کوشش‌های تاریخی زنانه از میانه‌های عصر قاجار

1396/5/1 ۰۸:۵۴

زندگی فردی و اجتماعی زنان در سده‌های گذشته در جهان، دگرگونی‌هایی بسیار از سر گذرانده است. زنان ایرانی نیز از میانه‌های دوره قاجار کوشیدند زمینه‌هایی شایسته برای حضور در گستره اجتماع فراهم آورند؛

تادیب‌النسوان، معایب‌الرجال

زندگی فردی و اجتماعی زنان در سده‌های گذشته در جهان، دگرگونی‌هایی بسیار از سر گذرانده است. زنان ایرانی نیز از میانه‌های دوره قاجار کوشیدند زمینه‌هایی شایسته برای حضور در گستره اجتماع فراهم آورند؛ خواستی اجتماعی که در روزگاران بعدی دستاوردهایی نیک برایشان به ارمغان آورد. منصوره اتحادیه، نویسنده و تاریخ‌نگار در کتاب «زنانی که زیر مقنعه، کلاهداری کردند (زندگانی ملک‌تاج خانم نجم‌السلطنه)»، رواج اندیشه‌های نو را در میانه‌های قاجار، از عامل‌های دگرگونی‌های اجتماعی به‌ویژه در حوزه زندگی زنان ایرانی برمی‌شمرد: «به نظر می‌رسد تحرکی بین عده‌ای از زنان با ورود افکار نوین آغاز گشت. در دوران سلطنت مظفرالدین‌شاه ورود روزنامه‌های چاپ خارج مجاز شد، بنابراین بیشتر این نشریات در دسترس همگان ازجمله زنان خانواده‌های روشنفکر قرار می‌گرفت. زنان با این قبیل اطلاعاتی که از طریق مطبوعات در سایر کشورها به دست می‌آوردند درباره وضع خود در ایران و مقایسه آن با خارج به فکر فرومی‌رفتند. از اواخر دوره ناصری جسته‌وگریخته وضع زنان توسط بعضی زنان مطرح شده بود». او کوشش نوشتاری یک زن نواندیش را در روزگار قاجار به‌عنوان یکی از نمودهای دگرگونی اندیشه‌های اجتماعی در این حوزه می‌داند: «اولین نوشته یک زن درباره وضع زندگانی زنان در جامعه مردسالار عهد قاجار به قلم بی‌بی‌خانم استرآبادی تحت‌عنوان «معایب‌الرجال» در ‌سال ١٣١٣ق چاپ شد که در پاسخ به رساله دیگری تحت‌عنوان «تادیب‌النسوان» بود. این نوشته توضیح می‌دهد که او با عده‌ای از دوستانش درباره رفتار مردان نسبت به زنان صحبت کرد و از رفتار شوهرش شکایت و گله می‌کند. دوستان از او می‌خواهند که سرگذشت زندگانی‌اش را بنویسد. کتاب معایب‌الرجال حمله سختی علیه مردان به شمار می‌آید، آن‌هم توسط زنی که شهامت طرح این مسأله را داشت. بی‌بی‌خانم وضع اسفبار زنان را توضیح می‌دهد و از زندگی زناشویی خود شکایت می‌کند که به‌خاطر فرزندانش با شوهر بی‌وفا که با زن دیگری ازدواج کرده ساخته بود». این تاریخ‌نگار، همچنین از وجود نشانه‌های تغییر، در بخش‌های بالای جامعه به‌ویژه دربار یاد می‌کند: «تاج‌السلطنه دختر ناصرالدین‌شاه از وضع زنان در خاطراتش انتقاد می‌کند. او نیز از ازدواج زودهنگام دختران، عدم امکان تحصیل و اشکالات زندگی زنان می‌نویسد. بدون‌شک زنان دیگری هم وجود داشتند که این افکار را داشتند، چون به محض آغاز انقلاب مشروطه، زنان نیز به هیجان آمده و به فعالیت پرداختند و مورد تشویق بعضی از مردان روشنفکر قرار گرفتند که نشان می‌دهد زمینه آغاز چنین حرکتی مهیا بود».

منبع: شهروند