نقش ایدئولوژیک نسخه بدل ها / محمدرضا شفیعی کدکنی

1396/12/22 ۱۲:۴۴

امروز در عرصۀ مطالعات تاریخی فرهنگ ها و به ویژه در قلمرو نقد متنی (نصّی) و متن شناسی یکی از شاخه های در حال رشد مطالعه دربارۀ تحولات متن هاست که از خلال آنها می توان به تحولات ایدئولوژیک جامعه پرداخت.

چکیده: امروز در عرصۀ مطالعات تاریخی فرهنگ ها و به ویژه در قلمرو نقد متنی (نصّی) و متن شناسی یکی از شاخه های در حال رشد مطالعه دربارۀ تحولات متن هاست که از خلال آنها می توان به تحولات ایدئولوژیک جامعه پرداخت.

مسألۀتغییر نام افراد یا افزودن بر و کاستن از وجوه شخصیت ایشان از آشکارترین و مهم ترین گونه های این نوع تحولات است. نخستین تغییراتی که در هویت برخی شخصیت های دینی و مذهبی روی داده است تصرفاتی است که کاتبان دوره های مختلف در متون به وجود آورده اند.

نسخه های متعدد از یک اثر اگرچه در کار تصحیح متن کمتر مورد توجه قرار می گیرند، اما نسخه های متأخر و کتابت شده در قلمروهای جغرافیایی متفاوت همان گونه که می تواند تحولات فیلولوژیک متن را نشان دهد آینه ای برای تغییرات سیاسی و ایدئولوژیک جامعه نیز به شمار می رود. در این مقاله به بررسی چند نسخۀ محدود از منطق الطیر از این دیدگاه پرداخته می شود و تحول عناوین خلفای راشدین و نعت و منقبت آنها در این منظومه مورد بررسی قرار می گیرد.

در فرهنگ اسلامی ما غالب متون کهن و نسخه های متعدد آنها بهترین مظاهر این تغییرات هستند و هر کدام از شاهکارهای برجستۀ ادبیات فارسی که در طول قرون بر دست کاتبان گوناگون همواره کتابت می شده اند، اگر از این دیدگاه بررسی شوند، سندی برای تحولات سیاسی و ایدئولوژیکجامعۀ ایرانی به شمار می آیند.

از رهگذر این گونه متن ها و سنجیدن نسخه بدل های گوناگون آنها امروز می توان به مسائلی در اعماق جامعه و تاریخ دست یافت و یکی از نهانگاه های حقایق تاریخی همین تحولات ایدئولوژیک نسخه بدل‌هاست و می توان گفت نسخه بدل‌ها میدان درگیری و ستیز ایدئولوژی هاست.

نامه بهارستان سال پنجم 1383 شماره 9 و 10

دریافت مقاله

منبع: پرتال جامع علوم انسانی