1396/8/17 ۰۸:۲۳
چنگیز کاکاوند براین نظر است که موسیقی از دیرباز دربرگزاری مراسم مختلف، به‌عنوان بخش لاینفک آیین‌های مذهبی و باستانی کشور ایران مورد توجه بوده و ارتباط متقابل میان آواز در تعزیه و موسیقی ردیف دستگاهی و همچنین منع مذهبی در گسترش موسیقی، اهمیت آواز در تعزیه را دوچندان می‌کند.
کوروس سلیمانی: چنگیز کاکاوند براین نظر است که موسیقی از دیرباز دربرگزاری مراسم مختلف، به‌عنوان بخش لاینفک آیین‌های مذهبی و باستانی کشور ایران مورد توجه بوده و ارتباط متقابل میان آواز در تعزیه و موسیقی ردیف دستگاهی و همچنین منع مذهبی در گسترش موسیقی، اهمیت آواز در تعزیه را دوچندان می‌کند. کاکاوند در موسیقی آوازی تبحر دارد. او از کودکی علاقه زیادی به هنر موسیقی داشته و البته از صدای خوشی نیز برخوردار بوده است، از دوران دبیرستان و با راهنمایی دبیر ادبیات خود با علی اکبر ثقفی از استادان فن موسیقی آشنا و زمینه ورودش به این عرصه مهیا شد و سال‌ها در محضر این استاد، هنر آواز و گوشه‌های موسیقی سنتی ایرانی را آموخت و استفاده از محضر استادان بنامی همچون محمدرضا شجریان و شهرام ناظری و... زمینه‌ای را فراهم آورده که در عرصه موسیقی و آواز تبحر خاصی داشته باشد. در ادامه گفت‌و‌گو با این هنرمند قزوینی را در مورد موسیقی عاشورایی می‌خوانید.
موسیقی ایرانی از چه مقطع تاریخی شکل گرفت؟ قدیمی‌ترین میراث مدون در شعرنویسی و موسیقی، بخش «گات»ها در «اوستا» است که بخشی به صورت سروده‌های مذهبی یا آهنگ و آواز اجرا می‌شد که در زمان هخامنشیان به صورت انواع مختلف در جشن‌ها، رزم‌ها و درهنگام صرف غذا بوده است.
در چه زمانی شاهد پیدایش موسیقیدان‌های بزرگ بودیم؟ پررونق‌ترین عصرموسیقی، زمان ساسانی‌ها بوده که آهنگ‌ها و مقامات موسیقی در این زمان ابداع و ساخته شد و به نام «دستان‌ها» یا «دستانات» بوده است. از بزرگ‌ترین موسیقیدانان بنام نیز می‌توان باربد، نکیسا، بامشاد، رامتین، سرکیس، آرادوار چنگی و کوسان نواگر را نام برد.
تعریف شما از موسیقی آیینی و عاشورایی چیست؟ موسیقی مذهبی دارای تنوع زیادی است و به دسته‌های مختلفی چون تعزیه خوانی، نوحه خوانی، مرثیه خوانی، مناجات خوانی تقسیم می‌شود و تعزیه خوانی مهم‌ترین عامل ماندگاری موسیقی ردیفی و دستگاهی ماست.
دراین تقسیم بندی‌ها کدامیک دارای اهمیت ویژه‌ای است؟ تعزیه یکی ازآیین‌های عاشورایی است که علاوه براهمیت ویژه از گونه‌های موسیقی همراه با نمایش بوده که در جهت هنرموسیقی مذهبی قرارگرفته است. تعزیه به معنای عزاداری و سوگواری است و از قرن چهارم در ایران آغاز شد ولی نمایش مذهبی یا همان تعزیه در زمان صفویه مرسوم شد که آن هم در اوایل عهد صفوی نبوده و مورخان و نویسندگان، زمان مشخصی که مربوط به شاه و حکام صفویه باشد نقل نکرده‌اند.
چرا تعزیه بیشتر از دیگر مراسم دینی و عاشورایی اهمیت دارد؟ ارتباط متقابل میان آواز درتعزیه و موسیقی ردیف دستگاهی و همچنین منع مذهبی درگسترش موسیقی، اهمیت آواز در تعزیه را دوچندان می‌کند. در واقع موسیقی آوازی تعزیه مبتنی بر موسیقی ردیف آوازی دستگاهی و از سوی دیگر حفظ موسیقی ردیف آوازی است که ازدوران صفویه با تشدید فضای مذهبی و سیاست‌های تکامل تعزیه، باعث شد که آواز موسیقی ردیفی به تعزیه وارد شود و خود را با آن وفق دهد.
شاخص‌ترین موسیقیدان‌های عاشورایی چه کسانی بودند؟ از موسیقیدان‌هایی که باعث دوام ردیف موسیقی و دستگاهی با وارد کردن به تعزیه شدند، استاد ابوالحسن خان اقبال آذر است که آواز را از تعزیه آغاز و قدرت حنجره او در 104 سالگی شگفت انگیز بود و از استاد او عبدالکریم جناب قزوینی هم می‌توان نام برد.
اهمیت موسیقی آوازی در تعزیه به چه شکل است؟ موسیقی آوازی در تعزیه به شکلی است که ایفاگران نقش‌ها باید از دستگاه‌های موسیقی مطلع باشند تا اگر نقش آنها تغییر کرد، بتوانند آواز معین دیگری بخوانند و با استفاده بجا و صحیح و همچنین تشخیص درست نغمه‌ها و گوشه‌های آوازی و استفاده آن درجایگاه مناسب تعزیه، بتوانند تأثیر بیشتری بر مخاطبان بگذارند.
آیا تعزیه خوان‌ها با ردیف‌های موسیقی آشنایی کامل دارند؟ تعزیه خوانان قدیم و استادانی که از دو نفر از برجسته ترین‌های آنها یاد شد، کاملاً مسلط به ردیف بودند ولی متأسفانه هم‌اکنون این هنر، تنها سینه به سینه بوده و دانش چندانی ورای آن نیست. به‌عنوان مثال تعزیه خوان، گوشه مربوط به حضرت عباس(ع) را باید چهارگاه بخواند، حر باید عراق بخواند و نقش عبدالله بن حسین که در دامن شاه شهیدان به شهادت رسیده است، دست قطع شده خود را به دست دیگر گرفته و گوشه‌ای درراک می‌خواند که به همین جهت به «راک عبدالله» معروف است. مثلاً امام حسین(ع) با حضرت ابوالفضل(ع) سؤال و جواب می‌کنند، امام در شور می خواند و حضرت عباس(ع) هم باید جواب خود را در شور بدهد.
در مورد مخالف خوانی در تعزیه بگویید. مخالف خوانی، اجرای گوشه‌هایی از ردیف موسیقی و دستگاهی است که مخالفان امام حسین(ع)اجرا می‌کنند که حالت کوبنده داشته و در دستگاه ماهور اجرا می‌شود و موافقان امام(ع)، در آوازهای دشتی و افشاری یا کلاً دستگاه شور یا منصوری چهارگاه جواب می‌دهند.
چه شهرهایی اغلب محل تجمع تعزیه خوان‌ها است؟ اغلب تعزیه خوان‌ها بیشتر در شهرهایی مانند تبریز، قزوین و اصفهان تجمع می‌کنند و به خاطر تسلط بر دقایق و ظرایف آواز، از تکنیک‌های مختلف ردیف‌ها و گوشه‌ها برای شخصیت‌پردازی در نمایش‌های حزن آور بهره می‌گیرند و طرفداران بیشتری را به خاطر این تنوع ردیفی و گوشه‌ها در نمایش به خود معطوف کرده است.
در خصوص تعزیه و بخصوص مداحان امروزی نظرتان چیست؟ مداحان گذشته مانند مرحوم مؤذن‌زاده اردبیلی و کلاً خانواده این بزرگوار و همین‌طور مرحوم استاد مستبصر به سبک‌های مختلف آوازی ایرانی متناسب با فرهنگ شیعی و ملی آشنا بودند، اما متأسفانه امروزه شاهد آن هستیم که بسیاری از مداحان به علت نا‌آگاهی از این دانش گرانبها و ارزشمند ردیفی دستگاهی، به استفاده از شعرهای بسیار ضعیف در برنامه‌های خود رو آورده‌اند. باید اضافه کنم، نوحه خوانی از لحاظ فرم، بر پایه ریتم استواراست و در بین انواع موسیقی دستگاهی، بیشترین شباهت را به تصنیف موسیقی ایرانی دارد، اما به علت نداشتن اشراف نوحه خوان‌های امروزی به موسیقی و ردیف دستگاهی، در گذر زمان این هنر آیینی کیفیت موسیقایی خود را از دست داده است.
آیا برای رفع این نقص اقدامی کرده اید؟ بله. خوشبختانه چند نفر از هنرجویانم مداح هستند و یکی دو سالی است کمر همت به یادگیری ردیف‌های موسیقی بسته‌اند که بحمدالله رضایت بخش بوده است.
بازتاب موسیقی آوازی در تعزیه به شکلی است که ایفاگران نقش‌ها باید از دستگاه‌های موسیقی مطلع باشند تا اگر نقش آنها تغییر کرد، بتوانند آواز معین دیگری بخوانند و با استفاده بجا و صحیح و همچنین تشخیص درست نغمه‌ها و گوشه‌های آوازی و استفاده آن درجایگاه مناسب تعزیه، بتوانند تأثیر بیشتری بر مخاطبان بگذارند.
منبع: ایران
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید