1393/9/23 ۱۱:۲۳
نصرالله صالحی، پژوهشگر تاریخ در نشستی كه به مناسبت هفتادمین سال درگذشت حسن رشدیه در سرای اهل قلم برگزار شد، گفت: رشدیه اولین مدارس به شیوه نوین را در كشور تاسیس كرده است اما تاكنون كمتر دانش‌آموزی نام او را شنیده است.
به مناسبت هفتادمین سال درگذشت میرزا حسن رشدیه، موسس مدارس عمومی در ایران، سرای ایرانشناسی با همکاری سرای اهل قلم، نشستی با عنوان «میرزا حسن رشدیه و بدایه‌التعلیم» با حضور نصرالله صالحی، پژوهشگر تاریخ و محسن جعفری‌مذهب، عضو هیات علمی سازمان اسناد و كتابخانه ملی سه‌شنبه 18 آذرماه در موسسه خانه کتاب برگزار كرد. در این نشست «بهدخت رشدیه» نوه مرحوم میرزا حسن رشدیه نیز حضور داشت. متن سخنرانی وی را اینجـــا بخوانید.
صالحی در ابتدای این نشست، رشدیه را شخصی كه برای معارف و تربیت جدید ایران نقش بسیاری داشته، معرفی كرد و گفت: رشدیه در تبریز به عنوان طلبه در مكتبخانه و با شرایط آموزش ابتدایی و بسیار سختگیرانه و آزاردهنده آموزش دید و درصدد رفتن به نجف برای ادامه تحصیل و رسیدن به مقام اجتهاد بود اما سر از استانبول و ایروان درآورد و به جای قرار گرفتن در مسیر حوزه مقابل شیوه تعلیم حوزویان ایستاد.
آذربایجان، مهد اولین‌ها در كشور
وی افزود: دروازه آشنایی ایران با فرهنگ و تمدن غرب، قفقاز و استانبول بوده و در این راه گیلان و به‌ویژه آذربایجان نقش مهمی داشتند. به همین دلیل در تاریخ جدید ایران بسیاری از اولین‌ها در آذربایجان و تبریز شكل گرفتند و بعد از آنجا به سایر نقاط رفتند.
صالحی بیان كرد: اولین روزنامه فارسی زبان چاپ خارج از كشور و روزنامه‌های تركی و عربی به تبریز می‌رسید و بسیاری با مطالعه آنها با دنیای جدید آشنا شدند. یكی از دلایلی كه رشدیه را نیز متحول كرد كه به جای حوزه علمیه به امپراتوری عثمانی برود، مطالعه روزنامه‌های اختر و ثریا بود.
این پژوهشگر افزود: رشدیه تلاش بسیاری برای راضی كردن خانواده در سفر او به استانبول و قاهره كرد تا با مدارس و تعلیم و تربیت جدید آشنا شود. در آن دوره تاریخی فرانسه و انگلیس مدارس جدیدی را در كشورهای مصر و عثمانی تاسیس كرده بودند و رشدیه درصدد آشنایی با این مدارس بود.
وی با بیان این‌كه مسیر زندگی رشدیه از تحصیلات دینی به تحصیلات جدید تغییر پیدا كرد، گفت: او رسالت باب كردن مدارس جدید در ایران را احساس كرد اما چون در ایران موقعیت مهیا نبود، به ایروان كه مسافران زیاد ایرانی به آن رفت و آمد می‌كردند، رفت و مدارس به شیوه نوین را تاسیس كرد.
تاسیس اولین مدرسه به سبك جدید در تبریز
صالحی توضیح داد: ناصرالدین شاه قاجار در بازگشت از فرنگ در ایروان متوجه تاسیس چنین مدرسه‌ای توسط یك ایرانی شد و با رشدیه ملاقات کرد. او از رشدیه برای انجام چنین كاری در ایران دعوت به عمل آورد اما خلف وعده کرد. این حركت رشدیه را مایوس نکرد و او بعد از چند سال اولین مدرسه به سبك جدید را در تبریز تاسیس کرد.
این پژوهشگر تاریخ هدف مرحوم رشدیه را ایجاد مدارس و شیوه تعلیم و تربیت به سبك جدید و تاسیس مدرسه دارالمعلمین عنوان كرد و گفت: رشدیه در سال‌های نخست كار خود با مخالفت‌های شدیدی روبه‌رو شد كه منجر به تخریب مدارس هم شد اما او از كار خود مایوس نشد و بعد از مدتی به قفقاز و مشهد رفت ولی در مشهد هم داستان تخریب مدارس اتفاق افتاد.
وی اضافه كرد: رشدیه بعد از بازگشت از تبریز بارها مدرسه تاسیس كرد اما هر بار با تخریب آنها روبه‌رو میشد تا جایی كه یك بار برای تخریب یكی از این مدارس كه 300 دانش‌آموز در آن قرار داشت، از بمب استفاده شد. رشدیه با دیدن این صحنه خندید و گفت: «روزی به تعداد این آجرها، مدرسه در ایران ساخته می‌شود.»
ساخت سه چهارم از مدارس كشور توسط خیران مدرسه‌ساز
صالحی ادامه داد: در حال حاضر نیز ساخته شدن مدارس در كشور به شكل جریانی همگانی ادامه دارد. نهضت مدرسه‌سازی در كشور توسط خیران مدرسه‌ساز ادامه دارد و سه چهارم مدارس ساخته شده بعد از انقلاب توسط خیران بوده است.
این تاریخ‌پژوه با بیان این‌كه بخشی از این خیران در خارج از كشور زندگی می‌كنند، گفت: مدارس ساخته شده در سطح دانشگاه‌های كشور، هوشمند و پیشرفته هستند. درحال حاضر خیران مدرسه‌ساز در استان‌های مختلف و در كشورهای عراق، قفقاز و امارات مدرسه می‌سازند. این نهضتی است كه توسط رشدیه پایه‌گذاری شد و تاكنون ادامه پیدا كرده است.
ایرانی‌ها نسبت به مفاخر بی‌اعتنا هستند
صالحی مردم ایران را نسبت به مفاخر بی اعتنا دانست و گفت: رسانه ملی باید نسبت به شناسایی چنین شخصیت‌هایی اقدام كند اما در این باره كمتر کوشش می‌کند. اكنون كمتر دانش‌آموزی نام رشدیه را شنیده درحالی كه او پدر تربیت جدید در ایران است
وی به تعصب نداشتن رشدیه نسبت به زبان آذری اشاره كرد و افزود: او آموزش علوم جدید به زبان فارسی را رایج كرد. آنچه باعث پاسداشت ایران شده، عناصر هویت ملی این سرزمین است و یكی از آن عناصر زبان فارسی است هرچند كه تمام زبان‌ها محترم هستند.
رشدیه علاوه بر ساخت مدرسه، محتوا هم تولید می‌كرد
سخنران این نشست كار رشدیه را نه تنها فیزیكی بلكه تولید محتوا نیز دانست و بیان كرد: او علاوه بر ترویج روش نوین آموزش الفبا در مدارس، كتاب‌های متعددی نیز در این زمینه نوشته است. امروز فقط به ساخت مدرسه توجه می‌شود و خیران به محتوا ورود نمی‌كنند درحالی كه رشدیه در این زمینه ایده و نظر داشت.
صالحی با یادآوری دوباره این‌كه به مفاخر در كشور بی‌توجهی می‌شود، افزود: این كم‌توجهی در مدارس ما هم استمرار پیدا كرده است. اما امروز دنیای دیجیتال و رسانه است و حتما افراد چه در داخل و یا حتی در خارج از كشور از طریق خبرگزاری‌ها پی به برگزاری چنین نشستی خواهند برد.
وی بیان کرد: در گذشته دارالفنون كه یكی از مهم‌ترین مراكز آموزش به شیوه جدید بود، به صورت نامناسبی نگهداری میشد اما ما باید در احیای آن بكوشیم.
اولین آشنایی ایرانیان با چاپ، روزنامه و کتاب
محسن جعفری مذهب، دیگر سخنران این نشست سخنانش را اینگونه آغاز کرد:
ما كتابداران، ما كتابخوانان، ما خانه كتابی‌ها، ما كتابخانه‌ای‌ها، ما
شهر كتابی‌ها، ما باغ كتابی‌ها، ما نویسندگان، مترجمان، ویراستاران،
مصححان، منتقدان، فروشندگان و... كتاب، مدیون كسانی هستیم كه كتاب را
به ما دادند، برای ما نوشتند، برای ما چاپ كردند، خواندن و نوشتن را به
ما آموختند، كتاب‌هایی برای آموختن خواندن و نوشتن برای ما نوشتند، كسانی
را برای آموختن خواندن و نوشتن به ما تربیت كردند، مدارسی برای آموختن به
ما ساختند، وگرنه ما هیچ نبودیم و امروز درباره یكی از آنها گرد آمده‌ایم. «میرزا حسن رشدیه»
جعفری مذهب در این نشست به آموزش عمومی قبل از دوران قاجاریه در ایران اشاره كرد و گفت: در گذشته آموزش عمومی در ایران رایج نبود و آموزش به شكل حوزوی و به صورت محدود و خصوصی وجود داشت.
وی اضافه كرد: اولین آشنایی ایرانیان با چاپ، روزنامه و كتاب‌هایی كه اروپایی‌ها درباره ایران نوشته بودند، از هند، مستعمره انگلستان بود كه این آشنایی بهره‌ای به دنبال نداشت.
جعفری‌مذهب ادامه داد: بعد از جنگ‌های ایران و روس كه باعث پرداختن غرامت زیاد توسط ایران شد، به كمبود دانش و فرهنگ در كشور پی برده شد و عباس میرزا، عده‌ای را برای دیدن دوره‌های آموزشی به اروپا فرستاد تا تكنیك‌های جدید را بیاموزند. به دنبال آن و در سال 1233 دستگاه چاپ جدید وارد تبریز و كتاب رساله جهادیه منتشر شد.
دارالفنون به تقلید از دولت عثمانی ساخته شده است
وی تاسیس مدرسه دارالفنون را به تقلید از دولت عثمانی دانست و بیان كرد: دارالفنون و كتاب‌های درسی آن عینا تقلیدی از نمونه عثمانی بود. حتی روزنامه وقایع اتفاقیه نیز از نظر طراحی صفحات، سایز خطوط، لوگو و تعداد از روی روزنامه‌ای كه در عثمانی منتشر میشد، تقلید شده بود.
جعفری‌مذهب آموزش جدید در ایران را دارای ابعاد دولتی و غیر دولتی خواند و افزود: دارالفنون، معلمان، روزنامه و چاپخانه شاخه دولتی آموزش نوین در ایران بودند و بخش غیر دولتی هم سعی داشتند با روزنامه‌نویسی، تغییر خط و تغییر قانون در این راه گام بردارند.
روسیه و عثمانی آموزش به شیوه نوین را به ایرانی‌ها می‌آموختند
این عضو هیات علمی سازمان اسناد و كتابخانه ملی افزود: از داخل ایران كسانی برای دیدن آموزش به روسیه (مسلمانان روسی) و عثمانی رفتند و از آنجا معلم وارد كردند.
وی با بیان این‌كه دولت عثمانی در تلاش برای گسترش مدارس و چاپ نشریه بود، گفت: یكی از شاخص‌ترین افراد متاثر از عثمانی شخصی به نام «اسماعیل گاسپیرینسكی» بود كه روزنامه «ترجمان» را منتشر كرد. ویژگی این روزنامه این بود كه ترك‌های مناطق مختلف می‌توانستند مفهوم این روزنامه را درك كنند.
جعفری‌مذهب افزود: بسیاری از مسلمانان روسیه برای آموزش به عثمانی و روشنفكران روسی بعد از عثمانی به بیروت و مصر رفتند. این افراد در زمینه ایجاد و تعلیم مدارس جدید آموزش می‌دیدند و دربازگشت به كشور خود چنین مدارسی را افتتاح می‌كردند.
خبرگزاری ایبنا
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید