حداد عادل: پنجاه سال گرفتار دعوای کهنه و نو در شعر بودیم

 صد و سی و سومین برنامه بزرگداشت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران به قیصر امین پور، شاعر، استاد دانشگاه و عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی اختصاص داشت که روز شنبه (17 آبان ماه) با حضور خانواده این شاعر، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، استاد مهدی محقق رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران و جمعی از شاعران، نویسندگان و استادان دانشگاه برگزار شد.

• دلیل محبوبیت قیصر چیست؟
محمدرضا ترکی، استاد ادبیات دانشگاه تهران پس از مهدی محقق درباره قیصر امین پور سخن گفت.
وی با بیان اینکه هر وقت صحبت از قیصر به میان می آید، یک سوال همیشه در ذهنم ایجاد می شود، گفت: سوال این است که چرا قیصر تا این اندازه محبوب بود و دلیل این محبوبیت چیست؟

نویسنده کتاب پارسای پارسی اضافه کرد: قیصر هم در زمان زندگی محبوب بود و هم اکنون که چند سالی است از این کره خاکی رخت بر بسته است. هنوز وقتی پای دوستان، همکاران یا دانشجویان او می نشینی همه و همه ذکر خوبی های این هنرمند است.

وی با اشاره به روز تشییع پیکر قیصر گفت: روز تشییع او قطعا از ذهن هیچ کدام از ما محو نخواهد شد. از دانشجویان ترم اولی بگیرید تا بزرگترین اساتید دانشگاهی همه در این مراسم حاضر بودند. استاد تجلیل که در این مراسم حاضر است و اساتید بزرگ دیگر همه حضور داشتند و استاد شفیعی کدکنی را فراموش نمی کنم که چگونه برای قیصر اشک می ریخت.

نویسنده مجموعه مقالات پرسه در عرصه کلمات اضافه کرد: ما استاد بزرگ کم نداریم که بارها و بارها درباره عظمت شخصیت و کار آن ها سخن گفته شد، اما نمی دانم چه نکته ای در شخصیت قیصر او را تا این اندازه محبوب کرده بود. راز این محبوبیت چیست؟

ترکی اضافه کرد: ما در روزگاری هستیم که شعر بسیاری از شاعران پیش از مرگ آن ها می میرد، اما وقتی شعر قیصر را می خوانیم، آن قدر تصاویر آن زنده است و آن قدر حرف همین الان ماست که احساس نمی کنیم قیصر از بین ما رفته است.

وی با اشاره به تریبون گریزی قیصر گفت: دیوان قیصر حجم زیادی ندارد. او مدح کسی را نگفته و از سوی دیگر کاملا تریبون گریز بود. او همیشه از دوربین و تریبون می گریخت و همین مسئله بر راز آلودی او و بزرگی اش اضافه می کرد.

این استاد دانشگاه با مقایسه قیصر و عثمان سامانی گفت: هر دوی این شاعران حجم آثارشان اندک است، اما بسیار ماندگار شده اند. او حتی به جهان پهلوان تختی شبیه است؛ بسیاری تختی را ندیده اند، اما عکس او در به اتاق خود به دیوار زده اند، نوعی حس دوست داشتی ملموس که ویژگی افرادی مانند قیصر، تختی، عثمان سامان بود.

ترکی در خاتمه با بیان این مطلب که شعر قیصر ادامه دارد، گفت: سبک و شیوه ای که قیصر پایه گذارش بود، زنده است و نفس می کشد و قابل انکار نیست. شاعران جوان اگر چه مقلد او نیستند اما فضای شعری او را دارند.
استاد ادبیات دانشگاه تهران تاکید کرد: شعر قیصر زنده است و تداوم خواهد داشت.

• سخنگوی فرهیخته نسل ما
معاون پژوهشی و آموزشی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی نیز در این مراسم، قیصر را سخنگوی فرهیخته نسل ما خواند.

قهرمان سلیمانی صحبت های خود را در پاسخ به سوال محمدرضا ترکی مبنی بر دلایل محبوبیت قیصر آغاز کرد و گفت: من به واسطه افتخار همکاری با قیصر امین پور در حوزه های مختلف چند نکته درباره او و شخصیتش عنوان می کنم که شاید در کشف راز محبوبیت قیصر کمک کند.

وی اضافه کرد: آشنایی و همکاری ما به دانشگاه و انتشارات سروش باز می گردد، اما مهمتر از همه هم نسل بودن ماست، چرا که معتقدم قیصر سخنگوی فرهیخته نسل ماست.
سلیمانی افزود: اگر هم نسلان ما بخواهند در زمینه مسائل اجتماعی خود سخنگو معرفی کننند، این شخص قطعا قیصر امین پور است.

وی با اشاره به ویژگی های مختلفی که می توان برای شخصیت قیصر برشمرد، گفت: او شاعر، ادیب، خطاط، روزنامه نگار، خوشنویس، فردی مردمی و با درک بالا بود و بعید می دانم در نسل ما کسی بتواند ظهور کند که در این عرصه با قیصر در تعداد این صفات و ویژگی ها برابری کند. او در صدر فهرست کسانی است که بیشترین ویژگی ها را دارند.

معاون پژوهشی و آموزشی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با بیان این مطلب که قیصر جریان های ادبی را به محیط دانشگاه برد، گفت: این مسئله به دلیل شاعر بودن او نبود، بلکه ریشه آن را باید مطالعات جامعه شناسی قیصر جست و جو کرد.

وی تاکید کرد: این کار قیصر باعث شد تا آن بخشی که در محیط دانشگاه نادیده گرفته شده بود پربار شود و رنگ و روی تازه بگیرد.

سلیمانی قیصر را شاعر و ادیبی خواند که پا در سنت و مدرنیسم داشت و افزود: او یک پا در سنت داشت و یک پا در مدرنیسم. دانشگاه اما همیشه پا در سنت داشت، ولی قیصر نگاهی مدرن داشت که مورد نیاز دانشگاه بود. او هم اساتید کهن را می شناخت و هم بهترین منتقدان و نظریه پردازان روز دنیا را. این دانش کمتر در دانشگاه های ما وجود دارد و همین مسئله قیصر را به لحاظ دانشگاهی ویژه تر می ساخت.

معاون پژوهشی و آموزشی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود به جنبه رسانه ای قیصر اشاره کرد و گفت: او سردبیر تنها نشریه نوجوان ایران بود. او سال های سال برای نوجوانان نوشت و خواند و هرگز این مخاطب را از دست نداد.

وی با بیان اینکه اتاق او در هفته نامه سروش نوجوان همیشه پر از کودکان، نوجوانان و دانشگاهیان بود، گفت: او این پتانسیل را که محیط دانشگاهی هرگز به آن توجه نمی کند، هیچ وقت رها نکرد و از دست ندارد.

سلیمانی با بیان اینکه قیصر با موهای سیاه به سروش آمد و با موهای سپید کرد از آن جا خارج شد، گفت: زمانی که مخاطب را از قیصر گرفتند و سروش نوجوان را تعطیل کردند، او بیشترین ضربه را خورد.
معاون پژوهشی و آموزشی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در بخش پایانی صحبت های خود به حلم و مدارای قیصر به عنوان ویژگی دیگر شخصیتی او اشاره کرد و گفت: به واسطه همین ویژگی همه گروه های اجتماعی می توانستند با او ارتباط داشته باشند. امید، درد و عشق سه عنصر شخصیت و اشعار قیصر است که هیچ گاه او را رها نکرده است. با این حال جداکردن مخاطب، قیصر را از پا درآورد.

• سخنان حداد عادل/ نقش کتاب های قیصر در قبولی عضویت او در فرهنگستان زبان و ادب
دیگر سخنران این مراسم، دکتر حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود. او سخنان خود را این گونه آغاز کرد: دکتر محقق به بنده گفت اگر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی بزرگداشتی از اساتید فرهنگستان برگزار کردیم، بدون پرسش باید در این مراسم سخنرانی کنید. و البته اطاعت از امر ایشان برای من واحب است.

نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی افزود: اعتراف می کنم آن چه امروز درباره قیصر می گویم، آن چیزی نیست که مایلم و دوست دارم که درباره او بگویم. آرزومندم فرصتی پیدا کنم تا همه شعرها، نوشته ها و مصاحبه هایش را بخوانم و آن گاه چیزی بنویسم به استطاعت خودم که البته تاکنون این فرصت دست نداده است.

وی سخنان خود درباره قیصر را با اشاره به دعوا و کشمکش نوپردازان و سنت گرایان ادبی آغاز کرد و گفت: نسل ما ، پنجاه سال پیش گرفتار دعوای جدی نو و کهنه در شعر بود.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: آن موقع ما جوان بودیم و دائم در جلسات شعرخوانی حاضر می شدیم. گفتمان غالب محافل ادبی دعوان کهن و نو بود. روزنامه ها، هفته نامه ها، ماهنامه ها و... یا شعر کهن را محکوم می کردند یا شعر نو را.

وی افزود: نوپردازان به کهن سرایان می گفتند که یک مشت مضمون تقلیدی از شاعران قدیم به عنوان مرده ریک و میراث به شما رسیده است و شما آن ها را دائم تکرار می کنید؛ وصف خط و خال و قامت و لب. این شعر دیگر جان ندارد و باید هم به لحاظ زبان، هم قالب و هم محتوا تغییر کند.

حدادعادل گفت: البته که درست هم می گفتند. این عیب ها وارد بود. شما شعر شاعران اواخر عهد قاجار و حتی دوره پهلوی را ببینید، پر است از این مضامین و البته شاعران برجسته آن دوره نامشان هم به ما نرسیده است.

رئیس بنیاد دایره المعارف جهان اسلام اضافه کرد: نوپردازان می گفتند شعر شما از مضامین اجتماعی، مردم و حتی طبیعت خالی است و فقط به دنبال نوعروسان خیال هستید. انگار که زمان اصلا بر شعر شما نگذشته است.

وی با اشاره به انتقاد و ایراد کهن سرایان به شاعران نوپرداز نیز گفت: آن ها نیز می گفتند شعر شما فاقد وزن و قافیه است و شعری که موسیقی ندارد شور و حال در شنونده ایجاد نمی کند. شعر بی قافیه بدقیافه است و به دل نمی نشیند. علاوه بر این می گفتند که شعر شما آن قدر از ذهن مخاطب عام دور است که کسی آن را نمی فهمد.

حدادعادل گفت: این ها هم راست می گفتند. شعر شاعران نوپرداز آن قدر انتزاعی بود و دور از ذهن که بسیار دیریاب بود و خیلی از شاعران در پاسخ به این انتقاد می گفتند درک شعر را به مخاطب واگذار کرده‌اند.

نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی با اشاره به پیروزی انقلاب اسلامی گفت: این دعوای دو گروه خوراک سی – چهل سال ادبیات بود تا اینکه انقلاب پیروز شد.

وی با اشاره به ظهور شاعران توانمند در این دوره به شعر قیصر اشاره کرد و گفت: هیچ کدام از ایرادهایی که نوپردازان به شعر کهن می گرفتند در شعر قیصر نمود ندارد. زبان شعر او زنده، فصیح، زبان روز بود که به هیچ وجه پیچیدگی نداشت؛ یک زبان فاخر قدمایی که با ابتذال هم خوان نبود.

حدادعادل به مضمون شعر قیصر هم اشاره کرد و گفت: مضمون شعر او هم به هیچ وجه تقلید کورکورانه و پوچ از شعر قدما نبود و بارقه ها و جرقه های ابتکار و نوآوری در تک تک ابیات او دیده می شود.
وی تاکید کرد: اما مهمتر از این زبان و بیان، اندیشه اوست. اگر شعر قدما و کهن سرایان ربطی به مسائل روز و جامعه نداشت، شعر قیصر شعر انقلاب و جنگ بود.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: چشم داشتن به بی نهایت و افق های دور از خصوصیات شعر قیصر است. او هیچ گاه نگاهش را از آسمان قطع نکرد و دردهای اصیل انسانی و دغدغه های ابدی که در شعرهای شاعرانی چون حافظ دیده می شود، در شعر او هم موج می زند.

وی افزود: او متفکر است؛ متفکری که تفکر خود را به زبان شعر بیان کرد و این هنر قیصر است. شعری از او سراغ ندارم که خالی از فلسفه و وجوه فکری باشد، اما به جای اینکه این فکر را بدل به استدلال دانشگاهی کند، آن را در قالب شعر بیان کرده است و این رمز ماندگاری اوست.

حدادعادل با بیان اینکه شعر قیصر فاخر و سلیم است، گفت: ذره ای بی اخلاقی در اشعار او نیست و شما نمی تواند ایرادهای کهن پردازان به شعر نوسرایان را در شعر او ببینید. شعر او شعر مردم است و شعر دغدغه های اجتماعی.

نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در ادامه سخنان خود به عضویت قیصر در فرهنگستان زبان و ادب فارسی اشاره و از او به عنوان جوان ترین عضو این فرهنگستان یاد کرد: قیصر جوان ترین فردی است که به عضویت فرهنگستان درآمد و هنگامی که درگذشت 48 ساله بود.

وی گفت: او چند سال پیش از درگذشت، با رای بالای اعضا به عضویت فرهنگستان درآمد و ویژگی بارز او در فرهنگستان، نبوغ قیصر بود.

حداد با اشاره به نحوه جذب قیصر در فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: هنگامی که می خواستم او را برای عضویت پیشنهاد کنم، تنها چیزی که با توجه به سختگیری اعضا به ذهنم رسید، این بود که کتاب های قیصر را تهیه و در اختیار اعضا قرار دهم. وقتی این کار انجام شد، دیگر نیاز به کار دیگری نبود. آثار او مورد اقبال ویژه قرار گرفت و قیصر همکار ما در فرهنگستان شد.

وی در خاتمه گفت: و این گونه ما مدت چند سالی از حضور پرخیر او بهره مند شدیم و افسوس که خیلی زود او را از دست دادیم؛ به قول خود قیصر: گاهی چه زود دیر می شود.

• سخنان جواد محقق/ تعادل قیصر، کیمیای امروز ما
جواد محقق، شاعر و نویسنده، سخنران دیگر مراسم بود. او در توصیف سخن گفتن از قیصر در این برنامه گفت: وقتی از قیصر صحبت می کنم حال روزی آفتابی را دارم که در آن باران می بارد.

او نیز در پاسخ به سوال دکتر ترکی مبنی بر دلایل محبوبیت قیصر امین پور گفت: در کنار همه ویژگی هایی که امروز درباره قیصر ذکر شد، باید از تعادل او در گفتار و رفتار سخن گفت که امروز کیمیای کمیابی است و در این سال های اخیر کمیاب تر شده است.

وی با اشاره به شخصیت چندبعدی قیصر امین پور گفت: او نقاشی متبحر است و نقاشی او از دکتر شریعتی که به صورت نقطه چین ترسیم شده بود، در زمان انقلاب دست به دست می گشت، بدون اینکه کسی نام نقاش آن را بداند. او در زمینه خوشنویسی هم بسیار توانمند بود.

محقق به قیصر نویسنده اشاره کرد و گفت: معدود آثار باقی مانده از او در عرصه داستان نویسی نشان از نبوغ او دارد و بایدگفت او اگر هر کدام ازاین هنرها را ادامه می داد، اکنون جزو سرآمدان این هنرها محسوب می شد.
وی تاکید کرد: باید به این هنرها، نقش های معلمی، استادی دانشگاه، روزنامه نگاری و... را نیز اضافه کرد که او از همه این نقش ها سربلند و با کارنامه ای درخشان بیرون آمد.
محقق در پایان سخنان خود با بیان اینکه قیصر بی بال پریدن را به بچه ها آموخت، گفت: روزنامه نگاری قیصر از جمهوری تا سروش پر از خلاقیت است. بویژه سروش نوجوان که هر کجا روزنامه نگاری می بینیم، پای قیصر و هدایت های او و مجله ماندگار سروش در هدایت او دیده می شود. او بی بال پریدن رابه بچه های آن نسل آموخت.
این مراسم با شعرخوانی دکتر موسوی گرمارودی و تجلیل از خانواده قیصر امین پور پایان یافت.