1394/2/22 ۱۱:۲۳
آباده واژه‌ای فارسی و به معنی محل آباد است. این شهرستان در شمالی‌ترین نقطه استان فارس قرار دارد. از شمال و غرب به استان اصفهان، از جنوب به صفاشهر و اقلید و از شرق به استان یزد متصل است.این شهرستان در فاصله ۲۷۰ کیلومتری شمال شیراز، ۲۰۰ کیلومتری جنوب اصفهان و ۱۹۰ کیلومتری جنوب غربی یزد قرار دارد.
وسعت جغرافیایی آباده ۶۰۵۲ کیلومتر مربع بوده و حدود ۱۱ درصد کل مساحت استان را به خود اختصاص داده است. شهر آباده به دلیل واقع شدن در سه راهی مواصلاتی بین اصفهان، یزد و شیراز موقعیت ویژه‌ای دارد.
هم اکنون بیش از ۳۵درصد جمعیت این شهر را روستاییان مهاجر اقلیدی تشکیل می‌دهد. به استناد کاوش‌های باستان‌شناسی پیشینه سکونت در محدوده فعلی شهرستان آباده به هزاره اول قبل از میلاد برمی‌گردد. گروه‌های کرد چادر نشین در دوره هخامنشی، نخستین کسانی بودند که در دشت حد‌فاصل آباده و اصفهان اسکان یافتند.
آثار بر جای مانده ساسانیان همانند قلعه باستانی ایزدخواست و قصر بهرام سورمق شواهد مطمئنی از شکوفايی فرهنگ و تمدن در این منطقه است. آباده در دوره صفویه و ابتدای حکومت زندیه در مسیر جدیدی از پیدایش ویژگی‌های شهرنشینی قرار گرفته و نخستین ساخت و سازها با جلوه‌گاه‌های یک شهر شرقی در آن ایجاد شد.
هنگامی که کریمخان زند شیراز را به عنوان پایتختی برگزید و به فرمان او شاه اسماعیل سوم در آباده مسکون شد و قلعه‌ای به نام قلعه شیرازی برای حفظ امنیت راه کاروان‌ها بنا شد. بنا به فرمان وی، عده‌ای از طوایف «پرندی یا هرندی» و «گرجی» اصفهان برای آبادی و عمران این منطقه به این شهر مهاجرت کردند، در این زمان از سرحدات سده و دژکرد نیز طایفه‌ای به آباده مهاجرت کرد که بزرگ آنان رضاخان نام داشت و این طایفه به رضاخانی و رضانیا معروف شدند.
به تدریج در این منطقه قلاعی دارای دیوارهای مرتفع تقریبا به ارتفاع ۹ تا ۱۰ متر و ضخامت ۲ تا ۳ متر از چینه ساخته شد. در اطراف هر قلعه و به فاصله ۵۰ متر، برج‌هایی ساخته وسوراخ‌هایی به نام تیرکش در آنها تعبیه کرده بودند.
در زمان رضا شاه، از ارتفاع قلاع کاسته و درهای آن برداشته شد و عبور و مرور وسایل نقلیه نیز به نحو محسوسی وضع آنجا را دگرگون کرد به نحوی که منازل و دکان‌ها از داخل قلاع، خارج شد و به این گونه شکل اولیه آباده امروزین ایجاد شد. هم اکنون تمامی ساکنان این شهر غیر از تعدادی کلیمی که از اصفهان به آباده آمده‌اند، شیعه ۱۲ امامی هستند. زبان مردم آباده، فارسی است.
آباده‌ای‌ها فوق العاده به فرهنگ و زبان خود تعصب دارند. کاروانسرا و پل ایزدخواست،کلاه فرنگی، آرامگاه خواجه عکاشه، تیمچه صرافیان، بنای امامزاده سلطان ابراهیم، کاروانسرای شاه عباس شورستان، کاروانسرای خان خوره، قلعه دو قلک یا دوقله، قلعه کریم آباد، تپه قلعه گبری، تل ساریاتان، تل قلعه اروان، قصر بهرام سورمق، قلعه گبری دهدق و سد قوسی ایزدخواست از‌جمله مهم ترین بناهای تاریخی این شهر است. منبت‌کاری، گیوه بافی و قالی بافی از برترین هنرهای دستی مردم این خطه هستند که هر سه شهرت فرا‌مرزی دارند.سرانجام اینکه معدن بزرگ خاک نسوز که از معادن نادر این ماده در خاورمیانه است را هم باید بزرگ‌ترین ظرف معدنی آباده دانست.
آباده،میزبان نخستین آموزشگاه دولتی فارس
پیش از تشکیل آموزش و پرورش به شیوه جدید و تأسیس مدارس نوین، تعلیم و تعلم در مکتبخانه‌ها صورت می‌گرفت.نخستین مکتب دار آباده، مرحوم عباس ادیب بوده‌است. لقب ادیب را حاکم وقت فارس به وی داده بود.
سال۱۲۸۵ خورشیدی، میرزا حبیب‌ا... آموزگار (مستشار دیوان کشور)، هنگام عبور از آباده به سوی تهران، بنا به خواهش حاج علیخان که شخص مدبری بوده، در آباده توقف کرد. با حضور وی و به همت حاج علیخان نخستین مدرسه مدرن فارس در آباده ایجاد می شود. در این مدرسه علاوه بر میرزا حبیب‌ا... آموزگار،میرزا حسین و میرزا اشرف هم به تدریس زبان فارسی می‌پردازند. میرزا عنایت‌ا... سهراب نیز برای تدریس زبان انگلیسی دعوت می‌شود. این مدرسه ملی بوده وحقوق آموزگاران از محل شهریه دانش آموزان تأمین می‌شده است. سال ۱۲۸۷ خورشیدی با ورود محمد باقر موحد که به دو زبان عربی و فرانسه آگاهی داشته از اصفهان به آباده و اقامتش در منزل حاج ملا عبد ا... واعظ، شرایط تشکیل دومین مدرسه مدرن آباده ایجاد می شود. از این مدرسه در اغلب اسناد به نام مدرسه موحد و البته در برخی اسناد به نام اسلامی نام برده شده است. پس از چندی به همت، دو نفر از صاحب‌منصبان پلیس جنوب مستقر در آباده مدرسه مزبور به محل استقرار این نیرو در رونقیه منتقل شده و به مدرسه همت معروف می‌شود. این مدرسه توسط معلمانی چون محمد باقر موحد، علی آقا واعظ زاده ، سید حسین ضیا العلوم (دانا) وغلامرضا ادیب اداره شده و مدیریت آن بر عهده حاج‌واعظ بوده‌است.
این وضعیت تا هنگام انتصاب حاج مخبر‌السلطنه هدایت به سمت استانداری فارس ادامه دارد. مخبر السلطنه پس از این انتصاب و به هنگام عبور از آباده دستور می‌دهد که در مدرسه به جای فرانسه، عربی تدریس شود و همین امر نیز باعث کاهش تعداد دانش آموزان مدرسه و در نتیجه درآمد آن می‌شود و به همین دلیل علی اصغر واعظ زاده برای تأمین اعتبار لازم به اداره کل فرهنگ فارس مراجعه می‌كند اما نتیجه‌ای نگرفته و انحلال مدرسه را در دستور کار قرار می‌دهد. البته پیش از آن به گفت وگو با مردم می‌پردازد. گفت‌وگویی که ثمره آن افزایش ۲۰ درصد مالیات دارایی در قبال پرداخت هزینه مدرسه از سوی آن مجموعه است.این وضعیت ادامه دارد تا اینکه سال ۱۲۹۴ خورشیدی از محل بودجه عوارض معارفی اداره معارف فارس دبیرستان دولتی ۴ کلاسه سعدی آباده به مدیریت دکتر واعظ زاده تأسیس می‌شود. ابوطالب دانا، علی‌اکبرواعظ‌زاده، میرزا مهدی امام ومحمد باقر موحد مدیریت این مدرسه را عهده دار بوده‌اند. این واحد آموزشی نخستین آموزشگاه دولتی فارس محسوب می‌شود که البته در سال ۱۳۱۴ منحل شد. سال ۱۲۹۰خورشیدی نیز دبستان ملی زنهاریه معروف به دبستان دولتی دوشیزگان از سوی اداره معارف فارس با یک کلاس تأسیس شد.
جلال؛ ذوالفنون موسیقی آباده
استاد جلال ذوالفنون را می توان مشهورترین آباده‌ای معاصر لقب داد. او که سال ۱۳۱۶ در آباده متولد شده بود در کودکی به همراه خانواده‌اش به تهران رفته و فراگیری موسیقی را در 10 سالگی آغاز کرد. مرحوم ذوالفنون در هنرستان موسیقی ملی از رهنمودهای موسی معروفی و در دانشکده هنرهای زیبا، از دانسته‌های نورعلیخان برومند و دکتر داریوش صفوت، بهره برد و شناخت ویژه‌ای از موسیقی اصیل ایران و خاصه ساز سه‌تار پیدا کرد. جلال ذوالفنون آثار نوشتاری و صوتی فراوانی در زمینه موسیقی ایرانی از خود به جای گذاشته که آلبوم‌های گل صدبرگ، آتش در نیستان، مستانه، سرمستان، شب عاشقان و شیدایی از آن جمله هستند. او سالیان متمادی برای آشنایی بهتر جوانان با موسیقی اصیل ایرانی تلاش کرد و سرانجام در ۲۸ اسفند ماه سال ۱۳۹۰ در اثر خونریزی داخلی پس از جراحی قلب باز، درگذشت و در قبرستان امامزاده طاهر کرج مدفون شد.
آرامگاه خواجه عکاشه
آرامگاه خواجه عکاشه بارگاه باشکوهی است که در بالای کوه خواجه در سمت شمال شهر آباده در فارس قرار دارد.این مکان در قسمت شمالی ده درغوک در بالای کوه خواجه درسمت شمال شهر آباده قرار گرفته و در دامنه آن، قبرستان آباده واقع شده است. بنای آرامگاه خواجه عکاشه گنبدی شکل است و بر فراز قبر، ضریحی به طول ۳متر از چوب گردو و منبت کاری شده نصب شده است.بر اساس روایات محلی خواجه عکاشه برای ترویج اسلام به بلخ و بخارا مسافرت کرده و اهالی بلخ مقدمش را گرامی شمرده و به لقب خواجه که مخصوص بزرگان آن دیار است ملقب شده است. او در هنگام اقامت در بلخ ابنیه خیریه ای چند بنا کرده و پس از مراجعت در آباده درگذشته و در کوهی که قبل از اسلام در بین مردم منطقه مقدس بوده و در آن آتشکده ساخته بودند،مدفون شده است.
گیوه آباده‌ای پاپوشی از نخ قالی
گیوه نوعی پاپوش تابستانی، سبک، بادوام و مناسب برای راهپیمایی‌های طولانی است که در بسیاری از نقاط ایران توسط مردان و زنان روستایی بافته می‌شود. مراحل ساخت و تولید گیوه دو روز طول می‌کشد. همه مراحل تولید این پاپوش دستی است و اغلب از نخ قالی، نخ ابریشم و کف آن از پارچه، چرم یا لاستیک است. گیوه انواع مختلفی دارد که بیشتر براساس منطقه ساخت آنها شناسایی می‌شوند. گیوه آباده‌ای هم یکی از این نوع پاپوش‌ها محسوب می‌شود که توسط مردان و زنان این خطه از میهن عزیزمان تولید می‌شود.مواد مورد استفاده برای ساخت این پاپوش در آباده نخ قالی، ابریشم و ضایعات چرم است که رویه آن به دست زنان بافته شده اما مردان کار را نهایی می‌کنند. گیوه‌دوزی سابقه‌ای 900 ساله در آباده دارد. البلخی تاریخ نویس معروف در سال 1105 میلادی از رواج پیشه گیوه بافی در آباده خبر داده است.
روزنامه قانون
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید