سرود سوگ

1397/8/5 ۰۹:۳۵

شعر آیینی در فرهنگ اسلامی با سوگواری برای حضرت امام حسین(ع) متولد شد و در طول قرنهای متمادی همسو با گسترش مذهب تشیع دوام و قوام یافت و تا امروز جایگاه خود را به عنوان مرثیه یا سرود سوگ حفظ کرده است.

شعر آیینی در فرهنگ اسلامی با سوگواری برای حضرت امام حسین(ع) متولد شد و در طول قرنهای متمادی همسو با گسترش مذهب تشیع دوام و قوام یافت و تا امروز جایگاه خود را به عنوان مرثیه یا سرود سوگ حفظ کرده است.

شعر یا موسیقی آیینی، هنری متعهد به ارزشهای مذهبی است که پس از انقلاب اسلامی غنای بیشتری یافت اما برخلاف پایبندی سرایندگان این نوع شعر به ارزشها، برخی مداحان آهنگ هایی بر آن می نهند که در ظرف اعتقادات مذهبی نمی گنجد و به نوعی چهره شعر آیینی را خدشه دار می کند.

هر نوع سبک موسیقی در جای خود ارزشمند است اما شعری که در وصف حال ائمه معصومین (ع) یا در سوگ آنان سروده می شود، آهنگی را می طلبد که همسطح این مقام و منزلت باشد.

گاهی بین شعر و آهنگ موسیقی مذهبی که با عنوان مرثیه از آن یاد می شود، تناسب کاملی دیده نمی شود بویژه اینکه برخی به سبب جذب مخاطب با ارضای خودخواهی های خود، از بار معنایی اشعار می کاهند، از این رو باید به چالش هایی که در موسیقی آیینی وجود دارد توجه کرد.

خراسان مهد شاعران بزرگ آیینی است، برخی معتقدند شعر آیینی از توس برخاست، آن هنگام که فردوسی نامدار سوگ سیاوش را در شاهنامه سرود، اما بسیاری بر تولد شعر آیینی از زمان شهادت حضرت امام رضا (ع) اعتقاد دارند و حرم مطهر رضوی را مهد آن می دانند.

* قدمت شعر آیینی در حرم مطهر رضوی

حرم مطهر حضرت امام رضا (ع) در مشهد مقدس، مرکز نوحه خوانی ها، مداحی ها و خوانش شعرهای آیینی در مناسبت های مختلف مذهبی است که همواره همسو با ارزشهای دینی بوده و با مدیریت آستان قدس رضوی به خوبی به آن پرداخته و شان و منزلت آن حفظ شده است.

معاون تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: برخی معتقدند از زمانی که حضرت امام رضا (ع) به شهادت رسیدند و در مشهد دفن شدند، مرثیه سرایی یا خوانش شعرهایی آیینی در سوگ آن حضرت آغاز شد.

حجت الاسلام سید جلال حسینی افزود: گفته می شود 'جابر بن عبدالله انصاری' در چهلمین روز شهادت حضرت امام رضا (ع) بر سر مزار ایشان حاضر شده و اشعاری را خوانده و به نوعی برای آن حضرت عزاداری کرده است.

وی اظهار داشت: مرثیه سرایی مداحان با بهره گیری از شعرهای آیینی از قرنها قبل در حرم مطهر رضوی وجود داشته اما بعد از انقلاب اسلامی این نوع مداحی و استفاده از شعرهای آیینی ساماندهی شده و رسمیت یافته است.

وی گفت: در مجموعه مدیریتی آستان قدس رضوی بیش از هزار پرونده مربوط به مداحان وجود دارد که نشان از نظارت بر کار آنان در زمینه شعر و آهنگی است که در بیان اشعار به کار می برند.

معاون تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی افزود: کارگروه یا هیات علمی شاعران آیینی نیز زیر نظر این معاونت تشکیل شده که جمعی از شاعران آیینی صاحب نام و صاحب اثر عضو آن هستند و بر کار مداحان در مناسبت های مهم مذهبی نظارت می کنند.

مدیر عامل موسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: انجمن ادبی رضوی این موسسه برای حمایت از شعر آیینی، با بهره گیری از شاعران اقدام به تولید شعر رضوی می کند.

محمد علی چمی گوی افزود: انجمن ادبی رضوی در 20 استان کشور شعبه دارد، علاوه بر آن این انجمن در مشهد طی روزهای مختلف هفته برای بزرگسالان، جوانان و بانوان تشکیل می شود و خروجی فعالیت آنها سرودن اشعار رضوی است.

وی اظهار داشت: کمتر از یک سال است که با گروهی از شاعران آیینی کشور هماهنگ شده ایم و متناسب با هر مناسبت به آنان سفارش کار می دهیم، به نحوی که این شاعران متناسب با موضوعات مذهبی بویژه در ارتباط با حضرت امام رضا (ع) اشعاری می سرایند.

وی گفت: پس از سرایش این اشعار، برای آنها آهنگی تنظیم شده و توسط گروه 'آوای رضوان' خوانده می شود و در نهایت کلیپی از آن تهیه شده و در اختیار مراکز یا نهادهای فرهنگی قرار می گیرد.

چمی گوی افزود: کانالی نیز در فضای مجازی ایجاد شده و همه محتواهای تولید شده در قالب شعر آیینی توسط موسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی بر روی آن قرار می گیرد تا همه مربیان کشور به این تولیدات دسترسی داشته باشند.

* آکاپلا

مدیر عامل موسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی گفت: به موسیقی بدون استفاده از ادوات یا سازها، آکاپلا می گویند، این نوع اجرا توسط یک یا چند نفر بدون همراهی موسیقی انجام می گیرد.

چمی گوی اظهار داشت: کارهای جدید مناسبتی یا غیرمناسبتی این موسسه بدون استفاده از ساز انجام می گیرد، آهنگ سازی برای اشعار آیینی در واقع همان نوا دادن به اشعار است که آکاپلا محسوب می شود.

وی گفت: آموزش آکاپلا در قالب کارگاه های آموزشی برای همه رده های سنی توسط این موسسه انجام می شود و به زودی جشنواره آکاپلای رضوی نیز برگزار خواهد شد.

وی برگزاری دوره مربیگری آکاپلا با حضور مجید اخشابی، شهلا میلانی (رئیس کانون خوانندگان کلاسیک خانه موسیقی ایران) و میلاد عمران لو از مدرسان برجسته گروه های آوازهای تهران با حضور 80 نفر از مربیان کشور در شهریور ماه امسال را از دوره های آموزشی موفق این موسسه برشمرد.

* شعر آیینی و آسیب های مترتب بر آن

رئیس اداره شعر و ادب اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: خراسان پیشینه غنی در زمینه شعر آیینی دارد، استادان بزرگی چون مرحوم قدسی و مرحوم صاحب کار، از این خطه رشد کرده اند و شعرهای بسیار زیبا و ماندگار از خود به جا گذاشته اند.

ملیحه بذلی افزود: اکنون نیز استادانی از قبیل غفورزاده شفق، سید محسن مصطفی زاده، محمد موید، حجت الاسلام صفری زرافشان از شاعران بزرگ آیینی خراسان هستند که تالیفات گسترده ای در این حوزه داشته و اشعار آیینی بسیار زیبایی سروده اند.

وی اظهار داشت: تعاریف جداگانه ای از شعر آیینی می شود، من معتقدم که شعر آیینی، شعری است که منتسب به قیام حضرت امام حسین (ع) و واقعه کربلا باشد و باقی اشعار منتسب به سایر ائمه (ع)، شعر مذهبی تعریف می شود اما برخی معتقدند که شعر آیینی منتسب به همه ائمه معصومین (ع) می باشد.

وی گفت: شعر آیینی، شعری است که حماسه را نشان می دهد، فردوسی حماسه سرا بود و در داستان مرگ سیاوش اشعاری می سراید که به نوعی تعزیه خوانی یا مرثیه سرایی محسوب می شود.

بذلی افزود: اشعار عبدالرحمان جامی در قرن هفتم را می توان سبکی از اشعار آیینی دانست لذا اعلام زمان دقیق تولد اشعار آیینی بستگی به تعریف ما از این نوع شعر دارد.

وی در زمینه آسیب های شعر آیینی نیز اظهار داشت: همه مداحان شعر آیینی نمی خوانند، در واقع مداحان در حال حاضر ترانه هایی را می خوانند که شاعران به سفارش آنان سروده اند یا خود از برخی کتابها برداشته و بر روی آن آهنگ گذاشته اند.

وی گفت: با این حال باز هم اشکالی در ترانه به کار رفته از سوی مداح وجود ندارد بلکه مشکل از آهنگی است که وی بر روی سروده ها و از نوع پاپ آن می گذارد و این نوع آهنگ شایسته مجلس عزا یا در شان ائمه معصومین (ع) نیست.

بذلی افزود: معتقد نیستم که ترانه باعث ابتذال مداحی می شود، بلکه آهنگی که برای این نوع ترانه استفاده می شود، روی آن تاثیر می گذارد و مناسب کار مداح نیست.

وی اظهار داشت: سبک خواندن مداح و اشعاری که می خواند باید آسیب شناسی شود و مداح نسبت به آنچه می خواند، توجیه گردد.

وی گفت: مهمترین آسیب موسیقی آیینی یا شعر آیینی، سفارشی شدن کار است.

بذلی افزود: شعر آیینی را نباید حتما مداح بخواند اما در اذهان عمومی شعر آیینی این گونه توصیف شده که حتما توسط مداح خوانده شود در حالی که خود شاعران آیینی در سوگواره ها و جشنواره هایی که هر سال برگزار می شود، اشعار زیبای خود را در وصف ایزد متعال، ائمه معصومین (ع) یا در سوگ آنان می سرایند و می خوانند.

وی اظهار داشت: هم اکنون 500 شاعر در منطقه خراسان رضوی، تخصص سرودن شعر آیینی دارند و شاعران سرآمد در کشور به شمار می روند و کتاب های مختلفی چاپ کرده اند.

بذلی گفت: قرار است در دهه آخر صفر امسال، همایش کشوری 'مرثیه سرخ' توسط این نهاد در مشهد برگزار شود که در این همایش به موضوعاتی از جمله تاریخ تحلیلی تعزیه و تعزیه خوانی، بررسی و آسیب شناسی شعرها و ترانه های آیینی، نقد محتوایی اشعار عمان سامانی و رموز ماندگاری شعر محتشم کاشانی در قالب نشست های تخصصی پرداخته خواهد شد.

* استفاده از سبک پاپ در مداحی

رئیس کانون مداحان و شاعران آئینی خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: هنر مداحی و شعر آئینی از جمله هنرهایی است که همواره مورد توجه ائمه معصومین (ع) بوده و شاعران آئینی، مرثیه سرایان و نغمه خوانان، از منزلت والایی در جامعه شیعی برخوردارند.

حجت الاسلام قاسم داور صفت افزود: مداحان شناسنامه دار خراسان رضوی که برای آنان کارت مداحی صادر شده و در این مجموعه پرونده دارند، سه هزار و 300 نفر هستند که از این تعداد 30 مداح، شاعر آیینی نیز می باشند.

وی اظهار داشت: زنان مداح نیز در خراسان رضوی فعالیت دارند اما هنوز این افراد سازماندهی نشده و کارت مداحی برای آنان صادر نشده است.

وی یکی از آسیب های جدی مداحی را استفاده از خرافات در نوحه خوانی ها و موسیقی پاپ برای اشعار آیینی دانست و گفت: شعرهای آیینی باید بدون موسیقی و با نوای خود شعر خوانده شود اما برخی مداحان برای جذب مخاطب از سبک پاپ یا ارائه داستان های غیرواقعی در اشعار بهره می گیرند.

رئیس کانون مداحان و شاعران آئینی خراسان رضوی افزود: این کانون قادر به مجبور کردن مداحان به استفاده از اشعار آیینی از شاعران خاصی نیست و بر اینکه از چه شعرها و یا چه آهنگی برای مداحی در مجالس استفاده کنند، نمی توان نظارت بسیار داشت.

حجت الاسلام داورصفت اظهار داشت: این کانون در نشست ها یا دوره های آموزشی که برای مداحان برگزار می کند، آنان را به استفاده از شعرهای برجسته شاعران بنام و معتبر ترغیب کرده و شعرهای خوب را به آنان معرفی می کند.

مسئول آموزش و پژوهش اداره کل تبلیغات اسلامی خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: این نهاد آموزشهای لازم را به هیاتهای مذهبی، مداحان و ذاکران اهل بیت (ع) ارائه داده و کمترین آسیب را در مراسم عزاداری این استان شاهد هستیم.

عبدالله ابراهیمی احمدی افزود: افرادی که دست به ترویج خرافات و داستانهای غیر واقعی در مداحی و عزاداری می زنند فاقد مجوز رسمی هستند، هرچند برخی از مداحان دارای مجوز نیز برای گرم کردن مجالس مرتکب اشتباهاتی می شوند اما تعداد آنان اندک است.

منبع: ایرنا