شاهزاده خانم شورشی و روانشناسی تاریخی ایرانیان

1396/5/30 ۱۰:۲۹

شناخت روحیات و باورهای ذهنی مردمان یک جامعه در روزگار گذشته، از گستره‌های مورد توجه روانشناسی تاریخی به شمار می‌آید. ایرانیان در تاریخ در گستره‌های زندگی فردی و اجتماعی، از دریچه‌های نگرش خود و غیرایرانیان، همواره به ویژگی‌هایی شناخته می‌شده‌اند. شناخت نقادانه «ایرانی» از «خودِ ایرانی» در تاریخ، جلوه‌ای از خودانتقادی را می‌توانسته است داشته باشد و یافته‌هایی جذاب به‌ویژه به پژوهشگران ارایه دهد.

در تنگناها، مهربان و درستکار در گشایش‌ها بدجنس!

شناخت روحیات و باورهای ذهنی مردمان یک جامعه در روزگار گذشته، از گستره‌های مورد توجه روانشناسی تاریخی به شمار می‌آید. ایرانیان در تاریخ در گستره‌های زندگی فردی و اجتماعی، از دریچه‌های نگرش خود و غیرایرانیان، همواره به ویژگی‌هایی شناخته می‌شده‌اند. شناخت نقادانه «ایرانی» از «خودِ ایرانی» در تاریخ، جلوه‌ای از خودانتقادی را می‌توانسته است داشته باشد و یافته‌هایی جذاب به‌ویژه به پژوهشگران ارایه دهد. تاج‌السلطنه، دختر ناصرالدین شاه قاجار، از منتقدان جدی حکومت و جامعه ایران در روزگار قاجار به شمار می‌آمده است. او که در کتاب «خاطرات تاج‌السلطنه» بر دربار و بسیاری از شیوه‌های حکومتگری، همچنین بر جامعه و سنت‌های کهنه رایج در جامعه ایران تاخته، بر آن بوده واپس‌ماندگی ایرانیان در آن روزگار، از پایبندی آنها به پیوندهای نادرست سیاسی و اجتماعی برمی‌آمده است. او در این کتاب، همچنین به پاره‌ای کنش‌های فردی و اجتماعی ایرانیان هم‌روزگار خویش نقدهایی جدی وارد می‌آورد. مخاطب او در روایت‌ها و نقدهایش، معلمش بوده است «معلم من! خوب به اخلاق ايراني عادت داري، و مي‌داني در يك موقعي كه عرصه بر آنها تنگ مي‌شود، چه اندازه مهربان، درستكار، درست قول، [و] متملق مي‌شوند؛ و در موقع رفاه، چه اندازه موذي، بدجنس، [و] كثيف». او با اشاره به این ویژگی روانشناختی اجتماعی مردمان روزگار خویش، به سندی تاریخی استناد می‌کند «يك روزي، در نوشتجات اميرنظام مرحوم [امیرکبیر] كاغذي به خط عباس ميرزا، جد ما، بود كه به فتحعلي‌خان نوشته بود: ما شاهزادگان در موقع لزوم و احتياج، به قدري مهربان و متملق مي‌شويم كه از ما بهتر تصور نمي‌شود كرد. ليكن، پس از رفع احتياج، طرف مقابل را نشناخته، بلكه هيچ به خاطر نمي‌آوريم». تاج‌السلطنه، که از حرمسرای شاهی برخاسته است، چنین نگرشی را می‌پذیرد «من خيلي ازين اعتراف خنديدم؛ چون ديدم جد بزرگوار ما در اين اعتراف صادق بوده است. ليكن، پس ازين قضيه، ديدم جنس ايراني، عموما به همين درد مبتلا هستند و اين امتياز، مخصوص خانواده‌ي سلطنتي نيست. منتها، آنها چون طرف توجه عموم هستند، عادات و اخلاقشان زودتر شناخته مي‌شود تا ساير مردم».

منبع: شهروند