انقلاب و شعر

1396/11/18 ۰۹:۳۹

با نگاهی به تاریخ تحولات اجتماعـــی – سیاسی ایران معاصر می‌بینیـــم، بخـــــــش مهمــــی از مبـــــارزات مردم ایران با ادبیات و هنر گره خورده است. در سال‌های حکومت پهلـــــــوی شــــــــاعران در ســـــــروده‌هایــشان مطالبات طبقه متوسط را پیگیری می‌کنند و بتدریج با رادیکال‌تر شدن اعتراض‌ها، شعر‌ها و سروده های شاعران با مطالبات همه اقشار اعم از کارگران و کشاورز‌ها، صنعتگران و... گروه‌های مختلف چپ، اسلامی و ملی‌گرا پیوند پیدا می‌کند. در شعر‌های پیش از انقلاب، با اتمسفری مواجه می‌شویم که برای ورود سروده‌های شاعران با ساحت ادبیات، باید آثار‌شان از پیچ شعر‌های سیاسی-مبارزاتی عبور کنند تا مورد توجه مخاطب‌ها قرار گیرد

بهزاد خواجات: با نگاهی به تاریخ تحولات اجتماعـــی – سیاسی ایران معاصر می‌بینیـــم، بخـــــــش مهمــــی از مبـــــارزات مردم ایران با ادبیات و هنر گره خورده است. در سال‌های حکومت پهلـــــــوی شــــــــاعران در ســـــــروده‌هایــشان مطالبات طبقه متوسط را پیگیری می‌کنند و بتدریج با رادیکال‌تر شدن اعتراض‌ها، شعر‌ها و سروده های شاعران با مطالبات همه اقشار اعم از کارگران و کشاورز‌ها، صنعتگران و... گروه‌های مختلف چپ، اسلامی و ملی‌گرا پیوند پیدا می‌کند. در شعر‌های پیش از انقلاب، با اتمسفری مواجه می‌شویم که برای ورود سروده‌های شاعران با ساحت ادبیات، باید آثار‌شان از پیچ شعر‌های سیاسی-مبارزاتی عبور کنند تا مورد توجه مخاطب‌ها قرار گیرد. به همین دلیل شاعرانی مانند احمد شاملو، سیاوش کسرایی و... از همین منظر ادبیات و شعر را پیگیری می‌کنند. برای تبیین شعر انقلاب باید، این مسأله را هم بررسی کرد که ما کدام دوره از شعر انقلاب را بررسی می‌کنیم. بی‌شک همه سروده‌ها و شعر‌هایی که شاعران مختلف اعم از احمد شاملو، سیاوش کسرایی، خسرو گلسرخی، علی موسوی گرمارودی و... در اعتراض به‌نظام پهلوی می‌سرایند در شمار شعرهای انقلاب هستند. در این دوره متأثر از اعتراض‌های مردم انقلابی، عمدتاً شعرها آشکارا سیاسی بودند و به شعار تنه می‌زدند. به‌غلط این تلقی رایج شده که شعر‌های قبل انقلاب، شعر‌تر بودند و به همین اعتبار مردم به شعر توجه نشان می‌دهند؛ در حالی که این‌طور نیست و مردم در آن روزگار بیش از اینکه دنبال ادبیات و ارزش‌های ادبی باشند، شیفته مفاهیم و مضامین مندرج در شعر شاعران بودند. گواه این ادعا هم شب‌های شعر گوته است که بر اساس گزارش‌ها، شعر‌هایی که سیاسی‌تر و معترض‌تر هستند بسیار بیش‌تر مورد توجه قرار ‌گرفتند. همه شاعرانی که معترض نظام پهلوی بودند، شاعر انقلابی هستند فارغ از اینکه به کدام یک جریان‌های سیاسی یا عقیدتی اعم از چپ، اسلامی، ملی‌گرا یا لیبرال معتقد بودند. در دوره بعد از سرنگونی نظام پهلوی با تعین یافتن انقلاب رویکرد‌ها نسبت به تبیین و توضیح «شعر انقلاب» تغییر می‌کند. بعد از انقلاب انگاره‌های جامعه تغییر می‌کند و ما در یک دوره چند ساله در فاصله 1357 تا 1361 با یک دوره تأمل و سکون در شعر روبه‌رو هستیم. شاعران در این دوره به واکاوی تفکر‌شان و تطبیق آن با اتفاق‌ها می‌پردازند. پس از این دوره سکون است که تقسیم‌بندی‌ها در عرصه‌ شعر و شاعران شکل می‌گیرد که البته این تقسیم‌بندی را نمی‌توان یک تفکیک سبک‌شناسانه دانست و بیش‌تر متأثر از تفاوت‌ دیدگاه‌های سیاسی و فکری است. در سال‌های بعد انقلاب اسلامی شاعرانی مانند طاهره صفارزاده، علی موسوی گرمارودی و... آرمان‌های و ارزش‌های انقلاب اسلامی را پی می‌گیرند. این شاعران پیش از انقلاب هم سروده‌های انقلابی در کنار شاعران انقلابی جریان‌های چپگرا داشتند. به‌طور روشن می‌توان گفت پس از انقلاب اسلامی هست که جریان‌های اسلامگرا داعیه‌دار شعر انقلاب اسلامی می‌شوند و عمده رویکرد و دیدگاه آنها هم دفاع از انقلاب اسلامی و نظام برخاسته از آن هستند؛ برخلاف چهره‌هایی از شاعران انقلابی که بعد استقرار نظام جدید مواضع انتقادی نسبت به انقلاب گرفتند. در دوره نخست در سال‌های قبل انقلاب، شعر‌های اعتراضی و انقلابی مبتنی بر ویژگی‌ها سبک‌شناسانه و فارغ از دیدگاه‌های سیاسی و اعتقادی شاعران به‌عنوان «شعر انقلاب» شناخته می‌شد، اما سال‌های بعد انقلاب مبتنی بر دیدگاه‌های شاعران فارغ از مؤلفه‌های سبک شناسی این تقسیم‌بندی شکل گرفت. در یک دهه اخیر این دسته‌بندی هم کم‌رنگ شده و شاعران انقلاب اسلامی با حفظ هویت فردی شان، سعی می‌کنند مبتنی بر ارزش‌های زبیایی‌شناسی و خلاقانه و مدرن شعر بگویند و شاعران منتقد هم هیجان‌هایشان کم‌رنگ‌تر شده و به مسأله زیبایی‌شناسی بیش‌تر توجه می‌کنند.

منبع: ایران