بررسی «دین و کیهان شناسی» در اطلاعات حکمت و معرفت

1395/12/8 ۰۸:۵۶

شماره 131 نشریه اطلاعات حکمت و معرفت با عنوان «دین و کیهان شناسی» منتشر شد. میان پیشرفتِ ابزار علم و نظریات نوین کیهان‌شناسی، با دیدگاه های هستی‌شناسانۀ دانشمندان و فیلسوفان تعامل قابل توجهی وجود دارد. «یکی از پیامد تأثیر رویدادهای علمی در قرون میانه به تقلیل جایگاه انسان، از مرکزیت جهان به اسکان در سیاره‌ای کوچک و در حال گردش به دور خورشید است.» چنین تغییر نگاهی بی‌همتایی انسان و باور به موقعیت خاص او نزد خداوند به عنوان اشرف مخلوفات، در ظاهر به مخاطره افتاد. در مراحل بعدی تکامل دانش کیهانی، ارائۀ نظریۀ انفجار بزرگ(Big Bang) ، رویداد مهم دیگری بود که فیلسوفان و الهی‌دانان را به بررسی و تأمل در باب پیامدهای آن واداشت. این نظریه ضمن تبیین آغاز عالم از منظر علمی، واکنش های مختلفی را از جانب نظریه‌پردازان حوزۀ علم و دین، برانگیخت. مثلا بسیاری با ابتناء دیدگاه خود بر این تئوری، لحظۀ انفجار بزرگ را لحظۀ آغاز آفرینش الوهی تلقی می کردند و علی‌رغم وجود دیدگاه‌های مخالف، بسیاری از پژوهشگرانِ خداباور بر این نظرند که شواهد کیهان‌شناسی به دیدگاه مبتنی بر کتاب مقدس دربارۀ منشا جهان منجر می‌شود. این در حالی است که خداناباوران با تکیه بر ایدۀ تصادفی بودن رویدادهای کیهانی، وجود طرح پیشین و در نتیجه طراح و ناظم را موضوع سؤال قرار می‌دادند. به همین خاطر پیامدهای الهیاتی کیهان‌شناسی نوین، در قرن حاضر، مجالی را برای گفتگو در این باب فراهم کرد.

شمارۀ 131 نشریۀ اطلاعات حکمت و معرفت کوشیده برخی از جنبه های این موضوع را بررسی کند. دفتر ماه این شماره از نشریه به دبیری مریم سعدی مشتمل بر هفت نوشتار است. اولین نوشتار، با عنوان «بازگشت به دین» گفت وگوی پاول فیتز جرالد با جان پوکینگ هورن، دانشمند، فیلسوف و نظریه‌پرداز حوزۀ علم و دین است. در این گفت وگو او در پاسخ به پرسش‌هایی در باب نقش مجاز و استعاره در آیاتی از کتاب مقدس که ناظر به توصیف رخدادهای علمی بر این نظر است که «زبان ریاضیاتی که در علم فیزیک استفاده می‌شود، در الهیات باید با زبانی متفاوت جایگزین شود.» نحوۀ فاعلیت خداوند در ادارۀ کیهان، خدایِ خودمحدود کننده، مسئلۀ معجزه، نظریۀ دنیای چندجهانی و... از دیگر سؤالاتی است که پوکینگ هورن بدان پاسخ می‌گوید.

دومین نوشتار با عنوان «ما چرا اینجاییم؟» عنوان مقاله‌ای دربارۀ اصل آنتروپیک (انسان‌مداری) و چالش‌های فلسفی آن است. در این مقاله به موضوعاتی مانند «درهم‌تنیدگی انسان و جهان» یا «پیدایش جهان برای انسان» پرداخته شده است. در این مقاله، نویسنده می‌کوشد تا تصویری کلی از آراء بیان‌شدۀ موافق و مخالف در تحلیل جنبه‌های فلسفی این اصل، ارائه کند.

رادنی دی. هولدر در سومین مقاله با عنوان "آیا جهان طراحی شده است؟" به این ایده می پردازد که جهان برای داشتن قابلیت ایجاد حیات، به صورت دقیقی تنظیم شده است و در نتیجه مشتمل بر طرح دقیق پیشینی است. در این راستا شواهدی را دال بر نظریۀ « تنظیم دقیق» بیان کرده و به بررسی رقیب مهم آن یعنی نظریۀ «وجود بیش از یک جهان» پرداخته است.

یکی از چالش‌های مهم در حوزۀ میان‌رشته‌ایِ علم و دین مقولۀ آغاز جهان و نقطه شروع آفرینش از نگاه کتب مقدس و نیز تئوری‌های علمی موجود است. در مقالۀ "آغاز جهان از نگاه علم و دین" یه قلم محمدمهدی مشایخی ضمن پرداختن به نظریه‌های اینشتین و هاوکینگ، در حوزۀ فیزیک‌ و کیهان‌شناسی نوین؛ به پیش‌فرض‌هایی پرداخته شده که در نگرش یک دانشمند و درنتیجه در نظریه‌پردازی علمی او مدخلیت دارد. از این گذر، به تحلیل وتبیین رابطۀ میانِ کیهان‌شناسی دینی وکیهان‌شناسی فیزیکی پرداخته می‌شود.

یکی دیگر دغدغه‌های دانشمندان و فیلسوفان علم و دین پایان و انجام جهان تلقی می‌شود. هر چند مدل انفجار بزرگ، تبیین می‌کند که جهانِ رو به انبساط، در آینده با کاهشِ سرعتِ انبساطِ خود مواجه خواهد شد و در نهایت روند آن برعکس و تبدیل به انقباضی شتاب‌دار میشود. اما به اعتقاد نویسندۀ پنجمین مقاله نمی‌توان از مدل‌های دیگری که این روند را به گونه‌ای دیگر توضیح می‌دهند و در نتیجه پیامدهای الهیاتی آنها غافل ماند. تبیین نسبت میان علم و دین از نقطه‌نظر فیلسوف نوصدرایی، از موارد دیگری است که در این مقاله بدان پرداخته شده است.

ششمین مقاله با عنوان « کیهان شناسی و دین اسلام» به قلم نیکلاس کمپیون تعریضی به تاریخ تطوّر کیهان‌شناسی و نجوم، و دیدگاه رایج در این باب، در دورۀ پس از اسلام است. نیکلاس کمپیون، در مقالۀ کیهان‌شناسی و دین اسلام، کیهان‌شناسی را از سال 700 تا 1200 میلادی، بررسی می‌کند. وی معتقد است در این عصر، مسلمانان، کیهان‌شناسی گسترده‌ای را از جهان باستان اخذ کرده و آن را به دنیای اروپایی صادر کردند.

داستان گالیله و توهم تعارض علم ودین؛ عنوان مقاله ای از جیمز کلی کلارک است. کلارک در این مقاله، ضمن ارائۀ تبیینی نوین از داستان تَنِشِ میان گالیله و اهالی کلیسا در اولین کشفِ کیهانیِ مهم و به ظاهرِ معارض با کتاب مقدس؛ ایدۀ "دکترین دو کتاب" (کتاب مقدس و کتاب آفرینش) را در جهت تبیین نبود تعارضِ میان علم و دین، تقریر می‌کند.

دفتر کیهان‌شناسی و دین، سومین پرونده از چهارگانۀ علم و دین است که در شمارۀ 131 نشریۀ اطلاعات حکمت و معرفت به آن پرداخته شده است. در دو شماره قبلی به فیزیک معاصر و نظریۀ تکامل، پرداخته شده و پیامدهای الهیاتی این دو نظریۀ علمی بررسی شده است. پروندۀ روان‌شناسی و دین نیز به‌عنوان آخرین پروندۀ این چهارگانۀ علم و دین به‌زودی منتشر خواهد شد.

دومین بخش نشریه ادب و هنر نام دارد و مشتمل بر دو نوشتار است. ابتدا گفت وگویی با عنوان « ریشه های ناگسستنی فرهنگ ایرانی در فرانسه» با حسین بیک باغبان و دومین نوشتار مقاله ای با عنوان «حکمت الهی» به قلم احمد مهدوی دامغانی، نجفقلی حبیبی است.

سومین بخش نشریه با عنوان «اندیشه و نظر» از سه مقاله تشیکل شده است. نخستین مقاله با نام « می اندیشم، پس هستم: استنتاج یا کنش؟» به قلم یاکو هینتیکا و ترجمه مرتضی قرایی گرکانی، محمد مهدی موسوی است. دومین مقالۀ این بخش را سیدحسین نصر با عنوان « تفسیر سوره فاتحه » نگاشته و انشاءالله رحمتی به فارسی ترجمه کرده است. آخرین مقاله این بخش با عنوان «موکشه» به قلم کلاوس. کی. کلوسترمایر و ترجمه مریم باقرزاده است.

بخش چهارم نشریه «کتاب» نام دارد. در این بخش ابتدا نوشتاری با عنوان «حکمت حکایت» به قلم سیدمسعود رضوی آمده است. سپس منیره پنج تنی، دبیر بخش کتاب این نشریه، علاوه بر بررسی اهمیت «نقش ناشران در تحول تاریخ فکر» به مناسبت انتشار کتاب «تاریخ و تحول نشر» با عبدالحسین آذرنگ، نویسندۀ اثر گفت وگو کرده است. بخش پایانی کتاب به گزارش برخی از وقایع حوزۀ اندیشه در یک ماه اخیر اختصاص دارد.

شمارۀ 131 نشریۀ اطلاعات حکمت و معرفت به مدیر مسئولی و سردبیری انشاءالله رحمتی با بهای 5000 تومان در اختیار علاقمندان قرار گرفت.

نظر دهید