1396/12/26 ۰۸:۴۵
«میرزا ملکم خان ناظم‌الدوله» فرزند میرزا یعقوب اصفهانی بود که در سال ۱۲۱۲ هجری شمسی در روستای ارمنی نشین جلفا متولد شد. میرزا یعقوب قبل از تولد ملکم مسلمان شده بود. وی ملکم را در سال 1222 و 10 سالگی برای تحصیل به اروپا فرستاد. ملکم دوره ابتدایی و متوسطه را در فرانسه گذراند و سپس وارد مدرسه عالی پلی تکنیک پاریس شد. او در 18 سالگی تحصیلات خود را به پایان رساند و به‌عنوان مترجم وزارت خارجه، مشغول به کار شد و همزمان در مدرسه دارالفنون نیز به تحصیل پرداخت. در این زمان، نخستین دستگاه تلگراف بین مدرسه دارالفنون و قصر شاهی توسط ملکم به کار گرفته شد و ناصرالدین شاه او را به‌عنوان مترجم، وارد دربار کرد.
27 اسفند 1307 هجری قمری؛ آغاز انتشارروزنامه قانون
زهرا آذرنیوش: «میرزا ملکم خان ناظم‌الدوله» فرزند میرزا یعقوب اصفهانی بود که در سال ۱۲۱۲ هجری شمسی در روستای ارمنی نشین جلفا متولد شد. میرزا یعقوب قبل از تولد ملکم مسلمان شده بود. وی ملکم را در سال 1222 و 10 سالگی برای تحصیل به اروپا فرستاد. ملکم دوره ابتدایی و متوسطه را در فرانسه گذراند و سپس وارد مدرسه عالی پلی تکنیک پاریس شد. او در 18 سالگی تحصیلات خود را به پایان رساند و به‌عنوان مترجم وزارت خارجه، مشغول به کار شد و همزمان در مدرسه دارالفنون نیز به تحصیل پرداخت. در این زمان، نخستین دستگاه تلگراف بین مدرسه دارالفنون و قصر شاهی توسط ملکم به کار گرفته شد و ناصرالدین شاه او را به‌عنوان مترجم، وارد دربار کرد.
ملکم در سال ۱۲۴۰ و در 28 سالگی اقدام به تأسیس فراموشخانه کرد. ناصرالدین شاه با فراموشخانه ملکم ارتباط گرفت اما چون همواره در آن تشکل، از عقب ماندگی ایران و پیشرفت اروپا سخن می‌رفت، آن را خطری برای خود می‌دانست، در نهایت رأی به تعطیل شدنش داد. ملکم بعد از آن مدتی در تبعید به سر برد و سرانجام با تلاش «میرزا حسین خان سپهسالار» به ایران بازگشت و مشاور صدراعظم شد. او در سال 1250 وزیرمختار ایران در لندن شد. در این زمان بود که طرح ایجاد مجلس دارالشورای ملی را به صورت «مجلس تنظیمات» به شاه داد اما به‌دلیل خالی بودن خزانه شاهی، طرح وی عملی نشد. ملکم در سال ۱۲۵۶ سرپرست مذاکرات هیأت ایرانی در برلین را برای بازگرداندن ناحیه «قطور» که به اشغال عثمانی‌ها درآمده بود بر عهده گرفت و به علت توفیق در کارش، لقب ناظم الدوله گرفت. بعد از این، مسأله امتیاز لاتاری در سال 1268 پیش آمد و ملکم توانست آن را به دست آورده و به یک شرکت انگلیسی بفروشد. در ایران این امتیاز از جانب علما قمار شمرده و حرام بودن آن با تلگراف به لندن فرستاده شد. جریان لاتاری در لندن به دادگاه کشیده شد و این ماجرا سبب شد که از اعتبار ملکم در ایران کاسته شود. پس از قتل ناصرالدین شاه و برکناری «علی‌اصغر خان اتابک اعظم» و روی کار آمدن «علی‌خان امین‌الدوله» بواسطه دوستی دیرینه‌ای که بین ملکم و امین‌الدوله بود، میرزا ملکم خان را به سمت وزیر مختار ایران در ایتالیا به رم می‌فرستد و ملکم تا پایان عمر در این سمت باقی می‌ماند. «ناظم‌الاسلام کرمانی» در تاریخ بیداری ایرانیان مرگ ملکم را در رم و سال 1287 می‌داند.
روزنامه قانون
میرزا ملکم یک سیاستمدار، دیپلمات و روزنامه نگار کارکشته بود. آثاری که بعد از وی در زمینه سیاست ایران شکل گرفت، تقریباً همگی ملهم از افکار او بودند. از بین تمام آثاری که از ملکم باقی ماند، مهم‌ترین و تأثیرگذارترین اثر وی روزنامه قانون بود. این روزنامه پس از جریان لاتاری و تیره شدن روابط ملکم و شاه در روز جمعه دوم اسفند سال 1268 در هشت صفحه و از شماره‌های بعد، در چهار صفحه با قطع وزیری و به صورت چاپ سربی، در لندن منتشر شد. روزنامه قانون به مدت چهار سال انتشار، حدود چهل و یک شماره بیرون داد. این روزنامه روزانه منتشر نمی‌شد و تاریخ هم نداشت که زمان خاصی منتشر شود بلکه گاهنامه بود و هر موقع که زمانه یاری می‌کرد منتشر می‌شد. روزنامه قانون نقش پررنگی در جریانات مشروطه ایران داشت. مخاطب و هدف اصلی انتشار این روزنامه نقد شخص شاه و دستگاه حاکمیت استبدادی وی بود. روزنامه قانون در جامعه آن روز ایران تأثیر زیادی داشت. برخی بر این عقیده‌اند که تیم تحریریه قانون همان تیمی بودند که با روزنامه اختر و عروةالوثقی قبل و بعد از قانون همکاری داشتند. در روزنامه قانون«سیدجمال اسدآبادی» نیز مقاله می‌نوشت. روزنامه قانون در مقایسه با دیگر روزنامه‌های روزگار خود مانند «صوراسرافیل»، «حبل المتین» و... مخاطبان بیشتری داشت. آنچه سبب متفاوت بودن و خاص بودن روزنامه قانون و جذب مخاطبان آن می‌شد را تنها نمی‌توان در نبوغ و استعداد شخصی ملکم دانست. به نظر می‌رسد دلیل این امر، توانایی بهره‌برداری از شرایط جوامعی بود که هم عصر ملکم بودند و وی به آنها نظر داشت. مثل جنبش مشروطه خواهی در عثمانی یا شرایط جوامع اروپایی که ملکم در آنها حضور داشت یا از نزدیک از شرایط آنها آگاه بود. دلیل دیگر این امر را می‌توان در آشنایی او به زبان‌های بیگانه دانست که سبب می‌شد بسیاری از اخبار دست اول دنیا را در زمینه سیاست، اجتماع و... به زبان اصلی دنبال کند. روزنامه قانون در ایران به صورت غیرمجاز در دسترس مخاطبان قرار می‌گرفت. انگیزه ملکم از انتشار قانون را می‌توان بی‌توجهی حاکمیت به ملکم بعد از جریان لاتاری و اختلاف وی با شخص امین السلطان دانست زیرا وی تأثیر بسیاری در تبعید او داشت. ملکم هدف خود از انتشار روزنامه قانون را در نامه‌ای به سفیر عثمانی در ایران این‌گونه می‌نویسد: «زبده اصول فکری که من می‌خواهم بتدریج به وسیله یک روزنامه مردمی که در تمام ایران پخش می‌شود بیان کنم اصولی است بر پایه اسلام و مغایرتی با علم و اخلاق ندارد. همچنین ادعای برابری با عقاید لیبرالیسم غربی نیز نمی‌کند بلکه فقط طالب حق است. به‌عنوان هدف فوری، هدف من بیش از این نیست که دولت به ما قانونی بدهد، کدام قانون؟ همان قانونی که خود شاه خواهان آن است، قانونی که حداقل تأمین جانی و مالی ما را تأمین کند.» ملکم در روزنامه قانون، خواهان قانونی بود که حقوق متقابل حکومت و دولت را بشناسد. قانونی که استبداد را در هم شکند و در جامعه ایجاد عدالت کند. در واقع ملکم روزنامه قانون را برای اشاعه قانونگذاری و ترویج روزنامه نگاری در ایران و تبلیغ ایجاد مجلس شورای ملی، ترویج آزادی سیاسی و دستیابی به حقوق اجتماعی زنان و مساوات آنان، منتشر کرد.
روزهای ابتدایی انتشار قانون همزمان با جنبش تنباکو و فعالیت‌های سیدجمال‌الدین اسدآبادی در قالب «اتحاد دنیای اسلام» بود. همین قضایا سبب شد که ملکم از شماره نهم قانون توجه بیشتری نسبت به اسلام و روحانیت به‌عنوان عوامل بالقوه تغییر در جامعه ایرانی داشته باشد. او به جریان تنباکو بسیار امید داشت و آن را مستعد یک تغییر و دگرگونی در ایران دوره قاجار می‌دانست. دنبال کردن شماره‌های بعد قانون در مورد جریان جنبش تنباکو نشان می‌دهد که ملکم فتواهای «میرزا محمد حسن شیرازی» را بسیار مهم و تأثیرگذار می‌دانسته و توجه مسلمانان به این فتواها را مد نظر قرار داده است.
دوره‌ای که ملکم در آن می‌زیست، در ایران شرایط یک حکومت استبدادی حاکم بود که مسبب بسیاری از عقب ماندگی‌ها در جامعه ایران محسوب می‌شد. شرایط استبدادی سبب می‌شد که بسیاری از توده‌های مردم نیز به حقوق خود آگاهی نداشته باشند و استبداد را بپذیرند و هیچ گونه اعتراضی نسبت به آن نداشته باشند. این در شرایطی بود که در برخی کشورها در خاورمیانه مثل عثمانی، همزمان اصلاحاتی در حال انجام بود و همچنین در جوامع اروپایی نیز همه چیز قانونمند بود و اداره جامعه بر اساس قانون بود. در ایران خلأ وجود قانون به چشم می‌خورد و روشنفکرانی مانند ملکم آن را درک کرده بودند و به‌دنبال راهی برای دستیابی به حکومت قانون بودند. ملکم در راه دستیابی به این هدف به انتشار قانون دست زد.
منبع: روزنامه ایران
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید