1394/8/13 ۱۰:۵۱
گروگانگیری تصمیم دولت موقت به استعفا را جلو انداخت ۱۳ آبان تنها روز تسخیر سفارت آمریکا نیست، پایانی بر عمر ۲۷۵ روزه دولت موقت نیز هست. دولتی که هم چاقو را میخواست و هم دستهاش را، نه امکان تاییدحرکت دانشجویان پیرو خط امام(س) را داشت و نه توان دیدن و نشستن و دست روی دست گذاشتن. دکتر ابراهیم یزدی که در میانه راه دولت موقت جایگزین دکتر کریم سنجابی در سمت وزیر امور خارجه شد، در گفتوگو با «قانون» خبر از مخالفت اولیه امام با تسخیر سفارت آمریکا میدهد
گروگانگیری تصمیم دولت موقت به استعفا را جلو انداخت
۱۳ آبان تنها روز تسخیر سفارت آمریکا نیست، پایانی بر عمر ۲۷۵ روزه دولت موقت نیز هست. دولتی که هم چاقو را میخواست و هم دستهاش را، نه امکان تاییدحرکت دانشجویان پیرو خط امام(س) را داشت و نه توان دیدن و نشستن و دست روی دست گذاشتن. دکتر ابراهیم یزدی که در میانه راه دولت موقت جایگزین دکتر کریم سنجابی در سمت وزیر امور خارجه شد، در گفتوگو با «قانون» خبر از مخالفت اولیه امام با تسخیر سفارت آمریکا میدهد. او که در سال ۶۲ جایگزین مهندس مهدی بازرگان به عنوان دبیرکل نهضت آزادی ایران شد، در این گفتوگو به تشریح تاثیر افکار عمومی و گروههای سیاسی بر سیاست خارجی دولت موقت میپردازد.
******
با توجه به اهمیت سیاست خارجی در کشورهای جهان سوم و ویژگیهای خاص روابط دیپلماتیک، به نظر شما مولفههای یک رویکرددموکراتیک در عرصه سیاست خارجی چیست؟ و تفاوت آن با یک رویکردپوپولیستی در آن عرصه چیست؟
سیاست خارجی ادامه سیاستهای داخلی است. روابط خارجی به طور اصولی در خدمت تحقق اهداف توسعه ملی است. هیچ کشوری بینیاز از رابطه با کشورهای خارجی نیست. اما رابطه برای رابطه معنا ندارد. در سیاست خارجی رویکردپوپولیستی، یا عوامپسندانه نهتنها بیمعناست بلکه مضر هم است.
با این تفسیر، سیاست خارجی دولت موقت را تا چه میزان تحت تاثیر نظر افکار عمومی جامعه میدانید؟
سیاست خارجی دولت موقت بر اساس منافع ملی و آرمانهای انقلاب تعریف و تدوین شده بود. یکی از اهداف انقلاب، رهایی از سیطره استیلای سیاسی، اقتصادی و نظامی خارجی بود. با پیروزی انقلاب اگرچه سلطه سیاسی قدرتهای خارجی به کلی قطع شداما در زمینههای اقتصادی و نظامی مسائلی بر جای مانده بودکه تسویه و پاک کردن آثار آنها نیاز به زمان داشت. به عنوان مثال در زمان شاه، ایران قریب به ۵۰میلیارددلار سلاحهای نظامی از آمریکا خریده بود. این سلاحها به لوازم یدکی نیاز داشتندکه لاجرم بایدتامین میشد.
نوع تعامل دولت موقت با گروههای مختلف داخلی ازجمله دانشجویان مسلمان در این زمینه چگونه بود؟ آیا امکان پیشگیری از اتفاقاتی چون تسخیر سفارت آمریکا با تعامل یا آلترناتیو دیگری امکانپذیر نبود؟
در دولت موقت دو اقدام بسیار مهم در راستای همکاری نه فقط با دانشجویان بلکه با اساتیددانشگاه و متخصصان متعهدصورت گرفت. شادروان دکتر یدا... سحابی به عنوان وزیر مشاور در طرحهای انقلاب، بیش از ۵۰۰ نفر از اساتیدرا در رشتههای مختلف دعوت کردو آنها طرحهای اساسیای را برای توسعه در زمینههای مختلف و اجرای برنامهها در کوتاهمدت، میانمدت و درازمدت تدوین کردندکه به صورت کتابی درهمان زمان تکثیر شد. متاسفانه بعداز استعفای دولت موقت این کار بسیار مهم و ارزنده به بوته فراموشی سپرده شد. اقدام دیگر در دولت موقت تشکیل اتاق فکر بود. به عنوان معاون نخستوزیر در امور انقلاب، با موافقت مهندس بازرگان با دعوت از استادان و دانشجویان اتاق فکری را تشکیل دادم. انقلاب ایران فاقدسازماندهی کلاسیک بود. بنابراین رهبری انقلاب با نیروهای متخصص و متعهدارتباط ارگانیک نداشت. اتاق فکر برای ایجادارتباط با متخصصان متعهدو جلب همکاری آنها با دولت بود. اساتیدو دانشجویان روزهای جمعه در یکی از سالنهای ساختمان نخستوزیری گردهم میآمدندو درباره چگونگی حل برخی مشکلات با هم شور میکردندو به دولت نظر میدادند. با رفتن من به وزارت امور خارجه، دکتر مصطفی چمران مسئولیت را پذیرفت و اتاق فکر ادامه پیدا کرد.
نظرات مختلفی درباره تاثیر واقعه ۱۳ آبان در استعفای دولت موقت وجوددارد. شما چه سهمی برای این رویدادقائل هستید؟
از حدودخرداد۵۸ استعفای دولت موقت در شورای انقلاب مطرح شده بود. علت اصلی، وجوددو نهادشورای انقلاب و دولت موقت بود. در برنامه سیاسی که تدوین کرده بودم و به تصویب امام رسیده بود، شورای انقلاب به عنوان مجلس مقننه موقت و دولت به عنوان قوه مجریه موقت پیشبینی شده بود. اما در شرایط ویژه پس از انقلاب و نقش روحانیان در فرآیندآن، شورای انقلاب برای خودشأن قوه مقننه را قائل نبودبلکه در تمام امور اجرایی نیز دخالت میکرد.
این دوگانگی در مدیریت بلافاصله ازهمان روزهای اول پس از پیروزی انقلاب تاثیر منفی خودرا نشان داد. بنابراین چندین بار مهندس بازرگان آمادگی خودرا برای استعفا هم در شورای انقلاب و هم با امام مطرح کرد.
اما هر بار به دلایلی مسکوت میماند. راه حل این بودکه دولت و شورای انقلاب در هم ادغام شوندو یک نهاد، مدیریت را به عهده بگیرد. حدودیک ماه قبل از گروگانگیری به اتفاق مهندس بازرگان در جلسه شورای انقلاب شرکت کردیم و پیشنهادخودرا ارائه دادیم، که تقریبا به اتفاق آرا تصویب شدو امام هم آن را تاییدکردنداما بحث درباره یک موضوع ادامه داشت که آیا همه وزیران بایدعضو شورا باشندو نیز آیا همه اعضای شورای انقلاب مسئولیت وزارتخانهای را داشته باشندیا خیر. تعداداعضای شورای انقلاب ۱۵ نفر بوددرحالی که تعدادوزیران بیش از 20 نفر بودند. این موضوع در دستور بحث شورای انقلاب بودکه سفر شاه به آمریکا و دعوت ما به الجزایر و سپس گروگانگیری پیش آمد.
دولت، نه فقط دولت موقت بلکه هیچ دولتی نمیتوانداقدامات اینچنین 12،10 دانشجو و اشغال سفارتخانه خارجی را بپذیردو تحمل کند. خصوصا که اولین واکنش امام به خبر اشغال سفارت که روز یکشنبه بعداز ظهر در دیدار با ایشان و گزارش سفر به الجزایر به ایشان دادم این بودکه «برو آنها را بریز بیرون» اما ۳۶ یا ۴۸ ساعت بعد، از این عمل حمایت کردندو آن را انقلابی بزرگتر از انقلاب اول دانستند. به این ترتیب گروگانگیری تصمیم دولت موقت به استعفا را جلو انداخت.
ارزیابی شما از نقش مولفه «اداره دولت از سوی میانهروها» در تسخیر سفارت آمریکا چیست؟ آیا میتوان حدس زددر صورتی که در دفعات پیشین استعفای دولت موقت موردپذیرش قرار میگرفت، این حادثه رخ نمیدادیا از سوی دیگر در صورتی که دولت موقت استعفا نمیکرد، قائله گروگانگیری زودتر و با صرف هزینه کمتری جمع میشد؟
بسیاری از نیروهای تندرو و به اصطلاح انقلابی، هر یک به دلیلی با دولت بازرگان موافق نبودند. دلیل آن هم فقط این نبودکه دولت را میانهرو میدانستند. جو انقلاب همه را گرفته بودو انتظار داشتندکه تغییرات در زمینههای اقتصادی و اداری باهمان شتاب دوران قبل از انقلاب صورت گیرد. درحالیکه از نظر ما در دولت موقت انقلاب دو مرحله داشت: مرحله سلبی و مرحله ایجابی. در مرحله سلبی که ویژگی تخریبی داشت حرکت میتوانستبسیار شتابمندباشد. اما مرحله ایجابی یا سازندگی نیازمندمطالعات گسترده و برنامهریزیهای حسابشده است و لاجرم بسیار کندو زمانبر است. در آموزههای قرآنی آمده است که هر زمان اراده خداوندبر نابودی قومی تعلق میگیرد، تخریب یا تغییر بسیار سریع است. اما آفرینش - اگرچه اراده کن فیکونی ا... نافذ است- تدریجی و مرحلهای است. حرکت گام به گام مهندس بازرگان در دوره سازندگی کاربردآیات قرآن کریم بود. جوانان انقلابی صبر و تحمل لازم برای سازندگی را نداشتند.
اگر آمریکاییها شاه را به آمریکا نمیبردندیا مثلا دوماه بعد، پس از ادغام شورای انقلاب و دولت میبردندشایدگروگانگیری رخ نمیداداما اگر به دنبال اشغال سفارت، دولت استعفا نمیدادبا توجه به اینکه دانشجویان به کرات گفتهاندکه یکی از اهداف اشغال ساقط کردن دولت موقت بود، ممکن بودحوادث دیگری رخ بدهد. ازجمله اینکه روز دوشنبه ۱۴ آبان در جلسه هیات دولت اغلب وزرا خبر دادندکه قرار است به وزارتخانهها بریزندو جلوی ورودوزرا را بگیرند. بنابراین هیات وزیران دسته جمعی استعفا دادند. اگر چنان میشدو عدهای به نام مردم وزراتخانهها را اشغال میکردند، کنترل و مدیریت کشور از دست شورای انقلاب و حتی امام خارج میشد.
شما به عنوان وزیر امور خارجه سابق و فردی که سابقه رابطه نزدیک با رهبر فقیدانقلاب اسلامی داشتید، آیا تلاشی برای رفع این بحران انجام دادید؟
همانطور که اشاره کردم در دیداری کههمان روز یکشنبه ۱۳ آبان با امام داشتم وقتی خبر اشغال را دادم ایشان با ناراحتی گفتند:
«اینها کیاند؟ برو بریزشان بیرون» اما من صبح آن روز از دفترم با آقای موسوی خوئینیها که در محل سفارت مستقر شده بود، صحبت کرده بودم و میدانستم که این بار اشغال سفارت توسط نیروهای ناشناس انجام نشده است و اخراج آنها به سادگی میسر نیست و من نبایددر آن دخالت کنم. در مراحل بعدی دو پیشنهاداساسی به امام دادم؛ اول اینکه به بهانه گروگانها یک دادگاه بینالمللی، نظیر دادگاه برتراندراسل و محاکمه جانسون، رئیس جمهور آمریکا به مناسبت دخالت نظامی در ویتنام، برای محاکمه عملکردسیاست خارجی دولت آمریکا در ایران، از کودتای ۲۸ مرداد۳۲ تا زمان انقلاب تشکیل شود. دوم با نزدیک شدن روز تولدعیسی مسیح درهمان سال ۵۸ پیشنهادکردم امام طی نامهای خطاب به مسیحیان جهان به مناسبت تولدپیامبر عشق و رحمت اعلام کنندکه گروگانها آزادمیشوند. با این اقدام، کارتر مجبور میشدسرمایههای بلوکه شده ایران را بیقیدو شرط آزادکندو قائله نه تنها با حداقل زیان و ضرر تمام شودبلکه تصویر رحمانی جدیدی برای انقلاب در دنیا ترسیم میکرداما متاسفانه نشدو شایدهم نگذاشتند.
چه تلاشهای داخلی و خارجی دیگری و از سوی چه کسانی در این بحران صورت گرفت؟
تلاشهای متعددی از جانب نهادها، سازمانها و شخصیتهای بینالمللی ازجمله دبیرکل سازمان ملل، یاسر عرفات و سازمان آزادیبخش فلسطین، اسقف ماکاریوس، نمایندگان کنگره آمریکا برای ختم بحران اشغال و گروگانگیری صورت گرفت که هیچیک موثر واقع نشدند.
امروز نیز دولت منتقدان سرسختی در حوزه سیاست خارجی دارد. چقدر شرایط امروز را با موقعیتی که شما در دولت موقت تجربه کردید، قابل مقایسه میدانید؟
شرایط امروز به هیچوجه با شرایط آن روز قابل مقایسه نیست. اولا مهندس بازرگان با حکم رهبر انقلاب نخستوزیر شده بودنه طی یک انتخابات آزاد. بیتردیداگر بازرگان با رای مردم رئیس جمهور میشد، رفتارش متفاوت بود. روحانی با رای سنگین مردم انتخاب شده است و بایدبه تناسب این رای عمل کند. ثانیا در آن روزها بسیاری از گروهها، سازمانها و شخصیتها تحت تاثیر جوپرالتهاب بعداز انقلاب قرار داشتند، اما این سازمانها و افرادسه دهه تجربه را پشت سر گذاشتهاندو تغییر فکر و نظردادهاند. در آن روزها دولت موقت به خاطر «میانهرو» بودن ملامت میشداما امروز دولت روحانی رسالت خودرا میانهروی و اعتدال میداند. ثالثا در آن روزها همه نیروها تغییرات را یک شبه، زودو با زور میخواستنداما در شرایط کنونی همه پی بردهاندکه با نگرش «کن فیکونی» نمیتوان تغییرات اساسی و زیربنایی را ایجادکردو سیاست تغییرات تدریجی و گام به گام را پذیرفتهاند. اینها همه تغییرات مثبت و مفیدی است که صورت گرفته و راه را برای تحولات اساسی هموار کرده است.
منبع: روزنامه قانون
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید