روستای وفس؛ ماسوله استان مرکزی

1394/8/9 ۱۲:۳۶

روستای تاریخی وفس، یادگاری از دوران مادها است که به خاطر نوع معماری و شرایط محیطی به ماسوله استان مرکزی شهرت دارد. این روستا با مساحت تقریبی 20 کیلومتر مربع در 120 کیلومتری شمال غرب اراک و 15 کیلومتری شمال کمیجان واقع شده و حدود دو هزار نفر جمعیت دارد و به لحاظ بافت کالبدی روستا و نوع معماری خانه ها، ابنیه مذهبی و خدمات عمومی بسیار جذاب و دیدنی است .

روستای تاریخی وفس، یادگاری از دوران مادها است که به خاطر نوع معماری و شرایط محیطی به ماسوله استان مرکزی شهرت دارد.

این روستا با مساحت تقریبی 20 کیلومتر مربع در 120 کیلومتری شمال غرب اراک و 15 کیلومتری شمال کمیجان واقع شده و حدود دو هزار نفر جمعیت دارد و به لحاظ بافت کالبدی روستا و نوع معماری خانه ها، ابنیه مذهبی و خدمات عمومی بسیار جذاب و دیدنی است .

خانه های مسکونی روستا با بافتی متراکم در یک طبقه با ایوانی در پیش و پوشش بام مسطح بر دامنه کوهها ساخته شده اند و در یک نگاه در توازن مصالح طبیعی و چینش آنها، معماری روستای ماسوله در ذهن تداعی می شود.

این زیبایی ها وقتی کامل می شود که باغات پرمیوه گسترده بر پهنه دشت «انجمن» و زمین های زراعی در شیب کوهپایه ها و میان دره ها نیز به آن افزوده شود و این صحنه های چشم نواز در هنگام طلوع و غروب خورشید تابلویی است که شاید در کمتر جایی بتوان نظیر آن را یافت.

در زبان اوستایی واژه ویس به معنای دهکده و روستا کاربرد داشته و به نظر می رسد که نام وفس برگرفته از این کلمه اوستایی باشد.

این روستای زیبا و دیدنی در حصاری از کوهای بلند قرار دارد و از سمت شمال به درخت ها و باغ های میوه، از شمال غرب به کوه قله گبری و از جنوب شرقی به کوه دزلی منتهی می شود.

طبیعت وفس، یکی از تابلوی نقاشی بی نظیر از رنگ و لطافت خداوندی است و بافت تاریخی و ارزشمند آن نیز با معماری کم نظیر برای هر بیننده ای جذاب و چشم نواز است و این کانون جمعیتی روستایی موقعیتی استثنایی دارد تا گردشگران را در آغوش زیبا و دلنواز خود بپذیرد و خاطرات ماندگار و تجربه ای بکر از زندگی روستایی در محیطی به یاد ماندنی را برای آنان خلق کند.

روستای وفس علاوه بر جاذبه های طبیعی، مساجد و اماکن مذهبی را نیر در جای جای داده است که نمونه های آن امامزاده حسین مشهور به (حاج رضوان)،امامزاده اسماعیل و امامزاده یحیی(ع) است و می تواند برای گردشگران جذاب و دلچسب باشد.

از دیرباز مساجد و اماکن مذهبی وفس به عنوان کانون همگرایی و وحدت ساکنین و فضای اجتماعی فرهنگی روستا تلقی می شده و وجود 16 مسجد در این روستا به ویژه مسجد جامع که هفت قرن است صلابت خود را حفظ کرده حال و هوایی روحانی و معنوی برای گردشگران ایجاد کرده است.

زیارتگاه حاجی رضوان وفس متعلق به شاهزاده حسین از نوادگان امام موسی کاظم(ع) با کرامات بسیار است . این امامزاده بر فراز کوهی در شمال کمیجان واقع شده که به دلیل قرار گرفتن این نگین معنوی نام این کوه نیز به حاجی رضوان شهرت دارد.

روستای وفس کمیجان یکی از قطب های تعزیه استان مرکزی است و قدمت مناسک سوگ و تغزیه گردانی در این روستا به بیش از 200 سال می رسد و هر سال در ایام محرم و صفر ساکنان این روستا با شور و حال وصف ناپذیری آیین های سوگ سالار شهیدان را برگزار می کنند و حفظ آرایه های کلامی، رنگ، نماد و نسخه های قدیمی تعزیه خوانی، اشعار نغز و نشان های عاشورایی از جلوه های خاص این عزاداری ها است.

روستای وفس همچنین دیار مردان علم و ادب نیز هست و از شخصیت های آن می توان آیت الله شیخ عبد النبی وفسی عراقی، سید عبدالحمید(اولین شهید مشروطیت)،حاج محمد خان دارابی، سید محمود نبوی، محمدرضا اشراق(اولین قاضی دیوان عالی کشور) رانام برد.

آمیزه هنر و خلاقیت در مردمان وفس از گذشته های دور در قالب صنایع دستی متجلی بوده است و به عنوان بخشی از زندگی روزمره مردم این دیار نقش آفرینی کرده است.

زیراندازها و قالی های هزار نقش وفسی که در میان رنگ و طرح های خود هزاران حرف برای گفتن دارند، بیش از یک قرن است که به دست پرتوان مردان و زنان این دیار بافته می شود و به عنوان بخشی از برنامه اقتصادی و درآمدزایی خانواده های این روستا مطرح است.

کارگاه های بافت قالی و تجربه گره زنی خامه های رنگی بر تارهای دار قالی از جذابیت هایی است که گردشگران در سفر به وفس از آن دیدن آن بهره مند می شوند.

گیوه بافی و ساخت تخته گیوه نیز از دیگر مهارت های امردم در روستای وفس است که از دیرباز مردمان این دیار به آن اشتغال دارند و گیوه وفسی در بین کسانی که این پاپوش سنتی را می پسندند نامی آشنا است.

تخته کشی و بافت گیوه حرفه ای ظریف و خاص است که در وفس شغلی ویژه محسوب می شود و عده ای در تابستان و زمستان به آن اشتغال دارند و هر گردشگری با حضور در این روستا می تواند در اقامت کوتاهش با جلوه های دل انگیر آن آشنا شود.

علاوه برگیوه ، انواع دست با فته ها شامل دستکش و جوراب های پشمی رنگین، سوزن دوزی، سبد بافی، نمدمالی و جاجیم بافی در روستای وفس رواج دارد و در سفر به این مکان زیبا می تواند به عنوان سوغات همراه گردشگران شود.

گویش وفسی یکی از اصیل ترین و منحصر به فردترین گویش های پارسی است که به لحاظ جمعیتی که به آن تکلم می کنند تنها محوطه جغرافیایی کوچکی را شامل می شود و در بین محلی ها به گویش (تاتی یا ووسی) معروف است.

این گویش در منتهی الیه حدود مرزی استان مرکزی با استان همدان و در شمال شهرستان کمیجان استفاده می شود که روستای وفس و سه روستای همجوار یعنی چهرقان در غرب و فرک و گورچان در شرق رواج دارد و گفته می شود که به خاطر تفاوت فاحش واژگانی و معنایی و نادر بودن، از سربازان این خطه در جنگ به عنوان بیسیم چی استفاده می شده است..

ابراهیم دهگان در کتاب فقه اللغه گویش وفس را از لهجه های قدیم پارسی باستان و شاخه ای از تاتی نامیده که دارای ویژگی های دستوری و واژگانی منحصر به فرد است.

گویش تاتی در بخشی از نواحی روستایی استان مرکزی از جمله وفس به عنوان «جزیره زبانی» مطرح است که به لحاظ مردم شناسی و زبان شناسی بسیار اهمیت دارد و نشانگر حفط درون مایه های اصیل فرهنگی در برابر تغییرات وسیع حوزه جغرافیایی اطراف است.

دامنه های ارتفاعات سرسبز اطراف وفس دارای نوعی بافت رسوبی و آهکی است که در بسیاری از لایه های آن بقایای موجودات زنده به وفور دیده شده و این مهم نیز به عنوان سرمایه ای ارزشمند در حوزه گردشگری علمی و طبیعی است که می طلبد مسئولان با برنامه و آگاهانه از آن بهره ببرند.

گسترش سازه های آهکی و دولومیتی در طول زمانی بس دراز در منطقه وفس خالق یکی از اعجاب انگیز ترین کلکسیون های طبیعی در مجموعه غار قلعه جوق شده که این ظرفیت گردشگری نیز به عنوان جاذبه ای قوی باید در کانون توجه قرار گیرد.

سنگواره های موجود در کوه های اطراف وفس به عنوان سندی محکم حکایت از این دارند که در گذشته های دور این نواحی بخشی از مناطق کم عمق دریایی به نام تیس بوده که طبق تحقیقات زمین شناسان، تا اوایل دوران سوم زمین شناسی(میوسن) در منطقه هایی از ایران مرکزی از جمله وفس، گسترده بوده است.

این دریای کم عمق به مرور زمان و با تغییرات و تبدیلات بسیار و ته نشین شدن املاح دریایی، به تدریج از بین رفته و کوه های رسوبی ایجاد شده که بقایای آن امروز بر سینه کوههای وفس چرخه زندگانی گذشته را روایت می کند.

کوهنوردی و غارنوردی با وجود ارتفاعاتی نظیر کوه «قلنجه» با ارتفاع حدود دو هزار و 745 متری در زاویه جنوبی روستا و مناطق پست اما سرسبز و زیبا در شمال وفس با ارتفاعی کمتر از یکهزار و 550 متر نیز از ظرفیت های طبیعی بالقوه این خطه است که می تواند موجب رونق کردشگری ورزشی شود.

پس از کوه قلنچه، ارتفاعات «هرسهول»، «دی نسا»، «قلعه کهنه»،« گااول»«ماندر»، «گاپو»، «حاجی رضوان»، «کله موشمای»، «دبرین»، «خیبر» و «آبی رنک» به عنوان ارتفاعات مهم این منطقه با طبیعتی زیبا خودنمایی می کند.

مدیر کل میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی گفت: بازی های محلی، متل ها، آیین های سنتی فرهنگی و مذهبی در کنار سایر ظرفیت های خاص، وفس را به منطقه ای با کارویژه های قوی گردشگری تبدیل کرده به طوری که مسئولان میراث فرهنگی با تهیه طرح مطالعاتی این خطه را به عنوان روستای هدف گردشگری و منطقه نمونه تعریف کرده اند.

سید محمد حسینی افزود: ثبت ملی بافت تاریخی وفس مانند 12 روستای خاص گردشگری استان ، زمینه تقویت زیرساخت های گردشگری در این خطه را تسهیل و تسریع می کند.

وی ادامه داد: مبلغ یک میلیارد ریال برای ساخت سرویس بهداشتی، نمازخانه و مبلغ 800 میلیون ریال برای تکمیل زیرساخت ها از اعتبارات ملی و استانی برای این روستا استفاده شده است.

حسینی عنوان کرد: یکی از کاستی های مهم این روستا برای رونق گردشگری، نبود مراکز خرید و فروشگاه های محصولات تولیدی و صنایع دستی و مایحتاج ضروری گردشگران و ضعف در امکانات اقامتی است.

وی بیان کرد: یکی از نیازهای ضروری این منطقه آموزش اهالی و اشاعه فرهنگ پذیرش توریست است به طوری که هر یک از اهالی این روستا باید با مبانی پایه راهنمای گردشگری، پذیرایی و مشاغل جانبی این حرفه آشنا شوند.

کارشناسان و دست اندرکاران امور فرهنگی و گردشگری در استان مرکزی بر این باورند که وفس با بافت تاریخی، گویش دوره مادها، استعدادهای فرهنگی، طبیعی و مذهبی متعدد نیارمند حمایت ویژه کمیسیون فرهنگی یونسکو و مراجع مهم فرهنگی بین المللی و ملی است چرا که به عنوان فصلی مهم از تاریخ و هویت ایرانی حیات زنده فرهنگی دارد.

روستای وفس از شمال به شهرستان ساوه، از جنوب به کمیجان، از غرب به همدان و از شرق به تفرش محدود می شود و با حصاری از ارتفاعات زیبا احاطه شده که با گونه های متنوع زیستی و سبز این خطه را به گوشه ای از بهشت روی زمین تبدیل کرده است.

منبع: ایرنا