هفت شهرعشق را عطار گشت ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم

1398/1/25 ۱۱:۳۵

شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری یکی از بزرگترین شاعران ایران زمین است که آوازه وی سال هاست از مرزهای کشور گذشته و شهرت جهانی دارد. عطار نیشابوری شاعری شهیر و عارفی عظیم است که سراسر زندگی و آثار وی رنگ و بوی خدایی و عرفانی داشته و به سبب آوازه بلند وی در ادبیات کلاسیک ایران و جهان بیست و پنجم فروردین ماه در تقویم ملی ایران 'روز ملی عطار' نام گرفته است.

شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری یکی از بزرگترین شاعران ایران زمین است که آوازه وی سال هاست از مرزهای کشور گذشته و شهرت جهانی دارد.

عطار نیشابوری شاعری شهیر و عارفی عظیم است که سراسر زندگی و آثار وی رنگ و بوی خدایی و عرفانی داشته و به سبب آوازه بلند وی در ادبیات کلاسیک ایران و جهان بیست و پنجم فروردین ماه در تقویم ملی ایران 'روز ملی عطار' نام گرفته است.

این روز از یک سو فرصت گرانبهایی برای پ‍ژوهشگران و عطارشناسان است که یافته های خود را از دریای بیکران شعر و عرفان عطار به بحث و تبادل نظر بگذارند و از سوی دیگر موقعیت مناسبی برای عموم مردم است تا با گوشه هایی از اندیشه و هنر این شاعر بزرگ آشنا شوند.

عشق و عرفان، ‌نوآوری در بیان عارفانه،‌ صمیمیت، یک رنگی و روایت دردهای اجتماعی برخی از وی‍ژگیهای آثار این شاعر بزرگ از دیدگاه عطارشناسان و استادان رشته ادبیات فارسی است.

آفرین جان آفرین پاک را ، آنکه جان بخشید و ایمان خاک را

عرش را بر آب بنیان او نهاد، خاکیان را عمر بر باد او نهاد

آسمان را در زبردستی نهاد، خاک را در غایت پستی بداشت

آن یکی را جنبش مادام داد، وان دگر را دایما آرام داد

آسمان چون خیمه ای برپای کرد، بی ستون کرد و زمینش جای کرد

شیخ فریدالدین محمدعطار نیشابوری از بزرگان مشایخ تصوف ایران در قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری به سال 537 هجری قمری در قریه کدکن خراسان به دنیا آمد و چون به داروفروشی و عطاری اشتغال داشت بدین لقب معروف شد.

عطار در دکان داروفروشی به درمان بیماران نیز می پرداخت و همچنین به کسب علوم و درک صحبت مشایخ و بزرگان اهل تصوف از جمله شیخ نجم الدین کبری و دیگران روزگار می گذراند. وی در جوانی به شیوه سالکان طریقت یک دوره سفر به‌ ماوراء النهر، هند، عراق‌، شام‌ و مصر داشت و در این سفرها بزرگان ادب و دین را ملاقات کرد سپس به حج رفت و به‌ خراسان بازگشت‌ و در نیشابور اقامت‌ گزید و در راه عرفان تلاشهای فراوان کرد.

عطار در این راه آنقدر پیش رفت که خود از پیشوایان طریقت گشت و مقامش به جایی رسید که مولانا جلال الدین محمد بلخی در باره او گفت: هفت شهر عشق را عطار گشت، ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم

عطار در سال 627 هجری قمری در حمله مغول به نیشابور به قتل رسید. درباره کشته شدن او به دست مغولان داستان های فراوان نقل کرده اند.

عطار در داستانسرایی به مراتب چیره دست تر از سنایی است. در آثار عطار می توان یک نوع سیر تکاملی درونی را به وضوح مشاهده کرد که در مورد شاعران دیگر نادر است.

تالیف ها و تصنیف های عطار را در نظم و نثر به عدد سوره های قرآن 114 دانسته اند و معروفترین آنها عبارت از دیوان قصیده ها و غزل های اوست که شامل حدود 10 هزار بیت می شود.

الهی نامه، خسرو نامه، پندار نامه، اسرار نامه و مصیبت نامه از مثنوی های اوست اما در این میان 'منطق الطیر' از مثنوی های بسیار مشهور عطار با ویژگی های منحصر به فرد است که نزدیک به هفت هزار بیت دارد و مراتب سیر و سلوک و رسیدن به حق و توحید را از زبان مرغان که در طلب سیمرغ حرکت می کنند بیان می کند و هفت منزل طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت و فنا را در آن شرح می دهد.

از دیگر تالیف های مهم شیخ عطار به نثر فارسی 'تذکره الاولیا' است که آن را در سال 617 هجری قمری نوشت. شیخ عطار از شاعران بزرگ و از عارفان نامی ایران است که مقام معنوی و تاثیر وجود او در تاریخ تفکر معنوی ایرانیان بسیار با اهمیت و در خور توجه است.

به گفته صاحبنظران این عرصه، عطار نیشابوری یکی از حاملان بزرگ فلسفه اشراق بود به نحوی که استادان شعر فارسی همچون استاد شفیعی کدکنی او را یکی از بزرگان شعر عرفانی فارسی می داند.

شفیعی کدکنی می گوید: اگر قلمرو شعر عرفانی فارسی را به گونه مثلث در نظر بگیریم، عطار یکی از اضلاع این مثلث است و آن دو ضلع دیگر عبارتند از سنایی و مولوی.

شعر عرفانی به یک اعتبار با سنایی آغاز می‌شود و در عطار به مرحله کمال می‌ رسد و اوج خود را در آثار جلال ‌الدین مولوی می ‌یابد.

به گفته این استاد ادبیات فارسی، عطار با اینکه از نظر زبان شعر در برخی موارد ورزیدگی سنایی را ندارد اما در مجموع از کمال شعری بیشتری برخوردار است و شعرش در قلمرو عرفان خلوص و صداقت و سادگی بیشتری را داراست و معانی‌‌ که به آنها می ‌پردازد در حدی فراتر از عوالم سنایی است.

شفیعی کدکنی مهمترین ویژگی عطار را در این می داند که تمام آثار او در جهت تصوف است و در مجموعه آثار او حتی یک بیت که نتواند رنگ عرفان به خود بگیرد نمی‌ توان یافت.

* عطار روایتگر دردهای اجتماعی

یک استاد دانشگاه فردوسی به جایگاه ارزشمند عطار در شعر و ادب فارسی اشاره کرد و گفت: دردهای اجتماعی تاریخ ایران در آثار فریدالدین عطار نیشابوری انعکاس یافته است.

دکتر مهدی سیدی افزود: حیات عطار از واقعه حمله غُزها آغاز شده و با حمله مغول خاتمه می‌ یابد که در آن زمان کتابخانه‌ های نیشابور را به آتش کشیدند.

وی ادامه داد: عطار دارو و درمانی را که برای جامعه خود پیچید، همان عشق و ایمان است لذا عشق و ایمان در آثار او موج می ‌زند.

وی گفت: عطار به دلیل روایتی که از تاریخ ایران دارد، توانسته است تاثیرات بسیار بر شعرای بعد از خود بگذارد و بسیاری از ادیبان خود را وامدار اشعار عطار می دانند.

* عطار سالک راه عرفان

یکی دیگر از استادان ادبیات فارسی به خبرنگار ایرنا گفت: شعرهای عطار همگی بیانی ساده دارند و وی از معدود شاعرانی است که در طول زندگی خود هرگز زبان به مدح کسی نگشود و هیچ شعری از او که در آن امیر یا پادشاهی را ستوده باشد یافت نمی ‌شود.

دکتر محمدرضا راشد محصل افزود: عطار از جمله انسانرهایی است که خداجویی را در اشعار و اندیشه‌ های خود به شیوا ترین روش بیان کرده است. وی با سوز و گداز سخن می گوید و سادگی گفتار او وقتی با دلسوختگی همراه می شود بسیار تاثیرگذار است.

وی اظهار داشت: عطار در مثنوی 'منطق الطیر' با بیان رموز عرفان، سالک این راه را گام به گام تا مقصود پیش می برد.

وی گفت: ارادت عطار به خاندان عصمت و طهارت (ع) نیز تا آنجاست که تذکره الاولیای خویش را که مجموعه ای از شرح احوال بزرگان دین و عرفان است به گفته خود به سبب تبرک با ذکر مقامات و کرامات حضرت امام جعفر صادق (ع) آغاز نموده و در بخش نود و هفتم با ذکر مقامات و کرامات حضرت امام محمد باقر (ع) پایان می بخشد.

وی ادامه داد تاثیر عطار بر شعر، ادب و فرهنگ ایران زمین و جهان اسلام همچون تاثیر نیشابور بر فرهنگ ایران و جهان اسلام است که مولانا خود را پوینده و رهرو راه او می داند.

* عرفان عطار

یک پژوهشگر در حوزه شعر و ادبیات فارسی نیز گفت: در روزگار عطار وضعیت به گونه‌ ای بود که این شاعر، بیشتر از ترکیبات پارادوکسی (متناقض نما) استفاده می ‌کرد اما مولانا در این حوزه بی ‌پرواتر بود.

دکتر محمد دیانتی با بیان اینکه ایجاز در کلام عطار، فراتر از ایجاز مولاناست، افزود: عطار در اشعارش گزینش های بسیار بهتری را انجام داده که مولانا نتوانسته در آن مسیر گام بردارد.

وی اظهار داشت: عرفان عطار در مقایسه با عرفان مولانا خالص ‌تر است زیرا عرفان مولانا شور و حماسه است اما عرفان عطار، شفافتر و یک رنگتر است و معنا و عاطفه نیز در اشعار عطار بیشتر موج می زند.

مقبره و باغ عطار در 2 کیلومتری باغ و آرامگاه حکیم عمر خیام در شهر نیشابور قرار گرفته است.

مقبره شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری توسط شخصی به نام قاضی القضات یحیی بن صاعد ساخته شد و بنای اصلی آن هشت ضلعی است و سنگ مقبره وی از نوع سنگ سیاه و عمودی است که اشعاری برروی آن حک شده است.

منبع: ایرنا