجار و پهلوی نمی‌دانست. او سرچشمه بسیاری از مسائل، مشکلات و دگرگونی‌ها در جامعه ایران را به‌عنوان فرآیندهای تاریخی نادری می‌دید که در جامعه ما صورت حقیقی به خود نگرفته است. بنابراین برای شناخت تفکر او باید سراغ سایر آثارش برویم تا به اندیشه‌اش دست بیابیم. نگاه استاد به تاریخ، نگاه یک مورخ ادیب است. او علاوه‌بر اینکه مورخ و ادیب است در زوایای مختلفی حافظه عجیبش او را همراهی می‌کرده است.

منبع: فرهیختگان

نظر دهید