منوچهر ستوده، ایرانشناسی را تنها در کتاب‌ها و کتابخانه‌ها نمی‌دید

1396/1/20 ۱۱:۲۹

یکسال از درگذشت منوچهر ستوده، ایرانشناس، جغرافیدان، ادیب و استاد دانشگاه تهران گذشت، سالی که جامعه ایران را از نوآموخته‌های وی محروم کرد، محققی که ایرانشناسی را تنها در کتاب‌ها و کتابخانه‌ها نمی‌دید و در شرایط سخت و دشوار جای جای میهن را پیمود.

به مناسبت 20 فروردین ماه نخستین سالگرد درگذشت منوچهر ستوده

 
یکسال از درگذشت منوچهر ستوده، ایرانشناس، جغرافیدان، ادیب و استاد دانشگاه تهران گذشت، سالی که جامعه ایران را از نوآموخته‌های وی محروم کرد، محققی که ایرانشناسی را تنها در کتاب‌ها و کتابخانه‌ها نمی‌دید و در شرایط سخت و دشوار جای جای میهن را پیمود.

 
 امروز 20 فروردین ماه برابر با نخستین سالگرد درگذشت دکتر منوچهر ستوده، ایران‌شناس، جغرافیدان، کتاب‌شناس، ادیب و استاد دانشگاه تهران است. وی در سن 103 سالگی چشم از جهان فروبست و در سلمانشهر به خاک سپرده شد.

کتاب از «آستارا تا آستارباد» زنده‌یاد ستوده اثری شاخص و منحصر به فرد در حوزه مطالعه جامع روی شهرهای نوار جنوبی دریای خزر است که هر محققی بخواهد پیرامون شهرهای شمالی کشور مطالعاتی داشته باشد ناگزیر باید به این اثر مراجعه کند. ضمن اینکه اهمیت کار ستوده در مطالعات میدانی اوست که در شرایط دشوار و بدون وسیله و امکانات کافی اقدام به سفر به نواحی گوناگون و ناشناخته ایران کرده است. وی اطلاعات خود را یا از طریق مشاهده و یا از طریق ارتباط با مردم بومی یک منطقه و مطالعه و بررسی فرهنگ آن مردم به دست آورده است.

مفهوم واقعی سفر همان شیوه‌ای است که فرهنگ‌پژوهانی همچون منوچهر ستوده و ایرج افشار در پیش گرفته بودند، چراکه سفرهای آنان بیانگر مفهوم واقعی ایران‌شناسی است. متاسفانه امروزه تعریفی که از گردشگری وجود دارد و صورت می‌گیرد با مفهوم واقعی ایران‌شناسی ارتباط ندارد، چراکه مسافران کمتر به دنبال یادگیری و شناخت نسبت به جوامع محلی و مقصد سفر خود هستند.

دعوی ستوده در سفر و پژوهش‌های میدانی در صفحات شمالی این بود که آثار، کتیبه‌ها و راه‌های دسترسی به این منطقه را به صورت مستند ثبت و تدوین کند تا آیندگان بتوانند از آن در بررسی تاریخ و جغرافیای منطقه بهره ببرند. به جرات می‌توان گفت تا قبل از سفر ستوده، محققی این مسیر را پیاده طی نکرده و استاد با نگاه نافذ و قلم شیوای خود اطلاعات ارزشمندی را در کتاب «از آستارا تا استارباد» گنجاند و این کتاب یکی از آثار ارزشمند و درجه نخست در حوزه تاریخ و جغرافیای صفحات شمالی ایران است.
 
وی با پای استوار خویش در گرما، سرما و در شرایط سخت و دشوار جای جای میهن را پیمود نه فقط «از آستارا تا آستارباد» بلکه از تاشکند تا سمرقند، از سمرقند تا بخارا، خوارزم، مرو و سرخس تا از میراث بر جای مانده از گذشتگان این مرز و بوم، بناهای کهن، کتیبه‌ها، سنگ نوشته‌های چند صد ساله و هزار ساله نکته‌های بدیع به دست آورد و بر گوشه‌های نه چندان روشن تاریخ فرهنگ این سرزمین پاک پرتوی بیفکند.

استاد ستوده از معدود دانشمندان کشور بود که ایرانشناسی را تنها در کتاب‌ها و کتابخانه‌ها نمی‌دید و به درستی پی برده بود که جهانی از فرهنگ ایرانی در ورای آثار مکتوب به جا مانده از آن دوره‌های پرشکوه موج می‌زند و از طریق همان آثار است که می‌توان بخش زیادی از فرهنگ و تمدن ایران را سراغ گرفت.
 
شاید کمتر جایی از ایران و جهان ایرانی باشد که پای منوچهر ستوده به آن نرسیده باشد. نبض جان وی نیز با طبیعت ایران در پیوند و هماهنگی بود. آنچه استاد از این راه گرد آورد و با کمال سخاوت (که شیوه راستین اهل علم است) در اختیار محققان قرار داد که در نوع خود کم‌نظیر و حتی بی‌نظیر است.

منبع: ایبنا