1397/6/31 ۱۲:۴۰
کار مقتل‌نگاری که از زمان شهادت امام حسین(ع) در سال 61 هجری قمری آغاز شده بود در قرنهای بعدی نیز ادامه پیدا کرد و یکی از مهم‌ترین اتفاقات در حوزه مقتل نویسی، وقتی پیش آمد که «ملا حسین کاشفی سبزواری» (متوفی 910 قمری)، نخستین مقتل به زبان فارسی را نوشت.
در تاریخ طبری درباره این اثر و نویسنده آن می خوانیم: «بزرگی مثل «سید بن طاووس»، «علامه حلی» یا «شیخ صدوق» (یا همان ابن بابویه که مزارش در ری است) نیز «مقتل» نوشتهاند اما همه مقتل‌هایی که نوشته می‌شد، به زبان عربی بود.»
در سال‌های اخیر رهبر معظم انقلاب اسلامی، به فراخور ایام در هنگام نماز جمعه تهران در ماه محرم به خواندن بخش‌هایی از مقتل «لهوف» از سید بن طاووس پرداختند و درعین حال مداحان و ذاکرین را عملا به رجوع به متون معتبر و به‌ویژه احیای سنت «مقتل‌خوانی» دعوت کردند.
** چیستی و سرچشمه «مقتل» و «مقتل‌خوانی»
دهخدا در تعریف «مقتل»، خاستگاه و ریشه آن در لغتنامه خود آورده است: «مقتل، به معنای قتلگاه و محل کشتن است اما در فرهنگ ایرانی، لفظ «مقتل» در مورد کتاب‌هایی به کار میرود که یک حادثه خونین را شرح بدهد و منجر به قتل شخصیتی شده باشد و عروفترین «مقتل‌خوانی»، خواندن از روی کتاب‌های «مقتل» است، کاری که قبلا به جای مداحی انجام می‌شد.
ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که با وجود نگارش مقتل‌های مختلف برای سایر امامان شهید که به ندرت تعداد آنها به بیش از پنج اثر می‌رسد، با توجه به خاستگاه اصلی شکل گیری آیین مقتل‌خوانی درباره حماسه عاشورا و قیام امام حسین(ع)، بیش از 70 مقتل درباره این امام همام نگاشته شده و به شکل ثبت شده به دست ما رسیده است.»
بهرام بیضایی در کتاب «نمایش در ایران» آورده است: «مقتل خوانی، خواندن و در پاره مواقع، ایفای حرکات نمایشی از روی کتاب‌های «مقتل» است؛ کاری که قبلا به جای مداحی انجام می‌شد و حالا جایش را به «روضهخوانی»، یعنی خواندن از روی یک مقتل خاص (کتاب روضةالشهداء) داده است.
در رساله «از نبوت تا امامت» به قلم زنده یاد آیت الله سید محمدحسین طباطبایی (علامه طباطبائی (ره)) ذکر شده است که راویان حادثه کربلا سه گروه هستند؛ گروه اول خود خانواده از میان اهل بیت(ع) و امام سجاد(ع) که بیشتر از دیگران در این‌باره روشنگری کرده‌اند.
گروه دوم از راویان عاشورا، خود «اشقیا» بوده‌اند. وقتی که «ابن زیاد» میخواسته به لشگریان خود پاداش دهد، هر کسی اعلام می‌کرده که چه کار کرده و چه کسی را کشته و برای دریافت صله و پاداش بیشتر رفتار پلید خود را با اغراق و آمیخته با حرکات غلو آمیز بیشتری انجام بیان می‌کرده است.
این اتفاق در قیام «مختار ثقفی»، وقتی نوبت انتقام از قاتلان شهدای کربلا رسید، روایت آن فجایع بار دیگر از سوی سفاکان «آل زیاد» تکرار شد و توسط نویسنگان مقاتل به ثبت رسید.
گروه سوم از منابع کتاب‌های مقتل هم آن دسته از شیعیان و دوست‌داران امام حسین(ع) و پیروان رسول خدا(ص) و ائمه معصومان(ع) هستند که نتوانستند در روز عاشورا امام را همراهی کنند اما به سبب ارادت به ساحت این امام همام سعی در ثبت عینی و حقیقی وقایع از افراد راستگو، امین و شاهدان عینی آن حادثه تلخ داشتند.
یکی از این افراد «اصبغ بن نباته» که یکی از اصحاب خاص امام علی(ع) بود و در «صفین» برای امام جنگید و در آخرین لحظات عمر امام نیز بر بالین ایشان بود. او در زمان عاشورا، در زندان به سرمی‌برد. بنا به روایات تاریخی، نخستین مقتل را «اصبغ بن نباته» (درگذشت 64 قمری) نوشته است.
از مقتل «اصبغ بن نباته»، امروزه چیزی به جا نمانده، اما بعد از او هم کار مقتل‌نگاری زیر نظر امامان(ع) ادامه یافت؛ از جمله کسی به نام «لوط بن یحیی» و معروف به «ابومخنف» (درگذشت 157 قمری) از اصحاب امام صادق(ع) زیر نظر خود امام، مقتلی را تهیه کرد که هر چند از اصل آن کتاب هم چیزی به جا نمانده اما مورخان بزرگی مثل «طبری» (درگذشت 310 قمری)، «یعقوبی» (درگذشت 323 قمری)، «مسعودی» (درگذشت 345 قمری) و «ابن اثیر» (درگذشت 630 قمری) مطالب مقتل او را در کتاب خود نقل کرده‌اند و این مقتل از طریق کتاب‌های آنها به ما رسیده است.»
منبع: ایرنا
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید