یادداشت‌های مسافر ایران در عصر قاجار چاپ شد

1397/7/29 ۱۳:۵۶

کتاب «نماهایی از ایران» شامل یادداشت‌های سر جان مَلکُم انگلیسی در سفر به ایرانِ عصر قاجار به تازگی با ترجمه شهلا طهماسبی توسط نشر ققنوس منتشر و راهی بازار نشر شده است. این کتاب اولین عنوان از مجموعه «ایران قاجار در نگاه اروپاییان» است که این ناشر برای چاپ در نظر دارد.

صادق وفایی: کتاب «نماهایی از ایران» شامل یادداشت‌های سر جان مَلکُم انگلیسی در سفر به ایرانِ عصر قاجار به تازگی با ترجمه شهلا طهماسبی توسط نشر ققنوس منتشر و راهی بازار نشر شده است. این کتاب اولین عنوان از مجموعه «ایران قاجار در نگاه اروپاییان» است که این ناشر برای چاپ در نظر دارد.

نسخه اصلی این کتاب در سال ۲۰۱۱ توسط انتشارات دانشگاه کمبریج به چاپ رسیده است. سر جان ملکم نویسنده این اثر در سال ۱۷۶۹ میلادی در اسکاتلند در خانواده‌ای روستایی متولد شد و بین ایرانیان به عنوان یکی از غربی‌هایی شناخته می‌شود که در عصر قاجار به ایران آمده و درباره کشورمان کتاب نوشتند. او در ۱۳ سالگی با درجه استواری به ارتش کمپانی هند شرقی انگلستان پیوست. همین مساله باعث شد تا در هند زبان فارسی و آداب و رسوم شرق را بیاموزد.

جان ملکم، مترجم فارسی نیروهای نظامی انگلستان در ایالت حیدرآباد هند بود و با هیئت اکتشافی دماغه امیدنیک سفرهایی داشت. این پژوهشگر در سال ۱۷۹۶ منشی اول فرماندار کل هند، لرد ولزلی شد. دو سال بعد هم معاون حاکم حیدرآباد شد و فرانسوی‌ها را از آن منطقه اخراج کرد. در سال ۱۸۰۰ میلادی پس از حدود ۲ قرن که انگلستان رابطه سیاسی با ایران نداشت، با شدت گرفتن خطر حمله ناپلئون به هند از راه ایران، با همراهی پاول اول تزار روسیه و پیشروی زمان‌شاه افغان به طرف هند از راه خراسان، ولزلی، به سرعت ملکم را با هدایای بسیار به همراه ۳ فرد نظامی و ۲ فرد غیرنظامی به ایران فرستاد تا فتحعلی شاه را که هیچ اطلاعی از مسائل سیاسی اروپا و علل دوستی یا دشمنی قدرت‌های بزرگ با یکدیگر نداشت، در ازای دریافت ۳ یا ۴ لَک روپیه مقرری سالانه یا رشوه شخصی، به امضای عهدنامه‌ای تعرضی و دفاعی برای ممانعت از اتحادش با فرانسه و حمله به افغان‌ها وادار کند. توضیح آن‌که لک، واحد شمارش در هندوستان و معادل ۱۰۰ هزار است.

ملکم، بین ایران و هند رفت و آمد؛ و با فتحعلی شاه قاجار دیدار داشته است. او ایران را به خوبی می‌شناخته و سال‌ها در نقش یک دیپلمات در توافقات و امضای عهدنامه‌ها نقش داشته است. به هر حال نویسنده کتاب پیش رو، اولین نماینده سیاسی انگلستان در ایران عصر قاجار است و روایت کتابش را از زبان دانای کل نوشته است؛ شاید به این علت که آسان‌تر بتواند احساسات و افکار و داوری‌هایش را در مورد ایرانیان، که بیشتر با عداوت و غرض‌ورزی همراه بوده، از زبان دیگران بیان کند. ملکم در این کتاب،‌ ایرانیان را مردمانی ناتوان، نادان، سست‌عنصر و دمدمی‌مزاج تصویر کرده که دچار سکون و نوسان فکری‌اند و تلاش اروپاییان برای اصلاح عادت‌های مضر چندصدساله آن‌ها و آموختن آداب و صفات ملل متمدن به آن‌ها بی‌نتیجه است.

کتاب «نماهایی از ایران» ۲۱ فصل دارد که عناوین برخی از آن‌ها عبارت است از: «ورود به قم، خانم‌های مسلمان، حقوق و امتیازاتشان پس از ازدواج، طلاق‌،‌ داستان حاجی صالح کج‌خلق»، «چشم‌انداز تهران، دماوند، ری، ورود به پایتخت، حاجی‌ابراهیم، زال‌خان، آداب احترام»، «کاشان، عقرب‌ها، جوان کاشانی،‌ قریه سَن‌سَن، راهزنی ترکمن‌ها، شرح حال این قبیله، قبایل صحراگرد، بازدید از اقامتگاه مهراب‌خان» و ...

در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:

مع‌هذا کسی که چنین وظیفه‌ای را بر عهده می‌گیرد باید از چنان استعدادی برخوردار باشد که به ترجمه لفظ به لفظ شعر بسنده نکند وگرنه موفق نمی‌شود. اگر زمانی چنین مترجمی خود را وقف انتقال زیبایی‌های این شعر کند، بیش از حد تصور، خود و دیگران را خشنود می‌کند.

پیش‌تر نمونه‌ای از قدرت فردوسی در توصیف جنگ آورده‌ام، اما با این‌که فقط یک گونه از ساخته‌هایی است که ایرانی‌ها او را در آن سرآمد می‌دانند، من از لحن‌های ملایم و آهنگین او بیشتر لذت می‌برم. روایت او از عشق اغلب شاد و دلچسب است و هیچ چیزی با بعضی از توصیفات او از صحنه‌های عاشقانه برابری نمی‌کند.

مدت‌هاست که به این نتیجه رسیده‌ام اما بعد از آن‌که خان‌صاحب داستان سهراب را به پایان رساند، قطعه‌ای برایم خواند که نظرم را تایید کرد. آن قطعه روایت وقایعی است که پس از آن‌که افراسیاب سیاوش را به حکمرانی امپراتوری چین برگزید، رخ داد. شاهزاده جوان که می‌خواست عروس زیبایش فرنگیس را از همه تجملات و نعمات دنیا برخوردار کند، اشخاصی را به چهار گوشه قلمرو وسیعش فرستاد تا خوشایندترین و اعیانی‌ترین نقطه را برای ساختن اقامتگاه او انتخاب کنند.

این کتاب با ۳۰۱ صفحه،‌ شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه و قیمت ۳۲ هزار تومان منتشر شده است.

منبع: مهر