رسول جعفریان:تاسیس موزه‌های تاریخ علم از اقدامات مهم سزگین است

1397/8/6 ۱۱:۴۸

بزرگداشت فواد سزگین، عصر شنبه (5 آبان ماه) به همت کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران با حضور رسول جعفریان، حجت‌الاسلام سیدمحمود مرعشی نجفی، رئیس کتابخانه آیت‌الله مرعشی در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و فرید قاسملو، عضو هیات علمی بنیاد دایره‌المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.

بزرگداشت فواد سزگین، عصر شنبه (5 آبان ماه)  به همت کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران با حضور رسول جعفریان، حجت‌الاسلام سیدمحمود مرعشی نجفی، رئیس کتابخانه آیت‌الله مرعشی در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و فرید قاسملو، عضو هیات علمی بنیاد دایره‌المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.

بعد از سی سال یک همایش برای پدرم برگزار نشد!

سید محمود مرعشی در این مراسم با اشاره به زندگینامه فواد سزگین گفت: او 50 سال روی متون خطی اسلامی کار کرد و تلاش کرد تا تاریخ علم را براساس متون کهن اسلامی بازسازی کند و به دلیل تسلطش بر زبان‌های زنده دنیا مانند انگلیسی، عربی، ترکی و آلمانی توانست از منابع اصلی در این حوزه بهره‌مند شود.

وی به جوایز متعددی که سزگین در این سال‌ها کسب کرد پرداخت و گفت: در سفری که سزگین به ایران داشت و از کتابخانه آیت‌الله مرعشی بازدید کرد از او پرسیدم که چرا در مجموعه نسخ خطی او یکی نمونه از آثار اندیشمندان شیعی نیست و همه آثار متعلق به اهل سنت است او پاسخ داد من اطلاع چندانی از این نسخ نداشتم و من همان زمان بیش از 100 نسخه قدیمی از قرن چهارم تا هشتم را به او نشان دادم همچنین از او پرسیدم که چرا در آثارش یک نسخه فارسی دیده نمی‌شود. به هرحال تلاشم در کتابخانه‌ آیت‌الله مرعشی این بوده که کتب اربعه کهن را از قرن پنجم به ششم جمع‌آوری کنم.

مرعشی نجفی در بخش دیگری از سخنانش درباره دستاوردهای سزگین در تاسیس موزه‌های علمی سخن گفت و افزود: اردوغان سال آینده را به فواد سزگین اختصاص داده و این در حالی است که در کشور ما با وجود شخصیت‌هایی مانند پدر من علیرغم همه تلاش‌هایی که در این حوزه داشته‌ از جمله اینکه با نماز و روزه استیجاری نسخ خطی را فراهم کرده، تاکنون پس از سی سال حتی یک همایش هم برگزار نشده است.

وی ادامه داد: کتابخانه آیت‌الله مرعشی هم‌اکنون مغفول واقع شده و با اینکه باید 300 پرسنل داشته باشد اکنون به 90 نفر رسیده و به دلیل کمبود بودجه مجبور هستیم بخش‌های مختلفی را تعطیل کنیم. همچنین در فهرست اختصاص بودجه دولت به مراکز این کتابخانه  در انتهای لیست قرار دارد و آیا جای تاسف نیست که کتابخانه آیت‌الله مرعشی که سرمایه عظیمی را برای ملت ایران فراهم کرده در چنین شرایطی باشد. اگر پدرم این میراث را برای هرکدام از ما گذاشته بود اکنون ثروتمند بودیم اما این نسخه خطی گرانبها اکنون در اختیار کشور ایران است و باید قدر آن دانسته شود.

وی با اشاره به فهرست کتاب‌های سزگین که در این کتابخانه گردآوری شده گفت: اغلب کتاب‌های سزگین در کتابخانه ما موجود است اما به دلیل گرانی قیمت امکان به‌روزرسانی آن وجود ندارد.

جعفریان در این مراسم به تبیین جایگاه سزگین در تاریخ فرهنگ جهان اسلام پرداخت و گفت: پیداکردن افراد مشابه سزگین که شخصیت عالمی داشته باشند و براساس دانش خود بتوانند جنبشی را به راه انداخته و در کشورهای دیگر مانند آلمان، ترکیه و ... منشأ اثر باشند زیاد داریم. من پیش از این کتاب «نون‌والقلم» جلال آل‌احمد را مطالعه کردم و دیدم این کتاب در سطح کتاب «قلعه حیوانات» است گرچه این اثر در سطح جهانی مطرح شده اما کتاب آل‌احمد به دلیل محلی بودن آن از دایره تاثیرگذاری بیشتر خارج می‌شود.

وی با طرح این سوال که چرا شخصیت‌های داخلی ما چندان در این زمینه نمی‌توانند موفق عمل کنند، افزود: بخشی از این موضوع به شخصیت افراد و نوع نگاهشان برمی‌گردد. از سوی دیگر ما در ایران گرفتار تنگ‌نظری هستیم و حاضر نیستیم به حقایقی اعتراف کنیم. ما همواره به موضوعات مختلف با نگاه منفی می‌نگریم چرا که تحت فشار بودیم و از این جهت تن به همکاری و مراوده نمی‌دهیم.

این استاد دانشگاه تهران در ادامه سخنانش با بیان اینکه سزگین در ترکیه هیچ فرصت علمی نداشت اما پس از مهاجرت به آلمان شخصیت علمی او شکوفا شد ادامه داد: در این باره حمایت حاکمیت بسیار مهم است تا چهره‌ها بتوانند حالت جهانی بگیرند. البته زمانی که سزگین در ترکیه بود یعنی در دهه 60 و 70 میلادی این کشور شرایط بسیار بدی داشت و مجبور به مهاجرت شد. اما پس از رسیدن به شهرت در آلمان سزگین و اردوغان در حزب عدالت توسعه به یکدیگر رسیدند و اردوغان از او حمایت بسیار کرد.

جعفریان همچنین با اشاره به فرصت‌های زیادی که در ایران در اثر ذهنیت‌های منفی از بین می‌رود، گفت: ما در ایران افراد بسیاری داریم که قدرت و اعتبار بین‌المللی دارند اما به دلیل محدودیت زبان نتوانستند جهانی شوند. ترک‌ها اگرچه در این‌باره به عرب‌ها نزدیک‌تر بودند و به‌واسطه ارتباطات‌شان با آن‌ها توانستند جایگاه بهتری داشته باشند.

بخش دیگری از سخنان جعفریان به جایگاه سزگین در شرق‌شناسی اختصاص داشت. وی در این باره با اشاره به ظهور شرق‌شناسی در سفرنامه‌ها گفت: از سفرنامه‌هایی که شاردن درباره اصفهان نوشته می‌توان نخستین گویه‌های رویه‌های شرق‌شناسی را مشاهده کرد و امروز سفرنامه یکی از مهمترین منابع ما درباره ایران‌شناسی هستند. اما بخش دوم از کارهای پژوهشی در غرب بخشی از مطالعات شرق‌شناسی را در برمی‌گیرد که نشان می‌دهد در غرب افراد علاقه‌مند به اسلام وجود داشتند که به دلیل ضدیت با کلیسا از اسلام دفاع می‌کردند و این نمونه کارها را می‌توان در آثار ادبی فرانسه و نمایشنامه‌ها مشاهده کرد. همچنین بخش زیادی از تصحیح آثار ما نیز مانند تاریخ طبری از سوی این شرق‌شناسان صورت گرفته است.

به گفته این استاد دانشگاه، آمدن فهرست‌نویسان به عرصه پژوهش و تحقیقات یکی دیگر از حوزه‌های شرق‌شناسی است ما سیاهه می‌نوشتیم اما فهرست تفصیلی از نسخ خطی نداشتیم و افرادی مانند سزگین که در این باره درس خوانده بودند به خوبی این اقدام را انجام دادند. از سوی دیگر تاسیس موزه‌های تاریخ علم یکی دیگر از اقدامات مهم سزگین بوده چرا که ما موزه علمی نداریم که براساس آن کسی ادوات را براساس متون اسلامی ساخته باشد. ما نیاز داریم که در این موضوعات تامل کرده و تاریخ علم را بسازیم.

وی تاکید کرد: متاسفانه اگر چه شخصیت‌های بسیاری در این حوزه وجود داشتند اما تاریخ علم کمتر ساخته شده چرا که افرادی مانند بازرگان و ... از منظر میراث به علم نگاه نکردند و در این شرایط سزگین نشانه ظهور یک حس فراملی اسلامی ـ علمی است. چرا که ترک‌ها 400 سال رئیس تاریخ علم بودند. اگرچه در اینجا جایگاه سزگین مانند متفکرانی چون جابری و ارکون نیست.

فرید قاسملو، عضو هیات علمی دایره‌المعارف پزشکی نیز در ادامه این مراسم با اشاره به ناشناخته بودن فواد سزگین گفت: اگرچه ادبیات علمی در معرفی دستاوردهای سزگین به صورت چاپی و مجازی کم نیست اما این ادبیات نتوانسته دانش وسیع او و دستاوردهایش را به خوبی معرفی کند. آشنایی او با برخی از شرق‌شناسان موجب شد که در حوزه تحقیق و پژوهش گام‌های جدی‌ای بردارد البته آشنایی ما با سزگین چندان هم جدید نیست و به طور مثال سال‌های اولیه حضور سزگین در اروپا با سال‌های پایانی حضور علامه قزوینی مصادف می‌شود و علامه تحت تاثیر دانش سزگین قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به اشتهار سزگین به واسطه نگارش کتاب «تاریخ نگارش عربی» عنوان کرد: این کتاب یکی از مهمترین آثار سزگین است که بیشتر او را به شهرت رسانده مهمترین نظرات تاریخی سزگین در جلدهای سوم، پنجم، دهم و دوازدهم این مجموعه به چاپ رسیده و نشان‌دهنده جایگاه مهم او در این حوزه است.

به گفته قاسملو، تاسیس موزه‌های علمی یکی دیگر از دستاوردهای سزگین است که کمتر شناخته شده است با اینکه برخورداری این موزه‌ها نشان می‌دهد که پشت آن چه پشتوانه نظری توسط سزگین وجود داشته است. همچنین یکی دیگر از دستاوردهای این متفکر دانش کتابشناسی اوست که آن را می‌توان از روی مجموعه تجدید چاپ‌های سزگین مشاهده کرد به هر سو مطالعه آثار سزگین ماندگار آن را نشان می‌دهد چنانچه از چاپ نخستین جلد تاریخ عرب بیش از صد و 10 سال می‌گذرد اما همچنان این اثر ترجمه می‌شود.

وی در پایان سخنانش عنوان کرد: دانش سزگین کمتر تحت تاثیر نهضت ترجمه قرار گرفته و ذهن ایده‌آل‌گرای او را نشان می‌دهد. او اگرچه در دوره جوانی ترکیه را با قهر ترک کرد اما علاقه‌اش به کشورش را از دست نداد و در حوزه تاریخ‌نگاری همواره تلاش می‌کرد تا کفه ترازو را به نفع ترکیه سنگین کند.

 عبادی حائری نیز در بخش دیگری از این مراسم درباره اهمیت سزگین با توجه به بازسازی ادوات علمی از روی متون کهن اسلامی سخن گفت و عنوان کرد: آنچه که در محافل آکادمیک درباره سزگین مورد توجه قرار گرفته متن‌شناختی سزگین و بازسازی متون مفقوده است. او این کار را با توجه به گرایش ملی و اسلامی که داشت انجام می‌داد و در رساله‌ او این موضوع قابل مشاهده است. چراکه سزگین معتقد بود کتابت متون به شکل مکتوب امکان جعل آن را می‌گیرد.

مجید غلامی‌جلیسه نیز در این مراسم با بیان اینکه شناخت ما از فواد سزگین کم است، گفت: تنها اثری که بسیار جدی در ایران از او معرفی شده تاریخ تراث عربی است اما سایر کارها و فعالیت‌های او محل توجه قرار نگرفته است. او همچنین در ایران برنده کتاب سال بوده و در میان آثار او تاریخ تراث عربی بیش از سایر آثار مشهور شده گرچه ترجمه آن نیمه‌کاره ماند و ادامه پیدا نکرد.

منبع: ایبنا