1395/12/24 ۰۹:۵۳
همزمان با فرا رسیدن بهار طبیعت به مهمترین رویدادهای حوزه علوم اجتماعی در سال 95 پرداخته‌ایم. در سالی که گذشت موضوعات مهمی چون واکاوی خلقیات ایرانی، امکان و امتناع جامعه‌شناسی اسلامی، تجربه ایرانی مواجهه با علوم انسانی مدرن مطرح شد و بار دیگر شخصیت‌هایی چون سیدجواد طباطبایی و همایون کاتوزیان محور سخنان جامعه‌شناسان ایرانی قرار گرفتند.
بازاندیشی خلقیات ایرانی و امکان و امتناع پروژه فکری سید جواد طباطبایی
آغاز سال 95 با برگزاری همایش «خویش کاوی ایرانیان در دوران مدرن» مواجه بود. در این سال برنامه‌های متفاوتی از سوی انجمن‌های علمی و پژوهشگاه درباره واکاوی خلقیات ایرانیان و بررسی جامعه‌شناختی این موضوع برگزار شد که شاید نشان از این موضوع داشت که ما بار دیگر برای پاسخگویی به مشکلات امروزه‌مان به دنبال پاسخی هستیم و این بار بیش از گذشته پاسخ‌ها را در خودمان جستجو می‌کنیم. مناسبت برگزاری این همایش، پنجاهمین سالگرد انتشار کتاب «خلقیات ما ایرانیان» محمدعلی جمال‌زاده بود که نقطه عطفی در مطالعات منش مللی ایرانیان محسوب می‌شد.
اما در ماه فروردین آغاز سلسله نشست‌های نقد و بررسی آثار دکتر غلامعباس توسلی نیز کلید خورد و کتاب «جستار‌هایی در جامعه‌شناسی معاصر» و بسیاری دیگر از آثار این استاد بزرگ جامعه‌شناسی در سال 95 نقد و بررسی شد. پایان بخش سال 95 نیز به برگزاری بزرگداشت این جامعه‌شناس بزرگ ایرانی اختصاص داشت. به گفته بسیاری از شاگردان توسلی و صاحب‌نظران جامعه‌شناسی نقش او در ساحت استقرار جامعه‌شناسی بی‌بدیل است و شاید اگر تلاش‌های او در ستاد انقلاب فرهنگی نبود چیزی از جامعه‌شناسی باقی نمی‌ماند.
تجربه ایرانی مواجهه با علوم انسانی
امسال یکی از موضوعات داغ حوزه جامعه‌شناسی بحث تجربه ایرانی مواجهه با علوم انسانی مدرن بود و پیرامون این موضوع و پیامدهای آن مانند اسلامی کردن علوم انسانی و... نشست‌ها و بحث‌های مختلفی درگرفت. نشست «تجربه ایرانی مواجهه با علوم انسانی مدرن» یکی از برنامه‌های برگزار شده درباره این موضوع بود. محمدامین قانعی‌راد معتقد است «کتاب‌هایی که جامعه‌شناسان در دوره نخست مواجهه جامعه‌شناسی با علم مدرن تولید می‌کنند بیشتر مقاومت مقابل نظام و آمریکا وجود دارد تا ساز و کار و راهکارها! چون جامعه شناسان هیچ‌گاه نتوانسته بودند در ایران با توسعه پیوند بخورند در حالی که در فرانسه و آمریکا پیوند خوردند.» فاضلی نیز در این مراسم بیان کرد که قبل از اینکه غارت شویم و تمام شویم باید بیدار شویم و مواجهه خودمان با تاریخ و سنت را بازخوانی کنیم.
ارتقای کیفی آثار در جشنواره هشتم فارابی
هشتمین جشنواره بین‌المللی فارابی در اردیبهشت‌ماه سال 95 کار خود را آغاز کرد. مقدمات برگزاری هشتمین دوره این جشنواره در اسفندماه سال 94 مصوب شد و در پایان فروردین ماه امسال شورای سیاستگذاری تشکیل و اعضای آن مشخص شدند. این شورا عالی‌ترین نهاد سیاستگذاری برای برگزاری این جشنواره است. اختتامیه جشنواره فارابی نیز در بهمن‌ماه برگزار شد. روند دریافت آثار در این دوره از جشنواره الکترونیکی بود و این شاید مهمترین وجه تمایز این دوره با ادوار پیشین فارابی بود. از سوی دیگر به گفته مسئولان برگزارکننده تلاش در این دوره از جشنواره فارابی ارتقای کیفی آثار بود و به همین دلیل در انتخاب برگزیدگان دقت زیادی به عمل آمد.
تجلیل دگرباره از حسین قندی
موضوع ارتباطات و روابط عمومی هر ساله در اردیبهشت‌ماه رنگی دیگر به خود می‌گیرد. مراسم نکوداشت یاد حسین قندی، استاد پیشکسوت روزنامه‌نگاری یکشنبه پنجم اردیبهشت با حضور جمعی از استادان پیشکسوت حوزه رسانه، معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد و نیز خانواده آن مرحوم در محل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در تهران برگزار شد. هادی خانیکی، مدیر گروه ارتباطات دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه قندی نمادی از هم پیوندی و قرابت بین سلوک و دانش است، گفت: رفتن او فضای روزنامه‌نگاری کشور را سخت تکان داد و ابعاد این اتفاق حتی فراتر از مرزهای ملی هم رفت. حسین قندی بخشی از سرمایه نمادین کشور ما بود و وظیفه نسل کنونی جاری ساختن مهارت‌های حرفه‌ای و دانشی حسین قندی در فضای روزنامه‌نگاری کشور است.
اظهارات نقادانه آزاد ارمکی بر جلال آل احمد
بخش دوم همایش «خویش کاوی ایرانیان در دوران مدرن» که با همکاری گروه اخلاق انجمن جامعه‌شناسی ایران و پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات سه‌شنبه 31 فروردین در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شده بود در خردادماه به کار خود ادامه داد. تقی آزاد ارمکی، استاد گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران در این همایش اظهار نظر جالبی کرد. وی تاکید کرد که یکی از بدخوانی‌هایی که طی سال‌ها در ادبیات اجتماعی ایران اتفاق افتاده در کتاب «خلقیات ما ایرانیان» دیده می‌شود. کتاب «خلقیات ما ایرانیان» غلط و کتاب «غربزدگی» از آن هم غلط‌تر است. این آثار می‌گویند که در ایران چیزی جز استبداد نبوده و سرنوشت ما هم پذیرش استبداد است در حالی که در ایران حرکت‌های اجتماعی زیادی وجود داشته است.
همانگونه که گفته شد، بحث واکاوی خلقیات ایرانیان در سال 95 داغ بود. در همین راستا خردادماه، نشست نقد و بررسی کتاب «در میان ایرانیان» برگزار شد. طهمورث ساجدی، نویسنده، مترجم در نشست نقد و بررسی کتاب «در میان ایرانیان» گفت: کتاب‌هایی از این دست برای ما غنیمتی است که خود را از زاویه دیگری ببینیم و در برخی عیوب خود بازنگری کنیم.» محسن محمودی هم اظهار کرد: مستشرقان در دربار قاجاریه در پرتو استهزاء کردن فرهنگ ایرانی، حقایقی را بروز می‌دادند. جالب اینکه ما هم آن‌را می‌پذیرفتیم و به شدت پرورش می‌دادیم.
نگاه منفی مستشاران به خلقیات ایرانی
همایش «بازنمایی ایران و ایرانی در سفرنامه‌ها» نیز به دنباله واکاوی خلقیات ایرانیان 11 خردادماه برگزار شد. محمدرضا جوادی‌یگانه در همایش «بازنمایی ایران و ایرانی در سفرنامه‌ها» گفت: «شوربختانه دریچه‌ای که مستشاران برای تحلیل خلقیات و رفتار و منش ایرانیان برگزیده‌اند، ارائه‌دهنده یکی از منفی‌ترین تصاویر از ایرانی‌هاست.» محسن جعفری‌مذهب اظهار کرد: هرگونه گزارش یکطرفه قابل استناد علمی نیست و مواردی که در سفرنامه‌های ایرانیان به فرهنگ روایت شده بر صحت آنان گواهی نمی‌دهند.
آیا فردید به جریان تفکر فلسفی در ایران کمک کرد؟
فردید همواره در ایران یکی از شخصیت‌هایی بوده که حرف و حدیث درباره‌اش زیاد است. برخی مریدش هستند و او را فیلسوف شفاهی می‌خوانند برخی دیگر نیز معتقدند او نتوانسته کاری برای جریان اندیشه در ایران بکند. 25 مردادماه بهانه‌ای بود تا بار دیگر به مناسبت همایش بزرگداشت مرحوم سید احمد فردید با عنوان «جستجوی کلمات تامات در عصر الحاد اسماء حسنی» میراث فکری این فیلسوف ایرانی واکاوی شود. محمد رجبی دوانی از کسانی است که معتقد است «فردید حرف خودش را می‌زد و متفکر مقلد گزارشگر نبود.» صدوقی‌سها نیز در این مراسم بیان کرد که فردید برخلاف سایر استادان راوی فلسفه نیست بلکه متفکر دردمند است.
تجلیل از عبدالله انوار
همایش «حکیم هزاره‌ها» در روز پایانی مردادماه بهانه‌ای شد تا از سال‌ها تلاش‌های عبدالله انوار تجلیل شود. غلامحسین ابراهیمی دینانی که در همایش «حکیم هزاره‌ها» سخن می‌گفت بار دیگر تاکید کرد که اگر ابن‌سینا در جامعه اسلامی به وجود نیامده بود و فیلسوف نبود و ما براساس افکار او قرآن را تفسیر می‌کردیم جهان اسلام با ابن‌تیمیه و داعش به سر می‌برد؛ در واقع اسلام منهای ابن‌سینا به داعش و طالبان می‌رسد.
امکان و امتناع جامعه‌شناسی اسلامی
رونمایی از کتاب «مبانی جامعه‌شناسی» در 5 مهرماه بهانه‌ای دوباره به استادان حوزه جامعه‌شناسی داد تا بار دیگر درباره امکان و امتناع جامعه‌شناسی اسلامی و مسایل اساسی آن سخن بگویند. غلامعباس توسلی در مراسم رونمایی از کتاب «مبانی جامعه‌شناسی» گفت که باید تلاش کنیم کتاب‌هایی درباره مسایل اساسی جامعه‌شناسی بنویسیم و از روی تفهم کامل کتاب‌ها را بومی کنیم. آزاد ارمکی نیز یادآور شد: باید در نظر داشت که افرادی مانند حاضری برای پاسخ به دغدغه‌شان به قربانگاه می‌روند. محمدامین قانعی‌راد به عنوان دیگر سخنران این مراسم به مفهوم ابداع بومی‌سازی کتاب اشاره کرد و افزود: من شخصاً به علوم اجتماعی مستقل باور دارم و معتقدم این موضوع باید در بالاترین سطح از مفهوم‌سازی و نظریه‌پردازی صورت بگیرد.
هابرماس چه تاثیری بر روشنفکران ایرانی داشت؟
هابرماس سال‌هاست که یکی از متفکران مطرح و مورد علاقه جامعه‌شناسان ایرانی است. نشست نقد و بررسی کتاب «هابرماس و رونشفکران ایرانی» که به کوشش محمدامین قانعی‌راد و حسین پایا تهیه شده بود، در آبان‌ماه سال 95 بستری برای بررسی تاثیرات هابرماس بر جریان اندیشه در ایران شد. در نشست نقد و بررسی این کتاب از تلاش مولفان برای بررسی سه حلقه‌ای که در ایران از اندیشه‌های هابرماس استفاده‌کرده‌اند، سخن گفته شد. آنچه که مطرح شد، نشان می‌داد حلقه اندیشمندان مرکز تحقیقات استراتژیک، حلقه ارغنون و حلقه اندیشمندان مقیم خارج از کشور سه گروه عمده‌ای بودند که از اندیشه‌های هابرماس الهام گرفتند.
به گفته قانعی‌راد، نخستین حلقه اندیشمندان مرکز تحقیقات استراتژیک بودند که افرادی مانند حجاریان، تاج‌زاده، سازگارا و... درون آن قرار داشتند. این حلقه به رشد آثار و اندیشه‌های هابرماس در فضای ایرانی کمک کرد. دومین حلقه ارغنون نام داشت که متشکل از استادانی مانند اباذری، پاینده، فرهادپور بود و سومین حلقه نیز شامل اندیشمندان مقیم خارج از کشور مانند نیکفر بود که به بررسی اندیشه‌های هابرماس پرداختند. افرادی که درون حلقه مرکز تحقیقاتی استراتژیک فعالیت می‌کردند توسط حسین بشیریه به دانشگاه متصل شدند اینها اغلب افرادی بودند که از علوم مهندسی به علوم سیاسی مهاجرت کردند که از آن جمله می‌توان به حجاریان و تاج‌زاده اشاره کرد.
قانعی‌راد با بیان اینکه در مصاحبه‌ای که با حسین بشیریه داشته او بر دیدگاه فرصت‌طلبانه و ابزارگرایانه افراد فعال در مرکز تحقیقات استراتژیک از هابرماس تاکید کرده گفت: بشیریه معتقد است با توجه به اینکه سابقه افراد درگیر این مساله اسلام‌گرایی بوده این افراد در دوره‌هایی به هابرماس روی آورده‌اند و از نظر وی این حرکت مشکوک، غیرصادقانه و ابزارگرایانه است اگرچه بشیریه به گردن همه ما حق دارد اما من این سخن او را از منظر یک جامعه‌شناس معرفت قبول نمی‌کنم چرا که ما باید به دنبال شناختن فایده شکل‌گیری گفتمان‌ها در کشور باشیم.
کنایه‌های آشنا به رییس قوه‌قضاییه در رونمایی از کتاب «حقوق مطبوعات»
یکی از اتفاقات جنجالی سال 95 درگیری لفظی رییس جمهوری با رئیس قوه قضاییه پس از رونمایی از منشور حقوق شهروندی بود. این درگیری‌ها دستمایه‌ای شد تا حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس جمهوری در امور فرهنگی در آیین رونمایی از جلد دوم کتاب «حقوق مطبوعات» زنده‌یاد معتمدنژاد بگوید که به علت فقدان مطالعات مقایسه‌ای در قوه قضاییه این موضوع که صنف مطبوعات باید به صورت خود مقررات اداره شود مورد توجه قرار نگرفته است و به همین دلیل من امیدوارم که دو جلد کتاب «حقوق مطبوعات» را وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به رئیس قوه قضاییه اهدا کند.
برگزاری جشنواره بهترین کتاب «معلول، معلولیت و توانمندسازی»
برگزاری دومین جشنواره انتخاب بهترین کتاب با موضوع «معلول، معلولیت و توانمندسازی» یکی از اتفاقات خوب حوزه کتاب در سال 95 بود. اختتامیه این مراسم یکشنبه 23 آبان ماه در تالار قلم کتابخانه ملی ایران برگزار شد. انتخاب بهترین اثر با موضوع معلول، معلولیت و توانمندسازی افراد دارای معلولیت؛ ایجاد فضای مناسب رقابتی میان نویسندگان، محققان و مولفان؛ ایجاد انگیزه و تقدیر از نویسندگان، محققان و مولفان؛ ارتقای سطح فرهنگ عمومی و تغییر نگرش آحاد جامعه نسبت به افراد دارای معلولیت؛ آشنایی مخاطبان با توانایی‌های بالقوه و بالفعل معلولین در حوزه فرهنگی؛ بررسی و رفع معضلات و مشکلات فرهنگی و اجتماعی گروه هدف؛ نشر فرهنگ کتاب و کتابخوانی در جامعه و تجلیل از نویسندگان، محققان و مولفان به‌ویژه دارای معلولیت از اصلی‌ترین اهداف برگزاری این جشنواره بود. در این مراسم از دکتر غلامرضا امیر‌خانی با اهداء لوح تجلیل شد. وی نیز در جملاتی کوتاه به امکانات کتابخانه ملی برای نابینایان اشاره کرد. در این آیین از برگزیدگان و شایستگان تقدیر این جشنواره با اهداء لوح و تندیس تجلیل شد.
تبارشناسی و نقد نظری نظریه‌های جامعه‌شناسی کاتوزیان
سلسله سخنرانی‌های نظریه‌های جامعه‌شناسی تاریخی ایران سال 95 به موضوع «تبارشناسی و نقد نظری نظریه‌های جامعه‌شناسی محمدعلی همایون کاتوزیان» اختصاص داشت. برگزاری چند نشست با محوریت بررسی آراء کاتوزیان موجب شد موافقان و مخالفان وی در فضای مجازی و واقعی گفت‌وگوهای مفصلی درباره وی داشته باشند. ابوالفضل دلاوری، حمید عبد‌اللهیان، داریوش رحمانیان، مصطفی عبدی و علی‌اصغر سعیدی از جمله کسانی بودند که درباره کاتوزیان سخن گفتند. ابوالفضل دلاوری در نشست «تبارشناسی و نقد نظری نظریه‌های جامعه‌شناسی محمدعلی همایون کاتوزیان» با اشاره به این که کاتوزیان، مورخ نیست بلکه او یک اقتصاد‌دان بزرگ است، گفت: چرا از کاتوزیان با عنوان «فوگل ایرانی» یاد می‌شود؟ به این دلیل که او و فوگل دغدغه‌های مشترک داشته‌اند و درک و دغدغه مشترک، نظریات مشابهی را بروز می‌دهد.
پس از برگزاری این نشست‌ها کنفرانس «جامعه‌شناسی تاریخی، با محوریت (بررسی و نقد آثار پروفسور همایون کاتوزیان)» از سوی گروه جامعه‌شناسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس با همکاری انجمن جامعه‌شناسی ایران و سایر نهادها چهارشنبه (4 اسفندماه) برگزار شد. محمدامین قانعی‌راد در این مراسم بیان کرد که روشنفکران ما صحبت از امتناع اندیشه و برنامه‌ریزی و امتناع توسعه می‌کنند؟ آیا استاد کاتوزیان نیز تحت تاثیر فرهنگ ایرانی شرایطی را فراهم می‌کند که امکان کنش را ممتنع می‌کند یا خیر؟ به نظر من با تاکید بر متن آثار استاد کاتوزیان این امکان رهایی وجود دارد و چیزی به نام بن‌بست تاریخ در کارهای وی نمی‌بینیم.
تجلیل از تکمیل همایون
یکی دیگر از برنامه‌های نکوداشت بزرگان جامعه‌شناسی در سال 95 به آیین نکوداشت نیم قرن فعالیت علمی و فرهنگی دکتر ناصر تکمیل‌همایون اختصاص داشت. در این مراسم رضا داوری‌اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم، سیدمحمد بهشتی، ریاست پژوهشگاه میراث و گردشگری، احمد مسجدجامعی، عضو شورای شهر تهران، باقر ساروخانی عضو هیات علمی دانشگاه تهران، محمدعلی ولوی، عضو هیات علمی دانشگاه الزهراء، ایمان جاجرمی، رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی و ... سخنرانی کردند.
آیا پروژه فکری سید جواد طباطبایی راه به جایی می‌برد؟
سید جواد طباطبایی یکی از متفکران به‌نام و جنجالی ایران است. سیدجواد طباطبایی را «فیلسوف سیاست» نامیدند. در ماه‌های پایانی سال 95 نشست تأملی درباره ایران با عنوان «ایران همین جا است که ایستاده‌ایم» در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار و از مقام علمی سید جواد طباطبایی تجلیل شد. این فیلسوف سیاست بار دیگر در سخنرانی طولانی، دانشگاه و تفکر در ایران را نقد کرد و یادآور شد که دانشگاه ما باید بتواند با فهم فارابی و کانت علم تولید کند نه با مقالات دزدی ISI. جهانی شدن دانشگاه ایران تنها در صورت تولید علم در آن اتفاق می‌افتد و آن نیز منوط به این است که درباره فارابی و کانت اجتهاد کنیم. این در حالی است که دانشگاه ما امروز برای تولید نان عده‌ای کار می‌کند.»
سخنان سید جواد طباطبایی بار دیگر مخالفان او را به سخن گفتن واداشت به گونه‌ای که در میزگرد جامعه‌شناسان و نشست علمی گروه جامعه‌شناسی که با موضوع «امکان یا امتناع تفکر جامعه‌شناختی در ایران» در اسفندماه برگزار شد، مصطفی مهرآیین گفت: پروژه فکری سید جواد طباطبایی عقیم و خودش مصداق امتناع است. این به امنیتی شدن اندیشه منجر می‌شود اما اکنون سید جواد طباطبایی کارش مچ‌گیری شده است. درصورتی که این اندیشه نیست. اندیشه‌ورزی قبل از هرچیزی یک فرم است و فرم ساده آن احترام به طرف مقابل است.
منبع: ایبنا
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید