میزبانی کانون گرم خانواده از بهار با «چاله گرمی»

1398/1/17 ۱۱:۰۳

همزمان با فرا رسیدن نوروز و بیدار شدن زمین از خواب زمستانی، خانواده‌های ایرانی به ویژه عشایر کهگیلویه و بویراحمد با برپایی آیین نمایشی «چاله گرمی»، به استقبال بهار طبیعت، تنفس مجدد زمین و آغاز فصل کشت و زرع می روند.

امین خرمی: همزمان با فرا رسیدن نوروز و بیدار شدن زمین از خواب زمستانی، خانواده‌های ایرانی به ویژه عشایر کهگیلویه و بویراحمد با برپایی آیین نمایشی «چاله گرمی»، به استقبال بهار طبیعت، تنفس مجدد زمین و آغاز فصل کشت و زرع می روند.

اگر امروز ایران را به عنوان «گهواره تمدن» می‌شناسند ظهور تمدن در این سرزمین را باید در سابقه دیرینه ملتی شناخت که هویت فرهنگی را در لابه‌لای آیین‌ها و رسوم ستایش پروردگار بنیان گذاشت.

برای پی بردن به حقانیت ایران در شکل‌دهی «گهواره تمدن» بشر کافی است به کتاب قطور تاریخ سر زد و با مرور اسناد تاریخی ثبت شده بر این کتاب به شش هزار سال پیش سفر کرد. سفری که در همان سال‌های نخست آن می‌توان به ثبت تاریخ و پی‌جویی هویت و فرهنگ ملتی پی برد که وقتی تمام جهان را ظلمت جهل فرا گرفته بود، قومی در مسیر شکل‌دهی تمدن تلاش می‌کردند.

نوروز یکی از کهن‌ترین آیین‌هایی است که در جهان آن را به نام ایران می‌شناسند. آیینی با سابقه‌ای بیش از شش هزار سال تاریخ مکتوب که در سیر تطور و تحولات تاریخی، همواره بنای استوار بر معناهای بنیادین و بدون تغییر خود را در مسیر ستایش پروردگار از یک‌سو و احترام و کرنش به طبیعت از سوی دیگر متجلی کرده است.

نوروز با گشاده‌دستی، بدون در نظر گرفتن نژاد، جغرافیا، مرام و شیوه‌های سیاسی پادشاهان و امیران کشورها با اتکا و احترام به قوانین نظام طبیعت و رمز ماندگاری آن از یک سو و ستایش خالق طبیعت استوار و پا برجا راه خود را تا امروز ادامه داده است.

** راز ماندگاری نوروز

رمز و راز ماندگاری و جاودانگی نوروز در پیام آن است؛ پیامی که از هزاره‌های پیش در زندگی ساده و بی‌آلایش مردم در ارتباط با طبیعت تا امروز تنیده شده است.

علی بلوکباشی پژوهشگر نام‌آور فرهنگ و آیین‌های ایرانی در کتاب «نوروز؛ جشن نوزایی آفرینش» درباره راز ماندگاری و جاودانگی نوروز آورده است:

«پیام نوروز پیوسته آفریده شدن و تحول یافتن است و به جمال و جلال دست یافتن. نوروز آیینی برای حرمت نهادن به زندگی است؛ یعنی گردش و پویایی طبیعت. نوروز پیام شادمانی و زنده ماندن است و شادی و پویایی، بنیان‌های سازنده هر فرد ایرانی است. حضور آیین‌هایی که شادی مبتنی بر اندیشه و پاسداشت زندگی را نوید می‌دهند، سازنده آزادی یک ملت هستند، همچنین نشانی از به چالش کشاندن بحران‌های محدودیت آور. نوروز به انسان ایرانی (و تمام انسان‌های جهان) گوشزد می‌کند حقیقت در حرکت و تغییر است نه در سکون؛ یعنی به کمال رسیدن، یعنی خود را پیوسته آفریدن و دیگر شدن و تحول‌پذیری. جاودانگی نوروز در سودمندی آن برای انسان خواهان شادی، پویایی و زندگی و سرافرازی است؛ به همین دلیل در طول تاریخ ایران برای تمام اقوام ایرانی جاذبه و کششی انکارناپذیر داشته و خواهد داشت.»

در کنار تمام داشته‌های هویت‌بخش فرهنگ نوروز برای ایران و ایرانی، جلوه‌های آیینی، خرده‌روایت‌ها و نمایش‌های گره‌خورده با رمز و راز نوروز، یکی از کاربردی‌ترین عناصر هویت‌بخش تاریخ تمدن ایران به شمار می رود.

به بهانه فرا رسیدن نوروز 1398 مجال و مقال را قدر دانسته و در قالب سلسله گزارش‌هایی به معرفی آیین‌های نمایشی و نمایش‌های آیینی ایرانیان فرهنگ‌ساز می‌پردازیم.

** احترام به زمین بخشنده در قالب آیین‌های نوروزی

زندگی مردم ایران از گذشته‌های دور تا به امروز بر پایه دو صنعت کشاورزی و دامپروری استوار بوده است و به همین سبب شکل‌گیری آیین‌های متعدد نمایشی و ریخت واره‎های آیینی در ایام نوروز نیز به برقراری ارتباط و احترام ایرانیان به زمین بخشنده در قالب محصولات کشاورزی و همچنین علوفه دام های آنها مربوط می شود.

بر این اساس ایرانیان در روزهای نزدیک به آغاز سال نو، گرم شدن زمین و به تعبیری «نفس کشیدن» آن برای آغاز فصل جدید کشت و زرع، در قالب آیین‌های نمایشی نوروزی مراسم متعددی را در گرامیداشت و احترام به زمین به عنوان یکی از بن مایه‌های شکل دهنده زندگی آنها اجرا می‌کردند.

یکی از جذاب‌ترین این آیین های نمایشی که براساس اسناد تاریخی مکتوب، 2500 سال سابقه اجرا در فلات مرکزی ایران دارد، به آیین «چاله گرم کنی» یا «چاله گرمی» مشهور است که هنوز هم برگزاری این آیین به ویژه در بین عشایر و روستاییان منطقه کهگیلویه و بویراحمد به چشم می خورد.

** شیوه اجرای آیین «چاله گرمی»

در شهرها و روستاهای مرکزی ایران از چند روز پیش از آغاز نوروز، مردم به صورت مداوم اجاق خانه‌هایشان را گرم می کنند. گرم کردن اجاق‌ها نشانه آمادگی برای پذیرایی از مهمان و دور هم بودن در روزهای نوروز است. همین اقدام به ظاهر ساده می تواند محمل بروز عادت‌ها و سنت‌های نمایشی باشد، یا در آن نمایشی اتفاق بیفتد، نقلی و روایتی صورت گیرد یا داستانی گفته شود.

گرم کردن اجاق و دور هم نشستن‌ها با عروسی و مراسم‌های ازدواج و حنابندان همراه می شوند و این گردهمایی‌ها، انواع بازی ها و رسوم نمایشی را در خود جای می دهند. اگر جشن و تولد و سوری در کار نباشد هم معمولا شاهنامه خوانی بخشی از سنت «چاله گرم کنی» است.

یدالله آقاعباسی از پژوهشگران بنام آیین های نوروزی در کتاب «آیی‌های نمایشی ایرانیان» با استناد به گزارش‌های مکتوب کهن درباره شیوه اجرای آیین «چاله گرمی» آورده است: «مردم کهگیلویه و بویراحمد، در طول تاریخ، آداب و رسومی را با خود داشته اند که هر کدام از این رسوم، نشان از منش و مرام مردانگی و غلبه عقل و خرد بر نفسانیات و خصلت‌های اهریمنی دارد.

برخی از این آیین ها رابطه مستقیمی با کمبود و فقر و لزوم شاد بودن و داشتن بهترین‌ها در نوروز دارد. یکی از رسوم قدیمی و بسیار پسندیده مختص به ایام نوروز، آیین نمایشی «چاله گرمی» است که نشانه ای روشن از خردورزی و نوع دوستی اهالی کهگیلویه و بویراحمد است.

مردم این استان در این شب که به «چاله گرم کِنون» معروف است تلاش می کنند با گرم نگه داشتن اجاق خانه و استفاده از غذاهای گرم که با خواندن یار یار، شاهنامه و نی زدن هم همراه است سرمای زمستان را فراموش می کنند و خانواده‌ها در کنار هم برای میزبانی گرم و شایسته از بهار آماده می شوند.

این شب بهانه ای است تا صله رحم که همواره مورد تاکید ائمه اطهار (ع) بوده است به جای آورده شود و مردم خوشحال‌تر و پر شورتر شوند؛ چرا که هم دورهمی‌های بیشتری دارند و هم یادی از گذشته‌ها می کنند.

روشن کردن آتش و نشستن دور این آتش از گذشته‌های دور مرسوم بوده و هنوز هم در میان برخی از خانواده‌های فلات مرکزی ایران به ویژه عشایر کهگیلویه و بویراحمد دیده می شود. یکی از اهداف این آتش روشن کردن دوری از اهریمن و زنده داری خانواده است.

خانواده‌های کهگیلویه و بویراحمدی این شب را به واسطه داستان‌ها و دورهمی‌هایش می شناسند. افسانه‌هایی که توسط پدربزرگ ها نقل می شود و کودکان و بزرگترها برای شنیدن این داستان ها سر تا پا گوش می شوند.

منبع: ایرنا