1396/12/6 ۰۷:۵۳
محتوای اخلاقی اخلاق حرفه‌ای چیست؟ نخست، هنجارها و وظایف اخلاقی هستند که در همه یا حداقل بیشتر حرفه‌ها مشترکند. این هنجارها و وظایف می‌توانند مطابق با روابطی که حرفه‌ها با مردم دیگر دارند، تقسیم شوند:
ترجمه: محمدجواد موحدی
۱- روابط با مردم (به‌عنوان ارباب رجوع) بسته به نوع کار و خدمت؛ این روابط، برای مثال، شامل روابط میان معلم و شاگرد، پزشک و بیمار، فروشنده و خریدار می‌شود. چنین روابطی، هنجارهای اخلاقی حرفه‌ای ایجاد می‌کنند، مانند درستکاری، صداقت، مراقبت و امنیت.
۲- روابط با همکاران؛ تقریبا همۀ کارمندان، همکار دارند. رابطۀ میان همکاران، هنجارهای اخلاقی حرفه‌ای وفاداری و همبستگی را ایجاد می‌کنند.
۳- روابط با کارفرمایان؛ کار به شکل حرفه‌ای‌تری انجام خواهد شد اگر استخدام‌ها با قرارداد تنظیم شوند. در این نوع قرارداد، یک متخصص در ارتباط با کارفرما قرار می‌گیرد. حتی این روابط نیز هنجارهای اخلاقی ایجاد می‌کنند: وفاداری و رازداری.
پس انواع متفاوت روابط حرفه‌ای، هنجارهای اخلاقی متفاوتی ایجاد می‌کنند. این هنجارها چهارچوب اخلاقی و اصلی یک حرفه را فراهم می‌آورند. با این حال، هنجارها در نگاه نخست معتبرند. اگر هنجارهای اخلاقی حرفه‌ای در تناقض با دیگر هنجارهای اخلاقی قرار بگیرند، مثلا با اخلاق عرفی، ممکن است نادیده گرفته شوند. در ادامه از بعضی مثال‌های این نوع تناقض هنجارها بحث خواهیم کرد. وکیلی را فرض کنید که الزام خاصی نسبت به دفاع از موکل دارد. موکل، متهم به قتل عمد است. با این حال، مدرکی قطعی در این خصوص وجود ندارد، و احتمال توفیق وکیل در تبرئه کردن متهم زیاد است. در همان حال، وکیل به قطع درمی‌یابد که اگر فرد متهم آزاد شود، قتل دیگری رخ خواهد داد. وکیل چه باید بکند؟ آیا باید از هر وسیله‌ای برای آزادکردن موکل خود استفاده کند؟ این مثال از یک سو تناقض میان وفاداری وکیل به موکل و از سوی دیگر، هنجار اخلاقی کلی صیانت از جان آدمیان را نشان می‌دهد.
حتی هنجارهای ایجادشده از طریق رابطه با کارفرما، ممکن است با هنجارهای اخلاقی بیرونی در تناقض افتد که با مثالی توضیح می‌دهیم. مهندسی درمی‌یابد که شرکت متبوعش به صورت مخفیانه زباله‌ها را در دریاچۀ همجوار دفن می‌کند. آیا او باید مراجع ذی‌صلاح را آگاه کند، حتی به قیمت وفادار نبودن به کارفرما؟ در اینجا هنجار وفاداری به کارفرما در تناقض با هنجار کلی برای اجتناب از ضرر رساندن به دیگران قرار می‌گیرد.
تناقض میان هنجارهای حرفه‌ای و اخلاق عرفی، ممکن است کم و بیش حل‌کردنی باشد. در این موقعیت، وجود یک سازمان حرفه‌ای برای مشورت‌دادن سودمند است، البته با این فرض که سازمان حرفه‌ای، اخلاق حرفه‌ای را به طور جدی مدنظر قرار داده باشد. به موازات افزایش منافع در اخلاق حرفه‌ای، سازمان‌های حرفه‌ای نیز بیش از پیش مرامنامه‌های اخلاق حرفه‌ای‌شان را تدوین خواهند کرد.
قدیمی‌ترین و مشهورترین مرامنامه حرفه‌ای، سوگندنامه بقراط برای پزشکان است که متعلق به قرن چهارم قبل از میلاد می‌باشد. در سوگندنامه آمده است که: «من (پزشک) پرهیز غذایی را بر حسب توانایی و قضاوت خود به نفع بیماران تجویز خواهم کرد و هرگز به کسی ضرر و زیان نخواهم زد…» سوگندنامۀ بقراط، هنوز هم مبنایی برای اخلاق حرفه‌ای پزشکان است، هرچند در محتوا تغییراتی داشته است.
مرامنامه اخلاق حرفه‌ای
یک مرامنامه اخلاق حرفه‌ای معمولا شامل دو بخش است: در یک بخش که اغلب مقدمه است، هدف مشترک حرفه بیان می‌شود. برای مثال، مرامنامه اخلاقی انجمن مهندسان سوئدی با این عبارت آغاز می‌شود: «وظیفۀ مهندس بهبود فنّاوری و شناخت فنی در جهت استفادۀ کارآمد از منابع بدون پیامد زیان‌بخش است.» بخش دوم، شامل قواعدی برای رفتار است. برای مثال، مرامنامه اخلاقی برای کاردرمانگران سوئدی بیان می‌کند که کاردرمانگران
«… برای بهبود توانایی بیماران در ادامه حیات به شکل ارزشمند مطابق با خواست و نیاز آنها و مرتبط با نیازهای جامعه» فعالیت می‌کنند. همچنین جمله‌ای که در خصوص روابط با مخاطبان می‌گوید: «بیمارر مشتری حق دارد که با وی با احترام رفتار شود»، بدین معنی است که:
* درمانگر باید حق بیمارر مشتری در زندگی شخصی را محترم بشمرد.
* درمانگر باید تا بدان‌جا اطلاعات به دست آورد که فقط برای درمان ضروری است.
پس، هدف و عملکرد مرامنامه اخلاق حرفه‌ای چیست؟ نخست اینکه، مرامنامه اخلاق حرفه‌ای می‌تواند به حرفه‌ها در مواجهه با تصمیمات اخلاقی مشکل یاری برساند و آنها را راهنمایی کند. دوم اینکه چنین مرامنامه‌ای می‌تواند مرجعی باشد برای آن حرفه‌هایی که می‌خواهند مطابق با رفتار اخلاقاً پسندیده رفتار کنند؛ بنابراین وقتی کسی کشف می‌کند که همکارش عملی ناصواب انجام داده است، توصیه یک مرامنامه اخلاقی به او برای اصلاح عملش، بسیار حائز اهمیت خواهد بود. سوم اینکه یک مرامنامه می‌تواند تراز اخلاق حرفه‌ای را بهبود ببخشد، البته با فرض اینکه این مرامنامه، پیوسته در حال انجام باشد.
اخلاق حرفه‌ای به‌عنوان اخلاق فضیلت
اخلاق حرفه‌ای در اجتماع حرفه‌ها بسط می‌یابد. برای حرفه‌های قدیمی و تشکیل‌شده، اخلاق حرفه‌ای، نتیجۀ سنت اندیشیدن اخلاقی است، لیکن پرسش اصلی این است که: چگونه «پزشک خوب» یا «وکیل خوب» را توصیف کنیم؟ از این منظر، اخلاق حرفه‌ای را می‌توان نوعی اخلاق فضیلت قلمداد کرد. السدر مک‌اینتایر (Alasdair MacIntyre) فیلسوف، نظریه اخلاق فضیلت را توسعه داد. مفهوم فضیلت آنچه را مک‌اینتایر، عمل انسانی و «خیرهای درونی» می‌نامد، پیش‌فرض می‌گیرد. خیرهای درونی، آن خیرهایی هستند که تشکیل‌دهندۀ عملند. مک‌اینتایر عمل را به شیوۀ زیر تعریف می‌کند: «منظور من از عمل، عبارت است از هر شکل منسجم و پیچیده از فعالیت‌های بشری که از حیث اجتماعی بر اساس همکاری استوارند و از طریق آن عمل، خیرهایی که نسبت به آن شکل فعالیت جنبۀ درونی دارند، در جریان تلاشی برای دستیابی به معیارهای مزیّتی که با آن شکل فعالیت مناسبند، و تا حدی در تعریف آنها اخذ می‌شوند، تحقق یابند، با این نتیجه که توانایی‌های بشر برای دستیابی به مزیّت و تصورات بشر از غایات و خیرهای مشتمل در آن، به نحوی روشمند توسعه می‌یابند.»
اکنون اجازه دهید تا مفاهیم مک‌اینتایر را به اخلاق حرفه‌ای اطلاق کنیم. هر حرفه، نوعی «عمل» است؛ بنابراین معیارهایی مزیتی و خیرهایی درونی وجود دارند که معیارهای قطعی یک حرفه هستند. در عمل، حرفه‌هایی که تحقق بخشیدن به این معیارها و خیرها را هدف خود قرار دهند، که همچنین سبب مشروعیت بخشیدن به عمل آنها نیز می‌شود، در پاسخ به پرسش‌هایی از این دست که: هدف حرفه شما چیست؟ برای مثال هدف مهندسی چیست؟ مهندسان می‌توانند در راستای مرامنامۀ اخلاقیی که در بالا ذکر شد، پاسخ دهند که: هدف مهندسی «… بهبود فناوری و شناخت فنی در جهت استفادۀ کارآمد از منابع بدون پیامد زیان‌بخش است».
یادگیری معیارها و خیرهای یک حرفه خاص، تا حدودی فرایندی شناختی است. با این حال، فقط دانستن آنها کافی نیست. حرفه‌ای این معیارها و خیرها را به دست می‌آورد که آنها را در رفتار حرفه‌ای خود نهادینه کرده باشد. صفات رفتاری به‌دست آمده، «فضایل» نامیده می‌شوند. طبق نظر مک‌اینتایر: فضیلت یک کیفیت مکتسب انسانی است که کسب و به‌کارگیری آن باعث می‌شود تا بتوانیم به آن خیرهایی که نسبت به عمل جنبه درونی دارند، دست یابیم و فقدان آن، به نحو مؤثری ما را از دستیابی هر یک از این خیرها بازمی‌دارد. از این‌رو در مطابقت با نحوۀ استفاده از مفاهیم مک‌اینتایری در اخلاق حرفه‌ای، فضایل حرفه‌ای، آنهایی هستند که برای تحقق معیارها و خیرهای یک حرفه، ضروری‌اند. حرفۀ فضیلت‌مند یا خیر، آن حرفه‌ای است که توانایی و میل به رسیدن به معیارها را در تصمیم‌گیری درست در موقعیت‌های اخلاقی مشکل دارد. این توانایی از طریق عمل تأملی به‌دست می‌آید.
نتیجه‌گیری
علاقه به اخلاق کاربردی و اخلاق حرفه‌ای در طول دهه‌های اخیر در حال افزایش است. اخلاق کاربردی رشته‌ای دانشگاهی برای تحلیل مسائل اخلاقی در حوزه‌های اجتماعی مختلف است. اخلاق کاربردی اغلب در همکاری میان فلاسفه و دانشگاهیان از رشته‌های دیگر و با حرفه‌هایی که متأثر از مسائل اخلاقی هستند، انجام می‌شود. از سوی دیگر توسعه اخلاق حرفه‌ای، پاسخی است به مسائل اخلاقیی که حرفه‌ها با آنها مواجهند. بازگشت به اخلاق کاربردی را می‌توان با سه عامل توضیح داد: نخست به موجب عرفی‌سازی (سکولاریزاسیون)، مراجع اخلاقی غیرقابل منازعه دیگر وجود ندارند. تصمیمات اخلاقی به صورت خودآیین گرفته می‌شوند و در بحثهای عمومی در مسائل اخلاقی، نیاز به خبرگی در اخلاق کاربردی چشمگیر است. دوم، از طریق فناوری‌های جدید برای مثال، در مراقبت‌های بهداشتی، جامعه با مسائل اخلاقی مشکل و جدید مواجه است؛ لذا بحث عمومی و مشترکی در مورد نحوۀ رسیدگی به تناقضات اخلاقی جدید لازم است. سوم اینکه مردم زیادی خود را در مبارزه برای عدالت اجتماعی، ثبات، حقوق حیوانات و چیزهای دیگر، درگیر کرده‌اند. اخلاق کاربردی می‌تواند به فهم این نوع از مسائل سیاسی و اجتماعی روزمره کمک کند.
به‌عنوان رشته‌ای دانشگاهی، اخلاق کاربردی نیازمند نظریه و روش است. موازنۀ تأملی، روشی تأثیرگذار برای تحلیل و توجیه در اخلاق کاربردی است. طبق روش موازنۀ تأملی، حکم اخلاقی معتبر، حکمی است که در فرایند اندیشه‌ورزانه، اصول مرتبط و احکام اندیشیده‌شده را منطبق کند. روش، جامع است و اهداف، بین‌الاذهانی. رهیافت روش‌شناختی دیگر، طراحی درـ اخلاق است. این روش بر اینکه چگونه مؤسسات اجتماعی و نظام‌های فنی می‌توانند طراحی شوند به‌نحوی که ارزش‌های اجتماعی را متحقق کنند و ارتقا ببخشند، متمرکز است.
اخلاق حرفه‌ای بازتاب اخلاق کاربردی است. با این حال، اخلاق حرفه‌ای از تجارب اخلاقی متخصصان در حین کار نشأت می‌گیرد؛ برای مثال، متخصص مراقبت‌های بهداشتی و درمانی، بر مسائل اخلاقی در پزشکی تأمل می‌کند، مهندسان بر پیامدهای فنّاوری‌های نوین و غیره. در بین متخصصان، مبنای اخلاقی مشترکی لازم است. توسعه مرامنامه‌های حرفه‌ای برای تدوین قواعد رفتاری، در مشارکت با متخصصان، یکی از راههای یافتن این مبنای اخلاقی مشترک است. اخلاق حرفه‌ای می‌تواند به عنوان نوعی اخلاق فضیلت نیز قلمداد شود. از این منظر، هدف اخلاق حرفه‌ای، توسعۀ رفتار اخلاقی حرفه‌ای است، به‌نحوی که ظرفیت حرفه ها برای عمل کردن مطابق با خرد و اخلاق، افزایش یابد.
*اطلاعات حکمت و معرفت
منبع: روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید