نخبگان علمی؛ از فرصت سوزی تا قدرشناسی

1396/5/4 ۱۱:۳۹

نخبگان علمی به خاطر نقش موثر در پیشرفت و آبادانی، به عنوان ثروت اصلی ملی به شمار می روند، بر همین اساس کشورهای پیشرفته با تمامی ابزارهای تبلیغاتی، تشویقی مادی و معنوی درصدد جذب و حفظ این قشر آینده ساز هستند.

 نخبگان علمی به خاطر نقش موثر در پیشرفت و آبادانی، به عنوان ثروت اصلی ملی به شمار می روند، بر همین اساس کشورهای پیشرفته با تمامی ابزارهای تبلیغاتی، تشویقی مادی و معنوی درصدد جذب و حفظ این قشر آینده ساز هستند.
 

 طی چند سال گذشته بسیاری از دانشگاه ها و مراکز علمی شاهد خروج فارغ التحصیلان ممتاز از کشور به دلایل مختلفی همچون نیافتن شغل مناسب، ناتوانی در ادامه تحصیل، ارزش قائل نشدن به استعدادهای ذاتی و نبوغ علمی آنان و قدرنشناسی بوده اند که گاهی برخی از آنان پس از اتمام تحصیلات به میهن بازگشته و برخی نیز ترجیح دادند تا در کشورهای مقصد، غم غربت و دوری از خانواده را به ازای تسهیلات و تشویق های مادی و معنوی دولت های بیگانه به جان بخرند.
نخبگانی که در این آب و خاک با خون و دل خوردن اولیا، مربیان و اساتید خود رشد کرده و بالیدند، اما به سبب اعمال برخی سیاست ها و رویکردهای نادرست، با دل کندن از خانه و کاشانه، بار سفر از دیار بستند.
فرار مغزها و مهاجرت نخبگان طی سالیان گذشته باعث تاسف و تاثر بسیاری شده و مسئولان نیز برای کاهش آن، دست به اقداماتی مانند راه اندازی بنیاد ملی نخبگان، افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو، تسهیلات ورود به مقاطع بالاتر برای استعدادهای درخشان و غیره زده اند.
پس از پیروزی حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی در یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری یکی از مسائل مهم دولت تدبیر و امید در حوزه علمی کشور، توجه به روند صعودی خروج نخبگان بود و بر همین اساس سعی شد با برنامه ریزی های منسجم و علمی و مهیا ساختن شرایط لازم علاوه بر کاستن از شدت این امر، نمودارش را نیز نزولی کنند.
خوشبختانه این امر و هدف تا حدودی به ثمر نشست بگونه ای که رییس جمهوری در دیدار با جوانان و دانشجویان گفت: «با تقویت امید و نشاطی که در جامعه ایجاد شده، حرکت معکوس بازگشت نخبگان به ایران آغاز گردیده و در آینده‌ای نه چندان دور، این روند سرعت و شتاب بیشتری می‌گیرد.»
هر چند که این روند فرار مغزها با روی کار آمدن کابینه تدبیر و امید کاهش یافت اما واقعیت این است که هنوز به مرحله ایده آلی نرسیده ایم و همچنین در جذب نخبگان خارج از کشور از قافله کشورهای همسایه همچون ترکیه و جمهوری آذربایجان و امارات متحده عربی و غیره در منطقه آشوب زده کنونی، عقب هستیم.
شرایط کنونی منطقه فرصتی کمیاب برای جذب استعدادهای جوانی است که در پی محیطی امن هستند تا به تحقیقات علمی خود ادامه دهند و جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری برخوردار از امنیت کامل، می تواند به منزله هدفی مناسب و مطلوب به شمار رود.
قائم مقام وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در امور بین الملل در گفت وگو با خبرنگار حوزه دانشگاه ایرنا می گوید: آمار دقیقی از روند رفتن یا اعزام فارغ التحصیلان دانشگاه ها و مراکز علمی کشور وجود ندارد.
حسین سالارآملی می افزاید: البته این امر را می توان با حالت مقایسه ای با سایر کشورها سنجید که خوشبختانه در دولت یازدهم گام های مناسب و مطلوبی برداشته شده است.
رییس مرکز همکاری های بین المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تصریح می کند: به طور نمونه با مشاهده فهرست دانشجویانی که در سال 17 - 2016 میلادی در دانشگاه های آمریکا ثبت نام کرده اند؛ آمار ایرانیان به نسبت کشورهای چین، هندوستان، پاکستان، عربستان، امارات متحده عربی و سایر کشورهای منطقه بسیار کمتر است.
وی ادامه می دهد: همچنین آمار فهرست ثبت نام ایرانیان در کشورهای انگلیس، آلمان، ژاپن و چین نیز گویای این امر است که جوانان کشور جزء 10 کشور ابتدایی برای ادامه تحصیل نیستند.
سالارآملی خاطرنشان می کند: این روند مقایسه ای با توجه به آمارهای سایر کشورهای دیگر گویای این امر است که طی چهار سال گذشته، اقدامات ارزشمندی برای جذب و نگاهداشت نخبگان علمی در کشور صورت گرفته است.
وی می گوید: البته رقم های موجود نیز از نظر ما زیاد است و سیاست وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اتخاذ تصمیاتی برای کاهش خروج نخبگان علمی از کشور است.
قائم مقام وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در امور بین الملل ادامه می دهد: همچنین یکی دیگر از سیاست های این وزارتخانه این بوده که دیگر اعزام های طولانی مدت وجود نداشته باشد بگونه ای که در سال گذشته آمار رقم صفر را نشان می داد.
وی می گوید: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به سمت سیاست های اعزام دانشجویان به دوره های 6 یا 9 ماهه موقت در حرکت است و این امر توانسته روند خروج نخبگان از کشور را به شدت کاهش دهد زیرا دانشجویان در این دوره های کوتاه مدت همچنان در فرهنگ ایرانی و اسلامی خودشان باقی می مانند.
سالارآملی تصریح می کند: همچنین در راستای جذب نخبگان برنامه های وسیعی در دولت یازدهم صورت گرفته، بگونه ای که در سال گذشته تعداد 543 نخبه ایرانی خارج از کشور به ایران برای تدریس دوره های فشرده و یا تحقیق و یا استاد راهنمای مشترک با یک استاد ایرانی دیگز سفر کرده بودند.
وی می افزاید: روند بهره مندی از توان ایرانیان نخبه خارج از کشور نیز از سیاست های اصلی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در دولت یازدهم بوده است.
رییس مرکز همکاری های بین المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اظهار می کند: بر اساس اعتبار مناسبی که برای سال 96 تعیین شده این رقم و آمار به طور حتم روند جهشی و صعودی خواهد داشت.
سالارآملی در مورد جذب نخبگان خارجی نیز تصریح می کند: روند جذب دانشجویان خارجی طی چهار سال گذشته توسعه ای بوده بگونه ای که اکنون در مجموع 52 هزار دانشجوی خارجی در مراکز علمی کشور تحصیل می کنند.
وی می افزاید: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بر اساس برنامه ریزی هایی که انجام داده، انتظار دارد تا این رقم طی چها سال آینده به 80 هزار نفر افزایش یابد که آمار ایده آلی است.
قائم مقام وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در امور بین الملل تصریح می کند: کندی سیستم های اداری و نیز جوسازی برخی کشورهای مغرض در عرصه های بین المللی علیه جمهوری اسلامی ایران از جمله دلایلی است که در جذب استعدادهای خارجی مشکل ساز بوده است.
وی یادآور می شود: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری درصدد است تا بر اساس برنامه ریزی هایی که انجام داده، در یک بستر چند ساله به رقم مورد نظر خویش در جذب دانشجویان خارجی دست یابد.
سالارآملی تصریح می کند: خوشبختانه دانشگاه های کشور نیز در این زمینه خیز برداشته اند و با تنظیم یک برنامه پنج ساله در بخش بین المللی اهتمام ویژه در جذب دانشجویان خارجی دارند.

** برای جذب دانشجویان نخبه خارجی نیازمند فراهم سازی زیرساخت ها هستیم
مدیرکل برنامه ریزی و همکاری های بین الملل دانشگاه تهران نیز به خبرنگار ایرنا می گوید: برای افزایش آمار جذب دانشجویان نخبه و با استعداد کشورهای خارجی، نیازمند فراهم سازی زیرساخت ها در مراکز علمی کشور هستیم.
عبدالمجید اسکندری می افزاید: اکنون رقابت شدیدی بین دانشگاه های دنیا برای جذب دانشجویان نخبه و با استعداد وجود دارد.
وی تصریح می کند: دانشگاه ها و مراکز علمی اغلب کشورهای صاحب علم و فناوری برای این منظور اقدامات و برنامه ریزی های کلانی انجام داده اند.
مدیرکل برنامه ریزی و همکاری های بین الملل دانشگاه تهران می افزاید: یکی از راه های جذب دانشجویان خارجی، استفاده از تبلیغات و جذابیت بخشی مراکز علمی است.
وی می گوید: دانشگاه های برتر ایران همچون تهران، صنعتی شریف، امیرکبیر، علم و صنعت، خوارزمی و غیره در دنیا شناخته شده هستند اما شاید جذابیت بخشی کمتری نسبت به رقبای خود داشته اند.
اسکندری یادآور می شود: همچنین نیازمند فراهم ساختن زیرساخت های لازم برای این منظور همچون خوابگاه ها و امکانات رفاهی و آزمایشگاهی هستیم.

** افزایش کیفیت دانشگاه های کشور در مقاطع تحصیلات تکمیلی
رییس سازمان امور دانشجویان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز در این زمینه به خبرنگار ایرنا می گوید: طی دولت یازدهم اقدامات مناسبی در این زمینه انجام شده که از جمله آنها افزایش کمیت دوره های تحصیلات تکمیلی در کشور است.
مجتبی صدیقی می افزاید: اگر نگویم حداقل باید با کشورهای پیشرفته طراز اول دنیا برابری کنیم اما دیگر نباید بگونه ای باشد که دانشجو احساس کند که سفر به کشورهایی که رتبه های پایین تر علمی دارند، برایش مفیدتر است.
وی خاطرنشان می کند: بالطبع باید کیفیت دانشگاه های کشور در مقاطع تحصیلات تکمیلی به جایی برسانیم که دانشجویان از رفتن به سایر کشورها بی نیاز شوند.
معاون دانشجویی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری اظهار کرد: در بخش کیفیت هر چند که اعزام دانشجویان با هزینه دولت را طی چهار سال گذشته کاهش داده ایم اما دوره های کوتاه مدت دکتری و فرصت های مطالعاتی را هر ساله افزایش می دهیم.
وی ادامه می دهد: یعنی دانشجویی که در مقطع دکتری داخل کشور است امکان حضور و دریافت فرصت مطالعاتی 6 یا 9 ماهه برایش مهیا می کنیم.
صدیقی می افزاید: البته در این راستای سرویس ها و خدماتی که دانشگاه ها در زمینه هایی همچون خوابگاه ها و تغذیه های مناسب می دهند نیز تاثیرگذار است زیرا افزایش کیفیت این بخش سبب کاهش تمایل خروج افراد از کشور و مهاجرت آنان برای ادامه تحصیل خواهد شد.
وی ادامه می دهد: بطور کلی همانگونه که همگان مطلع هستند وزارت علوم هیچگاه نمی تواند مانع خروج دانشجویان و فارغ التحصیلان از کشور شود زیرا شهروندان در انتخاب نوع زندگی و تحصیلات آزاد هستند.
رییس سازمان امور دانشجویان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری خاطرنشان می کند: وزارت علوم در دولت یازدهم اهتمام ویژه ای برای افزایش کمیت و کیفیت مراکز علمی دارد.
وی می گوید: در امر کمیت اقدامات مناسب و مطلوبی شده اما در بخش کیفیت باید اذعان کنم که باید تلاش بیشتری صورت گیرد.
معاون دانشجویی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری تاکید می کند: مولفه امیدهای اجتماعی نیز در امر مهاجرت نخبگان بسیار موثر است و خوشبختانه طی دولت یازدهم شاهد افزایش آمار خروج نخبگان از کشور نبوده ایم.

منبع: ایرنا