صدری‌افشار: فرهنگ‌نامه‌نویسی یک ضرورت است نه تجمل

1396/2/16 ۱۰:۳۸

غلامحسین صدری‌افشار گفت:‌ از وزارت آموزش و پرورش و موسسات آموزش عالی تقاضا دارم که به کتاب مرجع به‌عنوان یک ضرورت و نه تجمل نگاه کنند و از اهل فن و زبان‌شناسان فرهنگ مناسب برای هر مقطع آموزشی را تهیه کرده و در اختیار دانش‌آموزان بگذارند.

 
 
غلامحسین صدری‌افشار گفت:‌ از وزارت آموزش و پرورش و موسسات آموزش عالی تقاضا دارم که به کتاب مرجع به‌عنوان یک ضرورت و نه تجمل نگاه کنند و از اهل فن و زبان‌شناسان فرهنگ مناسب برای هر مقطع آموزشی را تهیه کرده و در اختیار دانش‌آموزان بگذارند.

نخستین نشست از سلسله گفت‌گوهای تخصصی در حوزه علوم انسانی در غرفه خانه کتاب با حضور غلامحسین صدری‌افشار فرهنگ‌نویس پنجشنبه (14 اردیبهشت‌ماه) برگزار شد.

غلامحسین صدری‌افشار از سال 1345 کار فرهنگ‌نویسی را با فیش‌نویسی آغاز کرد. وی در کارنامه بیش از 50 سال فعالیت پژوهشی‌اش ترجمه «تاریخی ادبی» ادوارد براون، «تاریخ علم» جرج سارتن و در حوزه فرهنگ‌نویسی تالیف «فرهنگ معاصر فارسی» و «فرهنگ اعلام و واژگان» را دارد. وی از سال ۱۳۵۹ تاکنون گذران زندگی‌اش تنها از راه نوشتن، ترجمه و ویرایش بوده‌ است.

در ابتدای این نشست غلامحسین صدری‌افشار در توضیح نیاز جامعه به فرهنگ لغت گفت: بعضی‌ها فکر می‌کنند زبان مادری نیاز به مراجعه به فرهنگ ندارد. در حالی که زبان ریزه‌کاری‌های مخصوص به خودش را دارد. متأسفانه هنوز افراد فرهیخته هم متوجه نیستند که زبان عامیانه زبان گفتار نیست.

وی تأکید کرد: زبان عامیانه زبان مردم درس‌‌نخوانده است در حالی‌که فارسی گفتاری شکسته زبان نوشتاری است. در درجه اول کسانی‌که با رسانه‌های جمعی به خصوص رسانه‌های نوشتاری سروکار دارند مانند روزنامه‌نگاران و نویسندگان باید ریزه‌کاری‌های زبان را بشناسند.

نویسنده «فرهنگ مشاغل سنتی» افزود: اکنون حدود 25 سال است که فرهنگ‌نویسی در زبان فارسی راه خودش را پیدا می‌کند. در قدیم یک تعریف سردستی برای لغات ارائه می‌شد ولی امروز می‌دانیم توضیحات یک لغت در فرهنگ باید به گونه‌ای باشد که کسی‌که تا به حال آن را نشنیده بتواند آن را درک و تصور کند.

این نویسنده خاطرنشان کرد: با این‌حال هنوز فرهنگ‌نویسی فارسی در قدم‌های اول است به عنوان مثال مشکل ما در فرهنگ‌نویسی ریشه لغات است. اخیراً آقای حسن‌دوست کتابی پنج جلدی به‌نام «ریشه‌شناسی زبان فارسی» چاپ کرده که مربوط به واژگانی با ریشه فارسی است ولی واژه‌هایی با ریشه‌های غیرفارسی در کتاب لغت قید نشده است.

مولف «کتابنامه علوم ایران» در ادامه درباره اهمیت و ضرورت فرهنگ‌نویسی در شاخه‌های تخصصی-علمی صحبت کرد و گفت: یکی از حوادث مهم در طول 57 سال اول قرن 14 (1300 تا 1357) به زحمت کل فرهنگ‌ها در ایران به 100 می‌رسید؛ اعم از یک‌زبانه، دو‌زبانه، فنی و... ولی در این 37 سال بیش از 500 فرهنگ لغت منتشر شده است.

نویسنده «واژه‌نامه فنی» افزود: فرهنگ زبان فارسی شامل چند قسمت است: نخست فرهنگ معاصر فارسی زبانی است که امروز به کار می‌بریم. دوم زبان فارسی ادبی است که همان فارسی کلاسیک ایرانی است و سوم فرهنگ جامع فرهنگ زبان فارسی است که شامل هر لغتی می‌شود که در نوشتار و گفتار فارسی به‌کار می‌رود. این فرهنگ را هنوز در ایران نداریم البته فرهنگستان زبان ادب فارسی یک جلد حرف« آ» منتشر شده و قرار است یک مجموعه 25 جلدی شود.

وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر فرهنگ‌های تخصصی مختلفی در بازار نشر موجود است، مثل فرهنگ اتومبیل، فرهنگ مشعل‌های کوره، فرهنگ لاستیک‌سازی و...

صدری افشار تاکید کرد: رسانه‌های جمعی در سال‌های اخیر باعث کم‌رنگ شدن گویش‌های فارسی شده‌اند در حالی‌که این‌ها ذخیره زبان فارسی هستند و اگر از بین بروند زبان ما ناقص می‌شود و نمی‌توانیم در آینده زبان فارسی را گسترش دهیم.

مترجم «گفتارها در تاریخ علم» در ادامه درباره اصول شاخص فرهنگ‌های یک و دو زبانه گفت: فرهنگ یک‌زبانه باید کاملاً توصیفی باشد ولی فرهنگ دو‌زبانه فقط یک لغت معادل در زبان دیگر به ما می‌دهد. البته ممکن است لغتی در یک زبان سه تا معادل در زبان دیگر داشته باشد یا هم به‌عنوان اسم و هم به‌عنوان فعل به‌کار رود که باید همه موارد را ذکر کرد.

در ادامه صدری افشار درباره روش تحقیق خودش در فرهنگ‌نویسی بیان کرد: در سال 1360 که فرهنگ‌نویسی را شروع کردیم به اطلاعات فرهنگ‌نویسی به‌عنوان یک علم دسترسی نداشتیم و از کتاب‌ها فیش برمی‌داشتیم. بعد از دو سال کار بخش مربوط به حرف «آ» را پاک‌نویس کردیم و متوجه شدیم کارمان کامل نیست چون دستورزبان را خوب بلد نیستیم. شروع کردیم به مطالعه کتاب‌های دستور زبان حسن انوری و حسن احمدی گیوی.

وی افزود: در کنارش هم کار ترجمه می‌کردم و در جریان ترجمه و خواندن مقدمه فرهنگ‌های دیگر متوجه نقص‌های کار شدم. بعد از 10 سال در سال 1369 توسط نشر «کلمه» فرهنگ فارسی امروز را منتشر کردیم و بازخوردهای آن خیلی به ما کمک کرد.

مترجم «از سنایی تا سعدی» با اشاره به مراتب زبانی و افراد در طبقات مختلف جامعه بیان کرد: یکی از مهم‌ترین دلایل ضرورت ایجاد فرهنگ لغت مراتب زبانی مختلف است. در شرایط برخورد و ارتباط فرهنگ‌ها نیز به فرهنگ دو زبانه نیاز داریم.

مترجم «مطالعه تاریخ ریاضیات و تاریخ علم» ادامه داد: با توجه به جغرافیای متنوع تاریخی ایران و مراتب زبانی مفهوم‌سازی و تعریف و مدخل لغات نیز متنوع است. اگر می‌خواستیم فرهنگ جامع بنویسیم باید از تمام آثار مکتوب زبان فارسی مثل قباله‌ها، دکمه‌ها و فرمان‌ها فیش برمی‌داشتیم ولی در حال حاضر فرهنگ کارآمد می‌نویسیم و در آن لغاتی که در کتاب‌های فارسی از جمله ادبی، تاریخی، فلسفی و سیاسی وجود دارد استفاده می‌شود.

مترجم «معماری ایران» تاکید کرد: درباره لغات فنی لغاتی را می‌آوریم که در حوزه‌های مختلف تا حد دیپلم قابل فهم باشند. اینها لغات عمومی هستند. باید توجه داشته باشیم زبان فارسی معیار شامل زبان پایه‌تر و نوشته‌های رسمی است. نوشته‌های رسمی، کتاب‌های موجود حتی تا پنج قرن پیش که هنوز خوانده می‌شود. در قرن دوم و سوم هجری فارسی هنوز معیار نشده بود زیرا یک کلمه چندین تلفظ داشت در هر محله نویسنده گویش خاصی داشت اما از قرن چهار و پنج به بعد فارسی معیار شد.

وی افزود:‌ زبان فارسی شامل فارسی کلاسیک، فارسی امروز، فارسی گفتاری و فارسی عامیانه است که در مورد آخر فقط یک «فرهنگ زبان مخفی» نوشته دکتر مهدی صمیمی در بازار موجود است. معتقدم وجود چنین فرهنگ‌هایی لازم است زیرا ممکن است این واژه ها در آینده وارد زبان فارسی شود.

مولف «فرهنگ زبانزدها» درباره آشفتگی در رسم الخط فارسی گفت: جدانویسی تا جایی که استقلال کلمات حفظ شود و به وسیله اعراب باعث بدخوانی نشود اشکالی ندارد. از طرفی بعضی کلمات خیلی طولانی‌اند و نمی‌شود آنها را سرهم نوشت. درباره همزه نیز معتقدم که «ی» بوده که به مرور زمان «ء» شده است. و الان بهتر است که از «ء» استفاده شود.

وی افزود: با جدا کردن شناسه‌ها نیز مخالفم، زیرا فارسی یکی از زبان‌های ایرانی است و اگر کودکی که زبان مادری‌اش ترکی است لغتی را با شناسه جدا در کتاب بخواند باعث کج‌فهمی‌اش می‌شود. به طور کلی باید از افراط و تفریط در رسم‌الخط بپرهیزیم.

وی در پایان افزود: در آخر از وزارت آموزش و پرورش و موسسات آموزش عالی تقاضا دارم که به کتاب مرجع به‌عنوان یک ضرورت و نه تجمل نگاه کنند و از اهل فن و زبان‌شناسان فرهنگ مناسب برای هر مقطع آموزشی را تهیه کرده و در اختیار دانش‌آموزان بگذارند.

منبع: ایبنا