دوستی به مثابه جهان بینی / حسین روحانی صدر

1396/10/25 ۰۹:۴۲

با آنکه این روزها صدمین سال پایان جنگ جهانی اول و هفتاد و چهارمین سال از پایان جنگ جهانی دوم را در حالی پشت سر می‌گذاریم که از ماوراء‌النهر تا شمال آفریقا در جنگهای خانمان برانداز و گفتمان‌های گزنده سیاستمداران همچنان در حال سوختن را می‌بینیم، گفته‌ها و نوشته‌ها حکایت از آن داشت که جوامع مترقی و رو به رشد ادعای عبرت‌گیری از نتایج خشونت و آوارگی ملتها را از تریبون‌های سازمان ملل و دیگر نهادهای بین‌المللی به گوش آحاد بشر رسانده‌اند

تألیف و گردآوری:

دکتر محمدجعفر امیر محلاتی

انتشارات هرمس

چاپ اول: ۱۳۹۶ـ ۴۴۲ صفحه

با آنکه این روزها صدمین سال پایان جنگ جهانی اول و هفتاد و چهارمین سال از پایان جنگ جهانی دوم را در حالی پشت سر می‌گذاریم که از ماوراء‌النهر تا شمال آفریقا در جنگهای خانمان برانداز و گفتمان‌های گزنده سیاستمداران همچنان در حال سوختن را می‌بینیم، گفته‌ها و نوشته‌ها حکایت از آن داشت که جوامع مترقی و رو به رشد ادعای عبرت‌گیری از نتایج خشونت و آوارگی ملتها را از تریبون‌های سازمان ملل و دیگر نهادهای بین‌المللی به گوش آحاد بشر رسانده‌اند و همه دوستی را تنها راه اصلاح جوامع بشری معرفی نموده‌اند اسرار و اهمیت خیرخواهانه نیک‌اندیشان بر اصلاح ادبیات خشونت به دوستی، نظر غالب دانشگاه‌ها و نهادهای علمی را به خود برانگیخت. باید سیر گذر از خشونت به دوستی محور گفتمان‌ها و تحقیقات محققانه جوامع علمی قرار بگیرد. با در نظر گرفتن اهمیت و حساسیت نقش دوستی در برقراری صلح جهانی، دکتر محمدجعفر محلاتی استاد گروه الهیات و مذاهب دانشگاه اوبرلین ایالت اوهایوی امریکا پروژه‌ای را با موضوع دوستی در منابع ایرانی ـ اسلامی تعریف و به اجرا درآورد. در همین راستا نشست‌های تخصصی فراوانی با حضور اسلام‌شناسان دانشگاه‌های دیگر آمریکا برگزار نمود. ایشان گزیده‌ای از مجموعه مقالات اسلام‌شناسان و ایران‌شناسان و دیپلمات‌های عالیرتبه سابق کنفرانس اسلامی و سازمان ملل متحد را در مجموعه‌ای به عنوان «دوستی به مثابه جهان‌بینی» جمع‌آوری نمود.

اهم مقالات و نویسندگان آن عبارتند از: ویلیام چیتیک استاد عرفان و تصوف اسلامی در دانشگاه نیویورک، جمشید چوکسی استاد مطالعات ایران باستان در دانشگاه ایالت ایندیانای، ریچارد بولت استاد تاریخ اسلام در دانشگاه کلمبیا نیویورک، ساچیکو موراتا استاد دانشگاه نیویورک در استونی بروک، عبدالعزیز التویجری مدیر کل سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی اسلامی، اقبال رضا دیپلمات ارشد پاکستان در سازمان ملل متحد و همچنین دستیار دبیرکل سازمان ملل در اتحاد تمدن‌ها، سیدحسین نصر استاد گروه اسلام‌شناسی دانشگاه جرج واشنگتن، یوسف الشارونی، محمد برکت مدیر مدرسه علمیه ولی عصر شیراز٫ برخی از مقالات این مجموعه را اشخاصی همچون دکتر مجید تخت روانچی دیپلمات کهنه کار وزارت خارجه و سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در سوئیس به فارسی برگردانده‌اند.‏

برای نخستین بار بیش از شانزده اسلام‌شناس غربی چنین همتی در ارائه یافته‌هایشان را در حوزه ایران و اسلام از خود نشان دادند. این اثر زیبنده جزء اولین آثار جمعی‌نگاری محققان می‌باشد.

کتاب حاضر علاوه بر ترجمه فارسی چند مقاله از سلسله مقالات اخلاق‌دوستی که به طور کلی طی هشت سال گذشته دانشمندان آشنا به تمدن اسلامی به صورت سخنرانی در دانشگاه اوبرلین ایالت اوهایوی امریکا ایراد کرده‌اند، حاوی چند مقاله تحلیلی راجع به تاریخچه و منابع اخلاق دوستی در فرهنگ‌های اسلامی است.

دکتر محلاتی هدف خود را از جمع‌آوری این کتاب، انتقال مفهوم دوستی و کاربرد آن از محدوده روابط خصوصی و احساسی به ساحت آزاد و گسترده روابط مدنی، سیاسی، بین‌المذاهب و بین‌المللی و همچنین بیان این حقیقت که عدالت نقطه شروع تعاملات جمعی و جهانی است، نه تنها نقطه کمال آنها معرفی نموده است.

وی معنی‌شناسی دوستی از حیث فلسفی و اخلاقی را مقدمه مهمی برای گام ضروری بعدی یعنی نهادینه کردن دوستی در همه ساحات زندگی اجتماعی می‌داند. به اعتقاد وی گامهایی که ما را به صلحی سرد و غیر دوستانه برساند، نیم نقشه و کوره‌راه سعادت‌نمایی بیش نیست. می‌گوید تمدن ایرانی ـ اسلامی در بر دارندة منابع نهادی بسیار غنی برای گسترش دوستی بین فرهنگ‌های بزرگ بشری است و ادبیات فارسی می‌تواند و باید جهان خسته از خشونت و تشنه دوستی را سیراب کند.

همچنین الهیات عصر جدید برای ممانعت از رویکردهای افراطی به سنتهای دینی که حاصلش بروز رفتارهای مذهبی خشن است، معادله اخلاق دینی را به معادله جایگزین دین اخلاقی تبدیل کرده است و دوستی یکی از عوامل مهم رستگاری و سعادت یا برعکس لعنت و غضب الهی و شقاوت است.‏

مدعای کتاب «دوستی به مثابه جهان‌بینی» پارادایم اخلاقی و فلسفی متعالی‌تری است که در عین قبول ضرورت دین ‌اخلاقی، به سراغ خود نظام‌های اخلاقی می‌رود و به جای اینکه دوستی را تابع اخلاق بداند، اخلاق را تابع دوستی می‌خواهد.‏

مؤلف سعی دارد با طرح پرسش‌هایی همچون: آیا دوستی فضیلتی اخلاقی است که در ساحت‌های مختلف زندگی در حال توسعه و افزایش است، یا برعکس در فتور و کاهش؟ به بررسی چالش‌های فرا روی دوستی بپردازد.

به اعتقاد وی یکی از دلایل بی‌توجهی جهان اسلام به فلسفه دوستی در دو قرن گذشته، مقابله مسلمانان با پدیده استعمار بوده که به طور طبیعی به گسترش ادبیات مبارزه، ستیزه‌جویی و رفع ظلم یا به طور اعم عدالت ترمیمی یا جبرانی انجامیده است. ‏

از سویی دیگر آثار مکتوب درباره فلسفه دوستی در غرب از حیث دستاوردهای دانشگاهی و علمی در حوزه فلسفه اخلاق و فلسفه سیاست از آنچه ما در شرق داریم غنی‌تر است.

دکتر محلاتی در یکی از نتیجه‌گیری‌هایش می‌نویسد: ممکن است گفته شود جامعه دوستی محور جامعه‌ای خیالی ـ آرمانی است که هرگز امکان تحقق آن بر روی زمین میسر نمی‌شود؛ زیرا هر دستاوردی هزینه‌ای دارد که باید از جایی و یا فرو افکندن یک اولویت تأمین شود. اتفاقاً نکته جالب اینجاست که مذاهب و ادیان از دیرباز در راه بنانهادن جامعه دوست‌محور با ایده عفو از عدالت ترمیمی هزینه کرده‌اند. در دنیای متجدد امروز بارقه و طلیعه ظهور چنین نگرش‌هایی در حوزه سیاسی، آن‌هم در فضاهای نامأنوس بروز کرده است.

برای نمونه گرچه در گذشته عفو در سیاسیون و علوم سیاسی جایگاهی نداشته است، اکنون با بروز نمونه عملکردهایی مانند [رفتار] ماندلا، عذر و عفو در سیاست مورد توجه جوامع دانشگاهی و حتی نهادهای سیاسی واقع شده است.

کتاب حاضر دارای چهار بخش به نام‌های دوستی در ساحت زندگی معنوی جهان، دوستی در روابط بین فرهنگ‌ها، ملل و تمدن‌ها، دوستی در متون پیشین، تاریخ سیر اندیشه دوستی در تمدن اسلامی است و انتشارات هرمس این مجموعه هفده مقاله‌ای را در ۴۴۲ صفحه به زیور طبع آراسته است و از ابتدای سال میلادی جدید به علاقه‌مندان صلح و دوستی عرضه نموده.‏

منبع: روزنامه اطلاعات