1393/5/4 ۱۰:۲۴
سوم مرداد سالروز اعطای امتیازنامه ی رویتر است. قراردادی که میان قاجارها و دورویتر انگلیسی برای بهره برداری از منابع ملی و طبیعی کشور به امضا رسید. اما درایت و آگاهی مردم و روحانیون مبارز از سلطه بیگانگان به این سرمایه های ملی جلوگیری کرد و بی کفایتی حکومت قاجار برهمگان آشکار شد.
ایرانیان از سال های پایانی حکومت صفویان، شاهد رقابت بیگانگان برای دست یابی به اهداف استعماری در کشور بوده اند. رقابت هایی که پس از وقوع رویدادهایی چون انقلاب کبیر فرانسه و تحول های مهم اروپا در سال های نخست دهه ی نوزدهم میلادی، شکل نوینی به خود گرفتند. میان 2 کشور انگلیس و روسیه بیشتر از دیگر دولت ها برای سلطه بر ایران رقابت وجود داشت.
انگلیس و روسیه توانستند در طول سالیان گوناگون با استفاده از بی کفایتی حکومت ها، امتیازهای اقتصادی، سیاسی و نظامی بسیاری را تا پایان جنگ جهانی اول از ایران کسب کنند و قراردادهای فراوانی را به نفع خود به امضا رسانند.
نخستین و مشهورترین امتیازی که به انگلیس داده شد، امتیاز رویتر بود که سرآغاز فصل تازه ای از کسب امتیازهای اقتصادی و تجاری در تاریخ ایران است. قراردادهایی که هر کدام به نوبه ی خود خسارت های زیادی را به کشور وارد ساخت. میرزاحسن خان مشیرالدوله صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار، فردی بود که زمینه ی شکل گیری امتیاز رویتر را ایجاد کرد. وی هنگامی که وزیر مختار ایران در استانبول بود به دربار و شاه توصیه کرد تا با کمک اروپایی ها از ثروت های ملی و خدادادی کشور بهره ببرند. ناصرالدین شاه نیز پیشنهاد سپهسالار را قبول کرد و به وزیران مختار ایران در لندن و پاریس دستور داد تا در این مورد با شرکت ها و سرمایه داران اروپایی وارد گفت و گو شوند.
بارون جولیوس دو رویتر از جمله افرادی بود که محسن خان معین الملک وزیر مختار ایران در لندن موفق شد تا نظر او را در این زمینه جلب کند. وی درباره ی بهره برداری از منابع ثروت ملی با او سخن گفت و پس از موافقت رویتر، سپهسالار با اختیار کامل از طرف ناصرالدین شاه به گفت و گو با نماینده ی رویتر پرداخت.
سرانجام امتیازنامه ای 24 ماده ای برقرار شد که دربردارنده ی امتیاز ساختن راه آهن از دریای خزر تا خلیج فارس، دایر کردن تراموای شهری، استخراج تمامی معادن ذغال سنگ، نفت، آهن، مس، سرب، روی و جیوه، تشکیل یک بانک در ایران، انحصار آباد کردن همه ی زمین های بایر بود.
این امتیازنامه مواردی دیگری همچون انحصار حفر قنات ها در ایران، کندن مجاری آب، کشیدن خط تلگراف در سراسر ایران و اداره ی گمرک به مدت 25سال، ساختن آسیاب و کارخانه و امتیاز ساختن هرگونه راه را نیز به این فرد واگذار کرد.
رویتر تنها با پرداخت 40 هزار پوند سود حاصل از این امتیاز، توانست این قرارداد را برای مدت 70سال خریداری کند. این امتیاز که گروهی آن را فروش یک مملکت دانسته اند در واقع از دست دادن استقلال سیاسی - اقتصادی ایران، بدون جنگ و خونریزی بود و این کشور را به مستعمره ی انگلیس تبدیل می کرد.
سرانجام ناصرالدین شاه در سوم مرداد 1251 هجری خورشیدی این امتیازنامه را امضا و نماینده ی رویتر، وامی به مبلغ 200 هزار لیره به شاه قاجاری پرداخت کرد. امتیاز رویتر به گفته ی جرج کرزن وزیر امور خارجه ی انگلیس در سال های 1919 تا 1924، از نادرترین و عجیب ترین امتیازهایی بود که از طرف یک دولت به یک فرد خارجی واگذار شد و تمامی منابع طبیعی، صنعتی و اقتصادی ایران را در اختیار بیگانگان قرار داد.
روسیه نخستین کشوری بود که به این قراردادنامه اعتراض کرد زیرا آنها نمی توانستند شاهد اعطای چنین امتیاز بزرگی به رقیب انگلیسی خود شوند، بنابراین خواستار لغو قرارداد رویتر شدند.
پس از این رویداد، مخالفت های بسیاری از طرف مردم و روحانیون به رهبری حاج ملاعلی کنی و آیت الله سید صالح عرب صورت گرفت. ایرانیان این امتیاز را خلاف اسلام و مصالح ملی دانستند زیرا امتیاز رویتر سبب از دست رفتن استقلال سیاسی و اقتصادی کشور می شد.
ناصرالدین شاه با مشاهده ی این اعتراض ها مجبور شد تا پیش از اجرای آن، امتیاز رویتر را لغو و میرزا حسین خان سپهسالار را از سمت خویش برکنار کند.
رویتر که دست خود را از منافع ایران کوتاه دید، دست از تلاش برنداشت و 17 سال این موضوع را پیگیری و ادعای خسارت کرد تا آن که با تصویب شورای وزیران و موافقت شاه، امتیاز بانک و معادن ایران به مدت 60 سال به فرزند وی داده شد.
اگرچه امتیاز رویتر لغو شد اما شکل گیری امتیازهای دیگر به وسیله ی شاهان قاجاری زمینه ی مخالفت های آشکار ملت آگاه ایران را فراهم کرد تا مردمان این سرزمین با مبارزه هایی سرنوشت ساز، مانع اجرای خواسته های استعمارگران در وطن خویش شوند.
برگرفته از کتاب: خاطرات سیاسی امین الدوله
خبرگزاری ایرنا
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید