جامعه‌شناسی ارتباطات در جهان معاصر / دکتر محمدباقر ساروخانی - بخش دوم

1393/10/9 ۰۸:۴۹

جامعه‌شناسی ارتباطات در جهان معاصر / دکتر محمدباقر ساروخانی - بخش دوم

پورنوگرافی۱ و رواج آن به معنای استعفای انسانی از معنویت است. ورود تبلیغات علی‌الخصوص تبلیغات تجاری در رسانه‌های جمعی این روند را تشدید نمود. ـ تبلیغات تجاری ارزش‌های مصرفی را رونق بخشیدند و با آن مصرف‌زدگی باب شد.

 

 

پورنوگرافی۱ و رواج آن به معنای استعفای انسانی از معنویت است. ورود تبلیغات علی‌الخصوص تبلیغات تجاری در رسانه‌های جمعی این روند را تشدید نمود.

ـ تبلیغات تجاری ارزش‌های مصرفی را رونق بخشیدند و با آن مصرف‌زدگی باب شد.

ـ تبلیغات، قسطی شدن حیات را موجب شدند و با آن انسانها یی مقروض فراهم آمدند.

ـ تبلیغات تجاری تعادل طبیعی۲ آدمیان را مختل کردند. آنچنان که انسانها یی پدید آمدند با امکاناتی بسیار، لیک با نیازهای بسیار بیشتر. بدین قرار ملاحظه می‌شود جهان رسانه‌ای در کنار مواهب بسیار، می‌تواند مضرات بسیاری نیز به بار آورد.۳

با آنچه آمد، می‌توان به درستی گفت جهان رسانه‌ای از نظر ارزشی، جهانی دیگر است.

 

پیدایی مکان‌های جهانی

در پرتو رسانه‌های جمعی، مکان‌های جغرافیایی نیز تعریفی تازه یافتند. در گذشته، هر مکان تعلق جغرافیایی داشت، حال چنین نیست. هر مکان فضایی جهانی است. به عنوان مثال در ویتنام: یک رژیم پوشالی حاکم بود، آن هم دست‌نشانده‌ آمریکا.۴ گاه یک کشیش در میدانی می‌ایستاد و نفت بر خود می‌ریخت و با آن خودکشی می‌کرد. پیامش نیز در کنار بود. این حادثه در جامعه قبل از رسانه‌ حادثه‌ای محلی بود. شاید چند رهگذر می‌دیدند و چند زمانی دیگر فراموش می‌کردند. اما در عصر رسانه‌ای در آن واحد، حادثه در تمامی جهان انعکاس می‌یافت و دل مردمان را به درد می‌آورد و با آن نظامی را از مشروعیت ساقط می‌کرد. همین‌طور است سخنان یک زعیم سیاسی در یک محل کوچک، شاید او نیز تعجب کند از این که صدایش از همان نقطه دور افتاده، در تمامی جهان شنیده می‌شود با این تعبیر می‌توان گفت هر فضا به جهان تعلق دارد و نه یک محل خاص.

 

انقلاب در زمان

عصر رسانه‌ها، انقلاب زمانی را نیز دامن زد. بدین قرار، آنچه بسیاری نظیر گیدنز انفجار زمان۵ خواندند، تحقق یافت. انسانها توانستند در کمترین زمان ممکن صدای خود را به اقصی‌نقاط جهان برسانند، همان طور که در چند هزارم ثانیه، صداهای دور دست را بشنوند.

ملک لوهان تعبیر امتداد حواس را در این حوزه پیش می‌کشد. به تعبیر او در عصر رسانه‌ها، گوش و چشم انسانها چنان امتداد یافت که می‌توانند دورترین نقاط جهان را ببینند و بشنوند.

تولد فضاهای نو، فضای مجازی

رسانه‌های جدید فضایی تازه در حیات انسانی تولید کردند. چنین فضایی در سنتهای کهن نبود. در این فضای جدید می‌توان امکانات تازه‌ای پیدا کرد.۶ از این فضا می‌توان برای خرید استفاده کرد. فضای خرید نیز بسیار باز است؛ همان‌طور می‌توان در این فضا جای گرفت و اندیشه‌های خود را مبادله کرد. وبلاگ‌ها عرصه چنین تبادلی هستند. چند ویژگی این فضا را می‌توان بدین قرار بازشناخت:

۱ـ افقی بودن

در فضاهای سنتی فرد یا افراد در بالا قرار داشتند و بسیاری را در معرض بمباران اندیشه‌هایشان قرار می‌دادند. حال چنین نیست. این فضا تعاملی است (I.S.)7 در آن همه جای می‌گیرند. همه و همه می‌توانند آن را عرصه اندیشه‌های خود قرار دهند. بنابراین در این فضا هیچکس نه اوبژه است و نه سوژه.۸

۲ـ باز بودن

فضای مجازی حد و حصر ندارد. برای هیچ گروه خاصی نیست. هرکس می‌تواند در آن وارد شود و هر وقت نیز بخواهد از آن خارج می‌شود.

۳ـ در فضای مجازی همان‌طور که آمد، زمان و مکان معنی ندارد. بنابراین پهنایی به وسعت زمین در آن هست لذا هر عنصری وسعت جهانی دارد.

۴ـ کدر بودن۹

جهان مجازی برخلاف جهان عینی و واقعی است. در آن شفافیت لازم نیست. به عنوان مثال زمانی که قرار است یک اتومبیل خریده شود، دریایی عظیم از خودرو در مقابل ماست اما هیچکدام ملموس نیست. نمی‌توان سوار آن شد، نمی‌توان آن را از نزدیک بازبینی کرد، نمی‌توان آن را حتی لمس کرد.

جهان مجازی را برخی با اندیشه‌های مک لوهان در حوزه‌های خصوصی و عمومی مقایسه نموده‌اند.۱۰ فضاهای مجازی زمینه مشارکت جمعی را فراهم نمود. هرکس در آن هم تولیدکننده است، هم مصرف‌کننده. این فضاها تحقق‌بخش تعامل۱۱ مهندسی متقابل است. در این فضاها، بی‌واسطگی وسیع صورت می‌گیرد.

پاتوق‌ها تمثیل خارجی چنین فضاهایی هستند. در آن، فضای افقی تولید می‌شود. اندیشه‌ها به آزادی به گردش درمی‌آیند. قشربندی‌های اجتماعی نابود می‌شوند؛ در یک کلام نظام پیشنهادات تحقق‌پذیر می‌شود و با آن، موانع موجود در عرصه انتقال اندیشه‌ها از بین می‌رود. عصر رسانه‌ها در حوزه اقتصاد نیز تجلی دارد. رسانه‌های جمعی، جامعه و انسانها را از بی‌نیازی مطلق و شکستن نیازهایشان خارج کرده‌اند. تبلیغات تجاری ممتد از طریق رسانه‌ها موجبات بسط مصرف و حتی مصرف‌زدگی۱۲ را فراهم آورده‌اند. تبلیغات خود جزء لاینفک رسانه‌های امروز شده است.۱۳ با تبلیغات تجاری رسانه‌ها غنی‌تر شدند، رسانه‌ای بودن به عنوان یک حرفه پذیرفته شد

 

پی‌نوشتها:

۱ـ فیلم‌های مستهجن که غریزه را تحریک می‌کنند. در این نوع رسانه‌ها، از روزنه فروید id (نفس اماره) تقویت می‌شود و با آن نفس لوامه تضعیف می‌شود. در معنای خاص اینان به تقویت خناس یا شیطان درونی انسانها مدد می‌رسانند و از آن انسانها یی پدید می‌آیند که جهان را با عینک غریزه‌گرایی تعریف می‌کنند.

۲ـ Consumerism. نظریه‌ خلأ از همین جاست. انسانی در روستایی با عزت زندگی می‌کند. همسری دارد، خانه‌ای کوچک و غذایی اندک اما سالم، حال یک تلویزیون به خانه می‌آورد و در آن زندگی شهری پرزرق و برق را می‌بیند، تبلیغ کالاهای آنچنانی را می‌بیند و می‌شنود. یکباره از روستا و زندگی در آن دل می‌کند و به اسارت حیات شهری دچار می‌شود. در حاشیه زندگی شهری حیات می‌گذراند. عزت نفس را از دست می‌دهد و از گردونه تولید خارج می‌شود.

۳ـ از نظر ما، رسانه خود یک ابزار است. همانند یک ماشین و یا هر وسیله دیگر، هر وسیله نیز خنثی است. می‌توان از آن برای سعادت انسان سود جست. می‌توان آن را به صورت اهرمی در جهت کشتن، نابودسازی حیات ذهنی و ارزشی به کار گرفت.

۴ـ پانصد هزار سرباز آمریکایی در ویتنام مستقر بودند تا با ویت‌کینگ‌ها مقابله کنند. آنان نگران بودند چنانچه ویتنام از سلطه آمریکا خارج شود، تمامی آسیای جنوب شرقی را از دست دهند.

۵-Time explosion

6ـ در گذشته ارتباطات انسانی فضاهایی مخصوص داشت. نیز همسایگی، همکاری، خویشاوندی و … حال فضای مجازی به عنوان بستری نو در حیات انسانی پدیده آمده است. این فضا وسعتی به اندازه کره زمین دارد. در این فضا، ارتباطات هیچ محدودیتی ندارد. نه زمان، نه مکان و نه هیچ مرز اجتماعی در آن هست.

۷- Interaction sphere

8ـ در گذشته در بسیاری از مکاتب نظیر Cultivation انسانها را اوبژه تلقی می‌کردند. دوران نازیسم نیز چنین بود. در نازیسم به عنوان مثال هدف تحمیق توده‌ها بود. انسانها را همچون موجوداتی می‌پنداشتند که باید تحت تأثیر قرار گیرند. مفهوم هدایت از راه دور Telekinesis از همین دوران پدید آمد.

۹- Opacity

10ـ برای اطلاع بیشتر مراجعه شود به اثر زیر: «جامعه‌شناسی نوین ارتباطات» تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۹۱٫

۱۱- Interactiveness

12-Consumerism

13ـ در گذشته رسانه‌های آماتور وجود داشت. منظور رسانه‌هائیست که انسانها برای دل تولید می‌کردند، شمارگان اندک داشت. سودی نیز فراهم نمی‌آورد؛ لیک از آن لحظه که تبلیغات به حوزه رسانه‌ها راه یافت، فرایند حرفه‌ای شدن را فراهم آورد. در مواردی میزان کاغذ مصرف شده در یک رسانه با پول فروش همسازی ندارد. رسانه از تبلیغاتش ارتزاق می‌کند. افراد نیز جزء شمارگان آنند. هرچه بیشتر باشند، تبلیغات بیشتری به رسانه سرازیر می‌شود.

روزنامه اطلاعات

نظر دهید
نظرات کاربران

کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.

گزارش

ورود به سایت

مرا به خاطر بسپار.

کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما

کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور

کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید

ارسال مجدد کد

زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:

ثبت نام

عضویت در خبرنامه.

قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید

کد تایید را وارد نمایید

ارسال مجدد کد

زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.: