1397/1/29 ۰۹:۳۶
هر سال به مناسبت‌های گوناگون رژه‌های مختلفی از تمامی ارگان‌های نظامی در کشور برگزار می‌شود، امروز نیز رژه روز ارتش در شهرهای مختلف برگزار خواهد شد. شاید برای‌تان سوال باشد که چگونه این افراد با نظمی مثال زدنی در گروه‌ها و دسته‌های متفاوت حرکت می‌کنند؟ وظیفه هماهنگی افراد در رژه‌های نظامی بر عهده یک ارکستر موسیقی خاص با سازهای خاص است، اما آیا تنها وظیفه موسیقی نظامی ایجاد نظم است؟
طبل بزرگ زیر پای چپ
تاریخچه پیدایش موسیقی نظامی به سالیان بسیار دور باز می‌گردد، شاید برای یافتن اولین موسیقی نظامی لازم باشد تا زمان نخستین جنگ‌های گروهی و شکل‌گیری اولین شبه‌ارتش به عقب بازگردیم. اصولا چنین موسیقی‌ای به منظور تحریک حس میهن‌پرستی، ایجاد احساسات خاص وطن‌خواهی، ایجاد شجاعت و غرورنواخته می‌شد. شاید در ایران اولین کسانی که موسیقی نظامی را برای ارتش‌‌شان نواختند مادها باشند. آنها برای تهییج سپاه و ترساندن دشمنان‌شان و همچنین برقراری انتظامی در زمان حمله و عقب‌نشینی و تدابیر دیگر جنگی از آلات موسیقی بادی و کوبه‌ای پر صدا مثل انواع بوق‌ها و طبل‌ها استفاده می‌کردند.
به دنبال پیشرفت و اقتدار ارتش‌ها، موسیقی نظامی هم رونق می‌گیرد چون هر چه نیروی نظامی بزرگ‌تر باشد، بیشتر نیاز به هماهنگی دارد. به طور مثال در زمان هخامنشیان، به علت پهناوری و وسعت زیاد ایران که بخش عظیمی از دنیای آن زمان را در برداشت این امپراطوری نیازمند ارتشی مجهز، منظم و نیرومند با روحیه‌ای بسیار قوی بود. بنابراین برای ساخت چنین ارتشی باید در هنگام جنگ‌ها سرودهای حماسی و جنگی ساخته می‌شود. کوروش هنگام حمله به قشون آسور، بنا بر عادت خود، سرودی آغاز کرد که سپاهیان باصدایی بلند و با احترام و ادب بسیار، دنبال آن را بخواندند و چون سرود به پایان رسید ، آزاد مردان با قدمهای مساوی و با نظم تمام به راه افتادند. سازهایی مانند کوس، دهل، کرنا، شیپور، سرنا و غیره‌آلات موسیقی جنگ بوده که شاعران ما مکرر از آنها نام برده‌اند.
موسیقی نظامی به شکل امروزی از دوره ناصرالدین شاه در ایران شکل گرفت. در سال ۱۲۹۲ اداره موسیقی نظام بنا به پیشنهاد غلامرضا مین‌باشیان (سالار معز‌ّز) و تصویب وزارت فرهنگ، به مدرسه دارالفنون افزوده شد. بعدها این اداره با نام مدرسه موسیقی و در دل مدرسه دارالفنون به فعالیت پرداخت. دوره این مدرسه چهار سال و متشکل از موسیقی نظامی و آموزش موسیقی کلاسیک غربی بود. در سال ۱۲۳۹ نصرالله خان مین‌باشیان، بزرگ‌ترین پسر سالار معز‌ّز که دوره‌های عالی موسیقی کلاسیک را در کنسرواتوار موسیقی پتروگراد گذرانده بود، به تدریس ویلون و ویلون‌سل پرداخت.
مدتی بعد مدرسه موسیقی از دارالفنون جدا شد و از آن هنگام به بعد تحت نظارت مستقیم وزارت فرهنگ، به‌عنوان یک مدرسه مستقل به کار پرداخت. این اولین مدرسه مستقل موسیقی در ایران بود که در آن موسیقی غربی بر اساس شیوه علمی تدریس می‌شد. افرادی که از مدرسه ابتدایی فارغ‌التحصیل می‌شدند، اجازه داشتند که به دبیرستان عالی موسیقی بروند. دوره مدرسه، شش سال بود و سال اول جنبه آمادگی داشت. مجموعه‌ای از دروس موسیقی که توسط سالار معز‌ّز، از فرانسه به فارسی ترجمه شدند، مبنای کار قرار گرفتند. این دروس شامل مقدمه‌ای بر آموزش ساز، هارمونی و ارکستراسیون بودند. او شخصاً این دروس را تدریس می‌کرد. علم هارمونی از روی کتابی نوشته مسیوران که استاد موسیقی در کنسرواتوار پاریس بود، تدریس می‌شد. کتاب به خط محمدحسن قریب ملقب به ادیب کرمانی نوشته شده بود.
دروس عمومی مدرسه شامل فارسی، فرانسه، فیزیک، شیمی، حساب، جبر، جغرافی، صرف و نحو عربی و شعر بودند. تکنیکهای شعر و زبان فرانسه تنها موضوعات عمومی‌ای بودند که در کلاسهای پنجم و ششم تدریس می‌شدند. سایر برنامه‌های آموزشی شامل نظریه‌های موسیقی و نواختن ساز بودند. ترتیب آموزش دروس این‌گونه بود: تئوری موسیقی در سال اول، مقدمه‌ای بر هارمونی و سازهای گوناگون در سال دوم و سوم و چهارم، مقدمه‌ای بر ارکستراسیون در سال پنجم و سرانجام مقدمه‌ای بر آهنگسازی در سال ششم.
در سال ۱۳۰۱ با تاسیس ارتش نوین ایران، اداره عمومی موسیقی هم همزمان آغاز به کار کرد. سالار مغز‌ّز به ریاست این اداره منصوب شد و در همان سال هم دبیرستان موسیقی عمومی تاسیس شد. او موسیقی ایرانی را هم به برنامه این دبیرستان افزود و موسیقی ایرانی را بر مبنای علمی تدریس کرد. مدرسه عالی موسیقی تا سال ۱۳۰۸ ه .ش، با ریاست سالار معز‌ّز به کار خود ادامه داد.
تحت مدیریت او، دو گروه از دانش‌آموزان در موسیقی نظامی و موسیقی معمولی فارغ‌التحصیل شدند. هنرجویان موسیقی نظامی باید برای کسب مدرک فارغ‌التحصیلی، قطعه‌ای از یک مارش نظامی را تنظیم و اجرا می‌کردند. ماهور آقا حسین قلی که شامل ملودیهای موسیقی سنتی ایران بود، یکی از قطعات منتخب سالار معز‌ّز بود که آن را تنظیم کرد و نوشت و باید توسط هنرجویان تمرین و نواخته می‌شد.
با توجه به برنامه درسی جدید که از سال تحصیلی ۱۴ـ۱۳۱۳ اجرا شد، در کنار دروس عمومی در مدرسه ابتدایی سراسر کشور، ن‍ُت‌خوانی، آواز خواندن و نواختن سازهای موسیقی هم در کلاسهای چهارم، پنجم و ششم تدریس می‌شدند. دروس دبیرستان شامل تاریخ ادبیات، ریاضیات، فیزیک، جغرافی، فرانسه، روان‌شناسی و تعلیم و تربیت بودند. موضوعات فنی و تخصصی شامل موسیقی نظری، هارمونی، ترانه‌خوانی، آهنگسازی، تاریخچه زندگی آهنگسازان، مقدمه‌ای بر رمزهای موسیقایی، ارکستراسیون، همسرایی، پلی‌فونی و نواختن ویلون، ویلون‌سل، فلوت و پیانو بود.
مین‌باشیان که رهبر ارکستر شهربانی بود، بعضی از هنرآموزان این مدرسه را در ارکستر خود به کار می‌گرفت. یکی از اولین اجراهای این ارکستر در سالن نکویی در میدان بهارستان در ۱۵ اردیبهشت سال ۱۳۱۳ ه .ش و در حضور نخست‌وزیر، ذکاءالملک فروغی و تعدادی از وزرا، وکلای مجلس و دیپلماتهای کشورهای خارجی در تهران، انجام شد. برنامه دیگر این ارکستر در ۱۵ اسفند سال ۱۳۱۴ ه .ش در سالن اجتماعات دانشکده ادبیات تهران در بزرگداشت شاعر شهیر روسیه، الکساندر پوشکین، اجرا شد. در این برنامه، قطعاتی از چایکوفسکی و آهنگسازان برجسته روسیه که آثاری را بر اساس اشعار پوشکین ساخته بودند، اجرا شد. اعضای کابینه، وکلای مجلس و مدیران مطبوعات و بعضی از نمایندگان سفارتخانه‌های خارجی در تهران، حضور داشتند. جمشید جهانگیر یکی از هنرآموزانی بود که با ویلون قطعه‌ای از چایکوفسکی را نواخت و تحسین شنوندگان را برانگیخت. ارکستر همچنین بخشی از اپرایی را که بر اساس شعر «ملکه خال‌ِ پیک» پوشکین نوشته شده بود، اجرا کرد.
در اواسط بهار ۱۳۱۶ ه .ش، اداره موسیقی در وزارت فرهنگ تاسیس شد و مین‌باشیان به ریاست مدرسه عالی موسیقی منصوب شد و آموزش سازهای ویلون، ویلون‌سل، کنترباس، پیانو، هارپ، قره‌نی، ترومپت، کلارینت، ترومبون را در کنار ترانه‌خوانی، آهنگسازی و رهبری ارکستر، اجباری کرد. برای موزیک نظام هم دوره‌ای هشت ساله، متشکل از شش سال دبیرستان و ۵ سال آموزش عالی پیشنهاد شد.
هنگامی که دوره عالی موزیک راه‌اندازی شد، مین‌باشیان ده نفر مربی موسیقی را از چک‌اسلواکی استخدام کرد و با آنها قراردادی سه ساله بست. آنها آموزش هنرجویان را با نواختن هارپ، ترومبون و قره‌نی از سال تحصیلی ۱۸ـ۱۳۱۷ه .ش آغاز کردند. استادان موسیقی چک و هنرآموزان، چند ارکستر را تشکیل دادند که رهبری همه آنها به عهده مین‌باشیان بود. همه اجراهای زنده این ارکسترها از رادیو تهران پخش می‌شدند. تا سال ۱۳۱۹ ه .ش، حدود ۲۰۰ هنرآموز در سطوح مختلف مدرسه موسیقی، از جمله ابتدایی، متوسطه و دبیرستان، تحت آموزش قرار گرفتند.
در سال ۱۳۵۸ مدرسه عالی موسیقی و مدرسه ملی موسیقی بسته شدند. در سال ۱۳۶۲ این دو مدرسه در یکدیگر ادغام و تبدیل به «مدرسه آهنگ‌ها و سرودهای انقلابی پسران» و «مدرسه آهنگ‌ها و سرودهای انقلابی دختران» شدند. برنامه‌های آموزشی این مدارس، بر اساس دروس فوق‌الذکر و توسط حسین علیزاده، کامبیز روشن‌روان، پرویز منصوری، ثمین باغچه‌بان، حسین دهلوی، فرهاد فخر‌الدینی و مصطفی کمال پورتراب تدوین شد.
پس از انقلاب اسلامی، موسیقی نظامی علاوه بر اینکه در دانشگاه های عمومی و نظامی به عنوان یک رشته تحصیلی تدریس می شود، در یگان های مختلف نظامی در قالب دسته‌های موسیقی نظامی و یگان های دژبان فعالیت می کنند.
مارش در جهان
سرود‌ها و مارش‌های نظامی بخش مهمی از فرهنگ و بیان یک ایدئولوژی است. در واقع این آهنگ‌ها و سرود‌ها بازگو‌کننده مرام و منش و چگونگی تفکر یک جریان فکری خاص است به طوری که با گوش دادن به یک موزیک خاص بدون اینکه از تفکر سازنده آن اطلاع قبلی داشته باشیم می‌توانیم به آنچه در ذهن او می‌گذرد پی ببریم.
سرود انترناسیونال یکی از معروف‌ترین آهنگ‌های سوسیالیستی است در واقع آن را می‌توان به سرود ملی همه سوسیالیست‌های جهان تعبیر کرد. این سرود با زبان‌های مختلفی خوانده شده ولی در این بین نسخه روسی آن از آهنگ و صلابت بیشتری برخوردار است. نسخه انگلیسی و فارسی آن نیز موجود است.
سرود ملی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1943 به دستور استالین ساخته شد و بدل به سرود رسمی اتحاد جماهیر شوروی شد. حتی بعد از سقوط شوروی و تاسیس روسیه، همچنان آهنگ این سرود برای سرود ملی روسیه حفظ شد. تنظیم عالی و گروه کر آن به آن حسی از میهن‌دوستی و گوش‌نوازی می‌دهد. این سرود، سرود رسمی تمام جمهوری‌های اتحاد جماهیر شوروی هم بود ولی به زبان خودشان.
My Army که توسط گروه کر ارتش سرخ خوانده شد، یکی از زیبا‌ترین و بهترین تنظیمات موسیقی در این زمینه است. یکی از ویژگی‌های خاص گروه کر ارتس سرخ بالا و پایین رفتن گام صداها در سرود است که به خوبی در این سرود می‌توانید بشنوید.
آهنگ حماسی و شور‌انگیز پارتیزان این آهنگ یکی از معروف‌ترین آهنگ‌ها و اجراهای ارتش سرخ است که به زبان‌ها و در کشورهای مختلف باز‌خوانی، در ده شصت و هفتاد که اوج قیام‌ها و گرایشات چپ در دنیا بود, این آهنگ الهام‌بخش بسیاری از گروه‌های مسلح مارکسیست و حتی غیر مارکسیست که در حال جنگ مسلحانه با استبداد بودند قرار گرفت، ساخت آهنگ به روزگار جنگ جهانی دوم باز می‌گردد. همچنین آهنگ کاتیوشا که حکایت داستان عشقی درباره دختری به همین نام در جنگ جهانی دوم است.
منبع: روزنامه ابتکار
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید