پزشکی در دوران مغول / سمیرا بهزادی

1396/10/30 ۰۹:۳۹

در مورد مغولان اطلاعاتی در مورد علوم عقلی به خصوص پزشکی نداشتند، و آنچه از بیماری ها و درمان آن ها می دانستند آمیخته ایی از خرافات بود. .هنگامی که به پزشک نیازمند بودند، از اسیرانی که در پزشکی دستی داشتند یا از پزشکان سرزمین هایی که فتح کرده بودند استفاده می کردند.

در مورد مغولان اطلاعاتی در مورد علوم عقلی به خصوص پزشکی نداشتند، و آنچه از بیماری ها و درمان آن ها می دانستند آمیخته ایی از خرافات بود.

.هنگامی که به پزشک نیازمند بودند، از اسیرانی که در پزشکی دستی داشتند یا از پزشکان سرزمین هایی که فتح کرده بودند استفاده می کردند. بر طبق نوشته ایی چنگیز یکی از پزشکان ایرانی را به خدمت می گیرد ولی بعد او را از بین می برد. باید گفت که این افراد باسواد و دانشمند ایرانی بودند که در رأس بیشتر امور مهم مملکت بودند .وزیران و مقامات مهم ایرانی خدمات فراوانی را در علوم مختلف و پزشکی ارائه دادند. به طور کل در دوران مغول بر دانش پزشکی ایران، جز چند مورد چیزی اضافه نگردید و پیشرفتی حاصل نشد و فقط کار مهمی که انجام می شد، نوشتن شروح(شرح)، تألیفات مختصر و بازنگارش شروح مختصر برای کتاب« قانون در طب» ابوعلی¬سینا بود. بزرگان پزشکی و داروشناسی این دوران عبارتند از:

خواجه رشیدالدین فضل الله (718 _ 645 ه.ق محل تولد: همدان)

کارهای مهم او: تأسیس چند بیمارستان، مدرسه و کتابخانه در تبریز، سروسامان دادن به بیمارستان های همدان و شیراز. او به منظور حفظ آثارش قسمتی از ارثیه ی خود را جهت نسخه برداری از آن ها اختصاص داد، اما تمام آثارش از بین رفت.

آثار: جامع التواریخ در 4 مجلد، کتاب الأحیاء و المآثر در بیان سرما و گرما و فصول، توضیحات، مفتاح التفاسیر، رساله سلطانیه و ... او سرانجام به اتهام قتل یکی از خان های مغول به قتل رسید.

نجیب الدین سمرقندی(619_  ؟   )

از دانشمندان عهد خوارزمشاهی و از معاصرین رازی بود.

آثار: الاسباب و العلامات: درباره ی بیماری های جزئی، علت وعلامت وعلاج هریک از آن ها.الفرق بین الامراض المشکله: فرق بیماری های متشابه در آن بیان شده است. اصول ترکیب الادویه، الادویه المفرده. در حمله ی مغول به دست پسر چنگیز کشته شد.

ابن نفیس قرشی(687 _  ؟  )

 او بزرگ ترین پزشک مصر بود. برخی دانشمندان او را علامه ی روزگار و پدر همه ی علوم خوانده اند. او توضیحاتی درباره ی دوران  کوچک خون داده است. او کالبدشکافی را از نظر دین کاری ناپسند می دانسته. سر انجام به علت بیماری در قاهره درگذشت.

آثار: الشامل فی صناعه الطبیبه (جامع فن پزشکی) در 80 مجلد، شرحی مفصل بر "قانون"نوشته است که مختصری از آن را در قالب موجز القانون ارائه داده است.

قطب الدین شیرازی

از سال 648 تا 658 در بیمارستان مظفری شیراز کار کرد. در اغلب علوم زمان خود: نجوم، حکمت، موسیقی و شاعری تبحر داشت.

آثار: التحفه السعدیه، رساله فی بیان الحاجه الی طب و آداب الطباء و وصایاهم، شرح حکمه الشراق، دره التاج و ...

علامه شمس الدین محمدبن محمود آملی(753 ه.ق _    ؟      )

از عالمان و محققان سده 7،8 هجری بود. در ریاضیات، نجوم، هندسه، موسیقی و شاعری تبحر داشت.

 آثار: نفائس الفنون فی عرائس العیون که دایره المعارف جامع و مفصلی در دانش های قدیم است،شرح قانون ابن سینا و ...

دیگر پزشکان عبارتند از:

حاجی زین الدین عطار(806 ه.ق _ ؟   )

ابن کُتُبی(754 یا 755 ه.ق _  ؟   )

افضل الدین کرمانی

غیاث مُتطبب

خواجه شهاب الدین بن عبدالکریم ناگوری

ابوزین کحال(850 ه.ق _  ؟   ) = چشم پزشک قرن 9 ه.ق

منصوربن محمدبن یوسف بن الیاس(مقتول به سال 809 ه.ق _     ؟     ).

کتابشناسی

1. اشپولر، برتولد، تاریخ مغول در ایران؛ سیاست، حکومت و فرهنگ دوره ایلخانان. ترجمه: محمود میرآفتاب، تهران، علمی و فرهنگی، 1365. 

2. اقبال آشتیانی،عباس؛ تاریخ مغول و اوایل ایام تیموری، تهران، نامک، 1376، 2 ج.

3. سرمدی، محمد تقی؛ پژوهشی در تاریخ پزشکی و درمان جهان از آغاز تا عصر حاضر: ایران از دوره مغول تا عصر حاضر- بخش اول، تهران، سرمدی، 1378.

4. ایتنگهاوزن، اشپولر، پطروشفسکی، لمبتن، مرگان؛ سلسله های تاریخ ایران، ایلخانان، ترجمه و تألیف: یعقوب آژند، تهران، مولی، 1383.