خطیبی: آیا هجونامه سروده‌ فردوسی است؟

1395/10/1 ۰۹:۲۵

ابوالفضل خطیبی، شاهنامه‌پژوه در رونمایی از کتاب «آیا فردوسی محمود غزنوی را هجو گفت؟» گفت: رویدادهای در پیوند با هجونامه، مانند بخش‌های دیگر زندگی سراینده‌ پرآوازه ایران، چنان در هاله‌ای از افسانه‌ها فروپیچیده شده است که به دشواری می‌توان راستی‌های تاریخی را از لابه‌لای این افسانه‌ها بیرون کشید.

 
 
ابوالفضل خطیبی، شاهنامه‌پژوه در رونمایی از کتاب «آیا فردوسی محمود غزنوی را هجو گفت؟» گفت: رویدادهای در پیوند با هجونامه، مانند بخش‌های دیگر زندگی سراینده‌ پرآوازه ایران، چنان در هاله‌ای از افسانه‌ها فروپیچیده شده است که به دشواری می‌توان راستی‌های تاریخی را از لابه‌لای این افسانه‌ها بیرون کشید.
 
 کتاب «آیا فردوسی محمود غزنوی را هجو گفت؟» نوشته ابوالفضل خطیبی در برنامه‌ سپاس که ویژه آیین شب چله بود، در موزه‌ فرش استاد رسام عرب‌زاده رونمایی شد. در این مراسم شماری از دوستداران‌ آیین‌های کهن ایرانی حضور داشتند. این کتاب به تازگی از سوی نشر «پردیس دانش» به بازار کتاب آمده است.

ابوالفضل خطیبی، عضو هیات علمی دانشگاه و شاهنامه‌پژوه با اشاره به این‌که کتاب «آیا فردوسی محمود غزنوی را هجو گفت؟» بخشی از پایان‌نامه دکتری‌ام است که سال‌ها ذهن مرا درگیر کرده بود، درباره‌ پیشگفتار این کتاب گفت: هجونامه قطعه‌ای نسبت داده شده به فردوسی است که گفته شده در هجو سلطان محمود غزنوی سروده شده است، این بیت‌ها در دیباچه‌ شاهنامه در بیان زندگی فردوسی و در بخش ارتباط وی با سطان محمود غزنوی، یا در پایان شاهنامه آمده است.

وی یاد‌آور شد: به باور من، حضور فردوسی در دربار محمود غزنوی از افسانه‌های در پیوند با زندگی این سراینده‌ بزرگ است چرا که فردوسی هیچ‌گاه به دربار غزنه و محمود غزنوی نرفت و از دید تاریخی هم هیچ نشانه‌ای از این رخداد وجود ندارد. از سویی فردوسی از میان بسیاری از سرایندگان تنها سراینده‌ای است که «به‌گویی» باور داشته و هرگز پرده‌دری نکرده است و در سراسر شاهنامه وارون اخلاق و عفت کلام چیزی نیامده است.

نویسنده‌ کتاب «آیا فردوسی محمود غزنوی را هجو گفت؟» ادامه داد: برخی پژوهشگران هجونامه را سروده‌ فردوسی دانسته‌اند و برخی دیگر نه و برخی، راه میانه را پیش گرفته و بخش‌هایی از آن را سروده فردوسی و بخش‌های دیگر را سروده دیگران دانسته‌اند.

وی یادآور شد: در این کتاب، نخست به بررسی هجونامه در نسخه‌های گوناگون شاهنامه از کهن‌ترین نسخه‌ها تا نسخه‌های تازه‌تر پرداخته شده که از آن میان 25 نسخه شاهنامه برگزیده و بر اساس آن‌ها تحریرهای متفاوت هجونامه، هم از دید زمانی و هم از دید محتوایی در سه تحریر طبقه‌بندی شده است. سپس بر پایه‌ تحریرهای گوناگون، بررسی تحلیلی هجونامه انجام شده است.

خطیبی همچنین افزود: رویدادهای در پیوند با هجونامه، مانند بخش‌های دیگر زندگی سراینده‌ پرآوازه ایران، چنان در هاله‌ای از افسانه‌ها فروپیچیده شده است که به دشواری می‌توان راستی‌های تاریخی را از لابه‌لای این افسانه‌ها بیرون کشید، از این رو پژوهشگر در بررسی این رویداد، گویی در سرزمین مه‌آلودی گام برمی‌دارد و هر لحظه بیم آن می‌رود که به دامان خیالات خود فروغلطد.

وی ادامه داد: مهم‌ترین پرسشی که روبه‌روی پژوهشگر قرار می‌گیرد، این است که آیا هجونامه به راستی سروده فردوسی است؟ هجونامه از موضوعات بحث‌انگیز میان پژوهندگان شاهنامه بوده و هست. تا آنجا که برخی چون قزوینی و تقی‌زاده بر این باورند که اصل هجونامه را فردوسی خود سروده است. از سویی پژوهندگان دیگری چون ملک‌الشعراء بهار، مجتبی مینوی، دبیرسیاقی، احمد آتشی و شاپور شهبازی بر آن هستند که هجونامه جعلی است و فردوسی آن را نسروده است.

این پژوهشگر و شاهنامه‌پژوه در پایان سخنانش عنوان کرد: در کتاب «آیا فردوسی سلطان محمود غزنوی را هجو گفت؟» پس از معرفی هجونامه و پیشینه‌ آن، دیدگاه پژوهندگان شاهنامه درباره‌ این هجویات و پس از آن، بررسی انتقادی این نظریات آمده است و در پایان فصل با توجه به نکات بررسی شده، به این نتیجه‌گیری می‌رسیم که قطعه هجونامه نمی‌تواند سروده فردوسی باشد.

در بخش دیگری از برنامه بانو هما ارژنگی در سخنانی از پیشینه‌ شب چله و نمادهای آن یاد کرد. چکامه‌خوانی هما ارژنگی، شاهنامه‌خوانی محلی کیخسرو دهقان، نقالی سارا عباسپور، شاهنامه‌خوانی دو زبانه دو نوجوان هنرمند مهدیس و مهبد کرمی‌پور و اجرای موسیقی( چنگ و فلوت‌نوازی) گروه مهرنوا به سرپرستی نازلی بخشایش از دیگر بخش‌های این برنامه بود.

همچنین از سوی خانواده استاد رسام ارژنگی برای نخستین‌بار در این برنامه اعلام شد که از سال آینده، جایزه‌ هنری استاد «رسام ارژنگی» برای پاسداشت نام و راه این هنرمند برجسته هرسال به شکل سردیس، به کتاب، پژوهش و یا اثر هنری که به بالندگی فرهنگ و هنر ایران یاری رسانده باشد پیشکش می‌شود.

منبع: ایبنا