ترجمه مشترك / هدایت علوی‌تبار

1399/12/4 ۰۹:۴۶

در كشور ما ترجمه مشترك سابقه دارد اما در یكی، دو دهه اخیر در حال گسترش بوده است. كتاب‌هایی كه بیش از یك مترجم دارند به دو دسته تقسیم می‌شوند: در دسته اول مشخص است كه كدام بخش را كدام مترجم ترجمه كرده است. برای مثال كتابی 4 بخش دارد و هر بخش را یك نفر ترجمه كرده و نام مترجم نیز در فهرست كتاب یا ابتدای بخشی كه ترجمه كرده، آمده است.

در كشور ما ترجمه مشترك سابقه دارد اما در یكی، دو دهه اخیر در حال گسترش بوده است. كتاب‌هایی كه بیش از یك مترجم دارند به دو دسته تقسیم می‌شوند: در دسته اول مشخص است كه كدام بخش را كدام مترجم ترجمه كرده است. برای مثال كتابی 4 بخش دارد و هر بخش را یك نفر ترجمه كرده و نام مترجم نیز در فهرست كتاب یا ابتدای بخشی كه ترجمه كرده، آمده است. در این صورت مسوول كیفیت ترجمه هر بخش مشخص است و كیفیت سایر بخش‌ها به او ارتباطی ندارد.  اشكال این نوع ترجمه این است كه چون مترجم‌ها متفاوت هستند، سطح كیفی ترجمه همه بخش‌ها در یك حد نیست.كتابی كه در این دسته قرار می‌گیرد از جنبه‎های گوناگون مانند كیفیت ترجمه، معادل‌گذاری و نثر فارسی دارای بخش‌های نامتوازن است و این موضوع  به كتاب لطمه می‌زند.  در دسته دوم مشخص نیست كدام بخش  را  چه كسی ترجمه كرده است.كتابی ترجمه شده و نام دو مترجم روی جلد آن دیده می‌شود. آیا باید فرض كنیم كل كتاب را هر دو  با هم ترجمه كرده‌اند؟! این فرض معقول نیست زیرا امكان ندارد هر دو در مورد معنای همه  جمله‌ها و معادل همه اصطلاحات به توافق  رسیده  باشند و اگر هم رسیده  باشند، چه كسی معنای جمله‌ها را به فارسی به نگارش درآورده است؟ باید توجه داشت كه نثر هر فرد مانند اثر انگشت او منحصر به فرد است و اگر برخی جمله‌ها را یكی و برخی را دیگری نوشته باشد، ترجمه از لحاظ نثر فارسی یكدست نخواهد بود. بنابراین كتاب‌هایی كه در دسته دوم قرار می‌گیرند نیز دچار اشكال اساسی هستند. به ‌طوركلی به نظر می‌رسد كه پدیده «ترجمه مشترك» مطلوب نیست و باید از آن پرهیز كرد. تنها استثنایی كه می‌توان برای این حكم قایل شد،كتابی است كه چند نویسنده دارد و مشخص است كه هر بخش را چه كسی نوشته و یا از تنوع موضوعی برخوردار است، به‌ طوری كه یك مترجم نمی‌تواند به خوبی از عهده ترجمه همه بخش‌های آن برآید. در این صورت چند مترجم به فراخور تخصص خود می‌توانند بخش‌های مختلف كتاب را ترجمه كنند و نام مترجم هر بخش باید  در فهرست كتاب یا ابتدای بخش ذكر شود. از این استثنا كه بگذریم، شیوه درست در ترجمه این است كه كتاب یك مترجم، یك ویراستار محتوایی و یك ویراستار صوری داشته باشد. مترجم كتاب را ترجمه می‌كند، ویراستار محتوایی ترجمه درست جمله‌هایی را كه به نظرش اشتباه ترجمه شده در اختیار مترجم می‌گذارد و مترجم در صورت موافقت، جمله را با قلم خود تغییر می‌دهد و ویراستار صوری هم رسم‌الخط را یكدست می‌كند. البته ممكن است فرد یا افرادی به مترجم در فهم برخی جمله‌ها یا در موارد دیگر كمك كرده باشند كه مترجم می‌تواند در مقدمه از آنان تشكر كند. 

عضوهیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی

منبع: روزنامه اعتماد