1397/5/17 ۰۹:۳۰
ایرانیان از دیرباز به مناطق گوناگون جهان می‌رفته و با خود آبادانی و مدنیت می‌برده‌اند. یکی از آنجاها شرق آفریقا بوده که در هفته گذشته به حضور بلوچان در آن دیار پرداختیم و اکنون ضمن ادامه آن به طور گذرا به حضور شیرازیان در آن نواحی نیز اشاره می‌شود.
اشاره: ایرانیان از دیرباز به مناطق گوناگون جهان می‌رفته و با خود آبادانی و مدنیت می‌برده‌اند. یکی از آنجاها شرق آفریقا بوده که در هفته گذشته به حضور بلوچان در آن دیار پرداختیم و اکنون ضمن ادامه آن به طور گذرا به حضور شیرازیان در آن نواحی نیز اشاره می‌شود.
بلوچ‌ها پس از پایان حاکمیت انگلستان بر کشورهای اوگاندا، کنیا و تانزانیا در دهه ۱۹۶۰ به دلیل مناسبات دوستانه خود با بومیان این کشورها، از منظر فرهنگی مورد پذیرش آنها‌ـ اعم از مسلمان و مسیحی ـ قرار گرفتند. از این روی برخلاف هندی‌های مقیم شرق آفریقا که جوامعی منزوی و بسته به‌شمار می‌روند و همواره از اختلاط با بومیان خودداری نموده‌اند، بلوچ‌ها به دلیل ارتباطات عمیق فرهنگی و اجتماعی خود با بومیان و درنتیجه ازدواج با اعراب و بومیان، در زمره اقلیت‌های غیربومی مورد علاقه سیاهان شرق آفریقا محسوب می‌گردند. البته این امر موجب شده است که هویت قومی بلوچ‌ها تا حدودی تضعیف گردد.
بلوچ‌ها در زمینه معرفی برخی باورهای عامیانه و موسیقی سنتی بومیان شرق آفریقا به قبایل ساکن در استان سیستان و بلوچستان نیز تا حدودی تأثیرگذار بوده‌اند؛ به گونه‌ای که سنت «زار» یا دور کردن شیاطین و ارواح از زندگی انسان‌ها در بلوچستان ایران بسیار رایج است، با یکی از مناسک سنتی بومیان شرق آفریقا معروف به جشن دور کردن شیاطین شباهت زیادی دارد. در این آیین که بیشتر در مناطق روستایی زنگبار صورت می‌پذیرد، معمولا گروهی از مردم از روز جمعه تا یک‌شنبه گرد هم می‌آیند و با نواختن طبل به دعا و نیایش می‌پردازند و معتقدند با این کار شیطان را از خود دور می‌کنند.
همچنین بلوچ‌ها به طور غیرمستقیم موجبات انتقال بخشهای دیگری از شاخصه‌های فرهنگ سواحیلی به مناطق جنوبی ایران به‌ویژه سیستان و بلوچستان را نیز فراهم آورده‌اند، به گونه‌ای که شعر و موسیقی محلی شرق آفریقا طی یک سده اخیر تأثیرات کم‌رنگی بر اشعار و موسیقی‌های محلی این منطقه بر جای نهاده است. «گواتی» از جمله موسیقی‌های دکلمه‌‌گونة قدیمی بلوچی است که در آن لغاتی سواحیلی وجود دارد و به صورت موسیقی‌های درمانی مردم برای شفای بیمارانی که از ناراحتی‌های روحی رنج می‌برند به کار می‌رود. این موسیقی مخلوطی از لغات و واژه‌های بلوچی، فارسی و سواحیلی است و توسط مهاجران بلوچی که سالها در شرق آفریقا زندگی کرده‌اند به فرهنگ بلوچی راه یافته است.
گرچه نخستین بلوچ‌های مهاجر به شرق آفریقا از معلومات چندانی برخوردار نبودند و صرفا جنگاورانی حرفه‌ای محسوب می‌شدند، با این حال امروزه بلوچ‌های ایرانی‌تبار در زمره اقلیت‌های مسلمان تحصیل‌کرده و بافرهنگ در کشورهای کنیا، اوگاندا و تانزانیا محسوب می‌شوند و اکثرشان از نظر اقتصادی نیز در وضعیت بسیار خوبی به سر می‌برند. برخی از آنان نیز در کشورهای کنیا و تانزانیا با ورود به عرصه سیاسی به مسئولیت‌های بالایی دسته یافته‌اند که از جمله می‌توان از رستم عزیز ـ نماینده مجلس تانزانیا و از اعضای بانفوذ حزب حاکم ـ نام برد.
ارتباط با میهن
بلوچ‌ها مدیریت تعدادی از شرکت‌ها و مؤسسات بزرگ تجاری را در کشورهای شرق و جنوب‌شرق آفریقا برعهده دارند و برخی از آنها که در دانشگاه‌های اروپا و آمریکا تحصیل کرده‌اند نیز عهده‌دار مشاغلی نظیر پزشکی، وکالت، تدریس در دانشگاه و مدیریت بنگاه‌های معاملات املاک می‌باشند. عموم بلوچ‌های مقیم شرق آفریقا حنفی‌مذهب می‌باشند، با این حال به دلیل ایرانی الاصل بودن و علاقه به فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی، به موازات به کارگیری زبان‌های سواحیلی و بلوچی در زندگی روزمره خویش، از زبان فارسی نیز به عنوان بخش مهمی از هویت ملی خود غفلت ننموده‌اند. از این روی بسیاری از خانواده‌های بلوچ مقیم کشورهای اوگاندا، تانزانیا و کنیا با وجود اقامت طولانی در این سرزمین‌ها همچنان تسلط خود به زبان فارسی را حفظ و آن را به فرزندان خود نیز انتقال داده‌اند.
برخی از شخصیت‌های فرهنگی بلوچ در کشورهای شرق آفریقا نیز طی دو دهه گذشته تلاش کرده‌اند با تأسیس «انجمن فرهنگی ایرانی‌تبارهای بلوچ»، نسل جوان را با زبان‌های فارسی و بلوچی آشنا سازند و آداب و رسوم و سنتهای کهن ایرانی را در آنها زنده نگاه دارند. بلوچ‌های ساکن شرق آفریقا دارای مساجد و انجمن‌های خاص خود می‌باشند و سالخوردگان این جماعات در آن کشورها می‌کوشند با سفر به ایران و تحکیم پیوندهای دیرنیه خود با وطن، ریشه‌های خود را با ایران حفظ کنند.
اقلیت‌های بلوچ مقیم شرق آفریقا در زمره سالم‌ترین جوامع غیر بومی این منطقه نیز به شمار می‌روند و کهنسالان و رؤسای این جماعات سالم و منزه نگاه‌داشتن جوامع خود را، یکی از اصول ثابت و مسلم دانسته و بر رعایت حریم‌ها و ارزش‌های اخلاقی در بین اعضای جماعت و ارتباطات برون‌گروهی بلوچ‌ها تأکید زیادی دارند. برخی از بزرگان بلوچ با تأسیس چند مسجد در جزیره زنگبار و مومباسا در گسترش معارف دینی در این جزیره اسلامی نقش‌آفرین بوده‌اند.
***
به موازات بلوچ‌ها، تعداد انگشت‌شماری ایرانی ازجمله شاهدخت شهرزادبیگم ـ از نوادگان فتحعلی‌شاه قاجارـ ، ایرانی نیکوکاری به نام احمد بن نعمان، سرداری اهل ارومیه به نام سردار کلبعلی خان سپهسالار و چند عالم شیعی همچون سیدعبدالحسین مرعشی، سید محمدحسین ناشرالاسلام و حجت‌الاسلام مروج نیز در قرون نوزدهم سالیانی چند در زنگبار (جزیره اونگوجا) زندگی کرده‌اند. البته اقامت روحانیان شیعی در زنگبار با حضور علمایی دیگر نظیر سیدمحمد مرعشی، سیدحسین شوشتری و سید محمدمهدی شوشتری تا اواسط دهه ۱۹۹۰ به درازا انجامید و آنها نقش مهمی در توسعه مذهب اهل‌البیت(ع) و معرفی تشیع دوازده امامی به بومیان مسلمان زنگبار ایفا نمودندکه نتایج درخشانش هنوز پابرجای مانده است. معدودی از نوادگان این علما موسوم به «مرعشی‌ها» و «شوشتری‌ها» هم اکنون در زنگبار و دارالسلام زندگی می‌کنند و به فعالیت تجاری اشتغال دارند.
شیرازی‌‌های شرق آفریقا
پادشاهی شیرازی‌‌ها در سواحل و جزایر شرق (و جنوب شرق) آفریقا با وجود شمار اندک ایرانیان مهاجر، نزدیک به پنج قرن تداوم یافت. این حکومت نتایج بسیار درخشانی به دنبال داشت، به طوری که با وجود تعداد بسیار کم این مهاجران، ثمرات فرهنگی اجتماعی حاکمیت آنها بر سواحل و جزایر این منطقه تا کنون برجای مانده است. نیاکان آنها مردمانی از خطه شیراز بودند که در دوره حاکمیت آل‌بویه از استان فارس عمدتا بنا به دلایل تجاری رهسپار سواحل و جزایر شرق (و جنوب شرق) آفریقا شدند و دولتی معظم بنا نهادند. شیرازی‌‌ها پس از استقرار در سواحل و جزایر شرق آفریقا، تأسیس نهادهای مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را در سرلوحه اقدامات خویش قرار دادند و به موازات فعالیت‌های تجاری میراثی ماندگار از تمدن و فرهنگ ایران‌زمین را در این سرزمین برجای نهادند.
بزرگترین و ارزشمندترین یادگار ایرانیان شیرازی‌الاصل در سواحل و جزایر شرق آفریقا نیز رواج برخی از شاخصه‌های فرهنگی تمدنی ایران همچون ورود واژه‌های فارسی موجود در زبان سواحیلی، برپایی سالانه جشن عید نوروز، پایدار ماندن تقویم هجری شمسی در بین بومیان، توسعه معماری ایرانی و احداث دهها ساختمان و عمارت سنگی، گسترش دین اسلام و همچنین رونق این منطقه از نظر تجارت و بازرگانی بود.
اگرچه شیرازی‌‌ها عمدتا با انگیزه‌های نیرومند بازرگانی روانه سواحل و جزایر شرق آفریقا شدند و در این سرزمین استقرار یافتند، ولی مجموعه‌ای از نهادهای مدنی تأسیس کردند که حتی پس از اضمحلال حکومت‌شان نیز تداوم یافت. قبایل شرق آفریقا تا پیش از ورود ایرانیان فاقد هرگونه مرکزیت بودند و اجتماعاتی کوچک با شیوه قومی قبیلگی را تشکیل می‌دادند. حضور شیرازی‌‌ها و ارتباطشان با بومیان سبب ایجاد تمدنی اسلامی ـ ایرانی با دارا بودن برخی ویژگی‌های بانتو در این منطقه گردید که ردپای نیرومندی از این تمدن تاکنون در این سرزمین باقی مانده است.
آنان همچنین در زمینه بازرگانی منشأ آثار خیری شدند، به گونه‌ای که در آن دوره مناسبات حکومتی با ایران، هند، چین و خاور دور به‌سرعت گسترش یافت و از رهگذر این ارتباطات بازرگانی، ثروت عظیمی وارد شهرها گردید که در بهبود شرایط زیست محیطی بومیان نیز تأثیرگذار بود. علاوه بر آن ایرانیان اسلام را با ندای وحدت، برابری و مساوات به ارمغان آوردند و در راستای روابط تجاری با مناطق داخلی شرق و مرکز آفریقا؛ اسلام را در مناطقی همچون اوگاندا، شرق کنگوی دمکراتیک، بوروندی، غرب تانزانیا و زامبیا رایج ساختند. این امر با بهره‌گیری از رهنمودهای دین اسلام در زمینه وحدانیت، برادری و نفی هرگونه امتیازات بومی و نژادی صورت گرفت و در واقع شیرازی‌‌ها به طور مستقیم و صرفاً از طریق بازرگانی اصول و تعالیم دین اسلام را تا دورترین مناطق آن روز قاره آفریقا گسترش دادند.
بخش اول مقاله را اینجا بخوانید.
منبع: روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید