در تکاپوی دانش؛ پژوهشی در فرایند گسیل دانشجو به اروپا

1397/4/2 ۰۹:۵۹

فرآیند اعزام محصل به اروپا مهمترین موضوع کتاب در تکاپوی دانش است که به قلم محمد قبادی به تازگی چاپ و منتشر شده است. عنوان فرعی «پژوهشی در فرایند گسیل دانشجو به اروپا (1307 ـ 1299ش)» را هم با خود به یدک می‌کشد که نشان از تعیین بازه زمانی بر موضوع پژوهشی دارد. پیش از این، نویسندگان متعددی به موضوع اعزام محصل به اروپا توجه نموده‌اند که از جمله آنها می‌توان به محمد محیط طباطبایی، مجتبی مینوی، حسین محبوبی اردکانی، غلامعلی سرمد و علی‌محمد حاضری اشاره کرد.

دبا: فرآیند اعزام محصل به اروپا مهمترین موضوع کتاب در تکاپوی دانش است که به قلم محمد قبادی به تازگی چاپ و منتشر شده است. عنوان فرعی «پژوهشی در فرایند گسیل دانشجو به اروپا (1307 ـ 1299ش)» را هم با خود به یدک می‌کشد که نشان از تعیین بازه زمانی بر موضوع پژوهشی دارد. پیش از این، نویسندگان متعددی به موضوع اعزام محصل به اروپا توجه نموده‌اند که از جمله آنها می‌توان به محمد محیط طباطبایی، مجتبی مینوی، حسین محبوبی اردکانی، غلامعلی سرمد و علی‌محمد حاضری اشاره کرد. اکنون نیز نویسنده این کتاب با نیم‌نگاهی به دست‌آوردهای پژوهشی ایشان، کتاب حاضر را به دست چاپ سپرده است. او در صفحات آغازین کتاب، ابتدا منابع مورد استفاده خود را معرفی و بررسی کرده که همین اقدام او، علاوه بر اعتباربخشی به کتاب، دایره تحقیق درباره موضوع را نیز گسترش داده است. قبادی در کنار منابع گوناگون‌، اعم از کتاب و نشریه، که داده‌ها و آگاهی‌های متنوعی را از جریان اعزام محصل به اروپا به دست می‌دهند، از اسنادی دیگر بهره برده است که در موضوع پژوهشی او تازگی منحصربفردی دارند.

کتاب در تکاپوی دانش با یک پیش‌گفتار آغاز شده، خواننده را در همان ابتدا، با بخشها و فصلهای پیشِ‌ رو آگاه می‌سازد. آنگاه در مقدمه، پس از ارایه توضیحاتی درباره پیشینۀ پژوهش، منابعی را که مورد استفاده نویسنده قرار گرفته، معرفی و بررسی کرده است. «نظام آموزشی و تحولات آن در دوره قاجار» عنوان فصل بعدی کتاب است که در واقع نخستین پله آشنایی خواننده با موضوع اصلی کتاب به شمار می‌رود. نویسنده در این فصل مراحل و نظام آموزشی ایران را در پیش و پس از مشروطیت بررسی، و با پیش کشیدن مباحث قانونی در دوران قاجار ذهن خواننده را برای رویارویی با موضوع اساسی کتاب، که همان ضرورت اعزام محصل به اروپا بوده، آماده کرده است. آنگاه در فصل بعدی، عنوان «پیشینه اعزام محصل در دوره قاجار تا کودتای 1299ش» را پیش کشیده و گروه‌های ایرانی را که تا آغاز سده چهارده خورشیدی، برای ادامه تحصیل راهی کشورهای خارجی شده بودند، معرفی نموده است. در لابه‌لای این معرفی‌،‌ گاهی هم به چگونگی تصویب یا اصلاح مواد قانونی در مجلس شورای ملی پرداخته است. «زمینه‌ها و بسترهای اعزام محصل پس از کودتای 1299ش» عنوان فصل سوم است که چون به علل گوناگون خارجی و داخلی در پدید آمدن آشفتگی‌های فرهنگی در آن سالها می‌پردازد، اندکی نسبت به فصول قبلی طولانی است. اما در سایه شناختی که نویسنده در پرداختن به موضوعات مطرح شده از خود نشان داده، این فصل در فهم و درک تاریخی موضوع کتاب و ضرورت فراگیری دانشهای جدید توسط ایرانیان در آن دوران نقشی بسزا از آنِ خود کرده است.

در فصل بعدی کتاب، خوانندگان با «روند اعزام محصل پس از کودتای 1299ش» آشنا می‌شوند که بیشتر در شرح و بیان چگونگی انتخاب و اعزام محصلین ایرانی در برخی از صنایع و حِرَف خلاصه شده است. مانند «اعزام محصلین نظامی و انتظامی»، «راه‌آهن و مسئله اعرام محصل»، «نفت و اعزام محصل»، «نخستین محصلین صحیه (بهداری)» و «اعزام محصلین پست و تلگراف و محصلین دیگر».

فصل پایانی کتاب در تکاپوی دانش، «تصویب قانون در مجلس، تمرکز اعزام محصل در دولت» نام دارد که به عبارتی فرایند اعزام محصل در سال 1306 و 1307ش را تبیین کرده، اساساً به موضوع اصلی کتاب پرداخته است. همچنین جلوه‌هایی از همکاری‌ دولت و مجلس را در اعزام محصل به اروپا نشان داده و «اعزام اولین گروه یک‌صد و ده نفره» را نتیجه آن همکاری‌ها دانسته است. در ادامه هم اسامی افرادی را که پس از شرکت در امتحانات در شمار این گروه قرار گرفته بودند، با ذکر مشخصات فردی هر کدام از آنها، ذکر کرده است. «گفتار آخر» و «کتابنامه» آخرین صفحات نوشتاری کتاب را به خود اختصاص داده‌اند. اما آنچه تورق صفحات پایانی کتاب را جذاب کرده، قسمت «ضمایم» است که ده فقره عکس و سند را در خود جا داده است. در پایان هم عنوان منابع مورد استفاده نویسنده به ترتیب حروف الفبای فارسی آمده است که علاقه‌مندان می‌توانند برای کسب آگاهی‌های بیشتر بدانها مراجعه کنند.

کتاب در تکاپوی دانش را انتشارات «نشر تاریخ ایران»، در 159 صفحه در اردی‌بهشت 1397 و با شمارگان 1000 نسخه روانۀ بازار نشر کرده است.

در تکاپوی دانش؛ پژوهشی در فرایند گسیل دانشجو به اروپا (1307 ـ 1299ش)

نویسنده: محمد قبادی

انتشارات: نشر تاریخ ایران

سال انتشار: 1397ش.