گنجینه های نسخ خطی فارسی در کتابخانه های هند

1397/3/30 ۰۹:۰۰

در کتابخانه های هندوستان هزاران کتاب خطی وجود داشته که بخشی از آن ها در دوره حکومت کمپانی هند شرقی بریتانیا از هند خارج شده و بخشی نیز در اثر مرور زمان و رطوبت، تخریب و یا خوراک موریانه ها شده است با این وجود، هنوز هم هزاران نسخۀ خطی و چاپ سنگی به زبان فارسی در کتابخانه‌های این کشور وجود دارد که به شرح ذیل گردآوری شده اند:

در کتابخانه های هندوستان هزاران کتاب خطی وجود داشته که بخشی از آن ها در دوره حکومت کمپانی هند شرقی بریتانیا از هند خارج شده و بخشی نیز در اثر مرور زمان و رطوبت، تخریب و یا خوراک موریانه ها شده است با این وجود، هنوز هم هزاران نسخۀ خطی و چاپ سنگی به زبان فارسی در کتابخانه‌های این کشور وجود دارد که به شرح ذیل گردآوری شده  اند:

1- کتابخانه مدرسه و جامعه سلطانیه، لکنهو (فهرست مخطوطات ﺍین کتابخانه با نام کتابخانه مرحوم سید ﺍبوﺍلحسن معروف به«ﺍبو صاحب» ﺁماده نشر ﺍست).

2- کتابخانه مدرسه ﺍلوﺍعظین، لکنو.

3- کتابخانه رﺍجه محمود ﺁباد (وقف ﺁستان قدس)، لکنو (فهرست نسخ خطی ﺍین کتابخانه شامل معرفی چهار هزﺍر نسخه عربی و فارسی ﺍز سوی مرکز تحقیقات فارسی چاپ و ﺍنتشار یافته ﺍست).

4- کتابخانه دﺍرﺍلندوه ﺍلعلماء، لکنو (فهرست نسخ خطی ﺍین کتابخانه در دو جلد فارسی و عربی شامل معرفی پنج هزﺍر نسخه خطی ﺍز سوی مرکز تحقیقات فارسی به چاپ رسیده).

5- کتابخانه درگاه پیرمحمد شاه، ﺍحمدﺁباد، گجرﺍت (فهرست نسخ خطی عربی وفارسی ﺍین کتابخانه در ۷ جلد به زبان ﺍردو ﺍز طرف کتابخانه ﺍنتشار یافته ﺍست. قند پارسی۵۷۰ همچنین فهرست میکرو فیلم‌های ﺍین کتابخانه در مجموعه فهرست میکرو فیلم نسخه‌های خطی کتابخانه‌های گجرﺍت ﺁماده چاپ ﺍست).

6- کتابخانه درگاه عالیه چشتیه، ﺍحمدﺁباد، گجرﺍت (فهرست میکرو فیلم‌های ﺍین کتابخانه شامل در مجموعه «فهرست میکرو فیلم نسخه‌های خطی کتابخانه‌های گجرﺍت ﺁماده چاپ ﺍست).

7- کتابخانه درگاه عالیه مهدویه پالمپور، گجرﺍت (مجموعه فهرست میکروفیلم‌های نسخه‌های خطی کتابخانه در حقیقت ﺍین مجموعه بزرگترین مجموعه در زمینه مهدویت و موعود عالم به شمار میﺁید).

8- کتابخانه موﻻنا ﺁزﺍد دﺍنشگاه ﺍسلامی علیگره، دو جلد، به زبان‌های ﺍنگلیسی وفارسی.

9- کتابخانه نوﺍب مزمل ﺍﷲ خان، علیگره (ﺁماده چاپ).

10- کتابخانه جامعه همدرد، دهلی (شامل معرفی نسخه ﺁماده چاپ ﺍست).

11- کتابخانه ﺁصفیه، حیدرﺁباد.

12- کتابخانه خانقاه شاه ﺍبوﺍلخیر، دهلی (شامل معرفی نسخه ﺁماده چاپ ﺍست).

13- کتابخانه موزه­ی ساﻻر جنگ، حیدرﺁباد.

14- کتابخانه بخش تاریخ پیشرفته دﺍنشگاه ﺍسلامی علیگره (فهرست میکرو فیلم‌های بخش تاریخ پیشرفته دﺍنشگاه ﺍسلامی با عنوﺍن جلد دوم فهرست میکرو فیلم نسخه‌های خطی علیگره).

15- کتابخانه مدرسه و جامعه سلطانیه، لکنو (فهرست مخطوطات ﺍین کتابخانه با نام کتابخانه مرحوم سید ﺍبوﺍلحسن معروف به «ﺍبو صاحب» ﺁماده نشر ﺍست).

16- کتابخانه مدرسه ﺍلوﺍعظین، لکنو.

17- کتابخانه رﺍجه محمود ﺁباد (وقف ﺁستان قدس)، لکنو (فهرست نسخ خطی ﺍین کتابخانه شامل معرفی چهار هزﺍر نسخه عربی و فارسی ﺍز سوی مرکز تحقیقات فارسی چاپ و ﺍنتشار یافته ﺍست).

18- کتابخانه دﺍرﺍلندوه ﺍلعلماء، لکنو (فهرست نسخ خطی ﺍین کتابخانه در دو جلد فارسی و عربی شامل معرفی پنج هزﺍر نسخه خطی ﺍز سوی مرکز تحقیقات فارسی به چاپ رسیده).

19- کتابخانه درگاه پیرمحمد شاه، ﺍحمدﺁباد، گجرﺍت (فهرست نسخ خطی عربی و فارسی ﺍین کتابخانه در ۷ جلد به زبان ﺍردو ﺍز طرف کتابخانه ﺍنتشار یافته ﺍست. قند پارسی۵۷۰ همچنین فهرست میکرو فیلم‌های ﺍین کتابخانه در مجموعه فهرست میکرو فیلم نسخه‌های خطی کتابخانه‌های گجرﺍت ﺁماده چاپ ﺍست).

20- کتابخانه درگاه عالیه چشتیه، ﺍحمدﺁباد، گجرﺍت (فهرست میکرو فیلم‌های ﺍین کتابخانه شامل در مجموعه «فهرست میکرو فیلم نسخه‌های خطی کتابخانه‌های گجرﺍت ﺁماده چاپ ﺍست).

21- کتابخانه درگاه عالیه مهدویه پالمپور، گجرﺍت (فهرست میکرو فیلم‌های ﺍین کتابخانه در حقیقت بزرگترین مجموعه در زمینه مهدویت و موعود عالم به شمار میﺁید.

22- کتابخانه موﻻنا ﺁزﺍد دﺍنشگاه ﺍسلامی علیگره، دو جلد، به زبان‌های ﺍنگلیسی و فارسی.

23- کتابخانه نوﺍب مزمل ﺍﷲ خان، علیگره (ﺁماده چاپ).

24- کتابخانه جامعه همدرد، دهلی (شامل معرفی نسخه ﺁماده چاپ ﺍست).

25- کتابخانه ﺁصفیه، حیدرﺁباد.

26- کتابخانه خانقاه شاه ﺍبوﺍلخیر، دهلی (شامل معرفی نسخه ﺁماده چاپ ﺍست).

27- کتابخانه موزه ساﻻر جنگ، حیدرﺁباد.

28- کتابخانه بخش تاریخ پیشرفته دﺍنشگاه ﺍسلامی علیگره (فهرست میکرو فیلم‌های بخش تاریخ پیشرفته دﺍنشگاه ﺍسلامی با عنوﺍن جلد دوم فهرست میکروفیلم).

29- کتابخانه دﺍرﺍلندوه ﺍلعلماء، لکنو (فهرست نسخ خطی ﺍین کتابخانه در دو جلد فارسی و عربی شامل معرفی پنج هزﺍر نسخه­ی خطی ﺍز سوی مرکز تحقیقات فارسی به چاپ رسیده).

30- کتابخانه درگاه پیرمحمد شاه، ﺍحمدﺁباد، گجرﺍت (فهرست نسخ خطی عربی و فارسی ﺍین کتابخانه در ۷ جلد به زبان ﺍردو ﺍز طرف کتابخانه ﺍنتشار یافته ﺍست. قند پارسی ۵۷۰ همچنین فهرست میکرو فیلم‌های ﺍین کتابخانه در مجموعه فهرست میکرو فیلم نسخه‌های خطی کتابخانه‌های گجرﺍت ﺁماده چاپ ﺍست).

31- کتابخانه درگاه عالیه چشتیه، ﺍحمدﺁباد، گجرﺍت (فهرست میکرفیلم‌های ﺍین کتابخانه شامل در مجموعه «فهرست میکرفیلم نسخه‌های خطی کتابخانه‌های گجرﺍت ﺁماده چاپ ﺍست).

32- کتابخانه درگاه عالیه مهدویه پالمپور، گجرﺍت (فهرست میکروفیلم‌های ﺍین کتابخانه در حقیقت بزرگترین مجموعه در زمینه مهدویت و موعود عالم به شمار میﺁید).

33- کتابخانه موﻻنا ﺁزﺍد دﺍنشگاه ﺍسلامی علیگره، دو جلد، به زبان‌های ﺍنگلیسی و فارسی.

34- کتابخانه نوّﺍب مزمل ﺍﷲ خان، علیگره (ﺁماده چاپ).

35- کتابخانه جامعه همدرد، دهلی (شامل معرفی نسخه ﺁماده چاپ ﺍست).

36- کتابخانه ﺁصفیه، حیدرﺁباد.

37- کتابخانه خانقاه شاه ﺍبوﺍلخیر، دهلی (شامل معرفی نسخه ﺁماده چاپ ﺍست).

38- کتابخانه موزه ساﻻر جنگ، حیدرﺁباد.

39- کتابخانه بخش تاریخ پیشرفته دﺍنشگاه ﺍسلامی علیگره (فهرست میکروفیلم‌های بخش تاریخ پیشرفته دﺍنشگاه ﺍسلامی با عنوﺍن جلد دوم فهرست میکروفیلم نسخه‌های خطی علیگره).

سیری در فهرست نامه ­های نسخ خطی هندوستان نشان از غنای فراوان کتابخانه­ های این کشور در نگهداری و حفظ این نسخ دارد. در این کتابخانه‌ها هزاران نسخه­ ی خطی فارسی وجود داشته که بخشی از آن­ها در دوره­ ی حکومت کمپانی هند شرقی بریتانیا از هند خارج شده و بخشی دیگر نیز در اثر مرور زمان و رطوبت تخریب و یا خوراک موریانه شده است. از این رو برای تبیین و رشد شناساندن این اسناد خطی ارزشمند­ بکارگیری و استفاده ­ی بهینه از علومی چون: فیلولوژی(Philogy)، پالئوگرافی(Paleography، و کودیکولوژی Codicology) ) مورد نیاز می­باشد.»

منبع: بتول کیخا، فهرست نامه‌های نسخ خطی فارسی در هند، مقاله 7، دوره 6، شماره 20، پاییز 1393، صفحه 173-198

منبع: بساتین