یثربی: ابونصر فارابی فلیسوفی مبتکر در جهان اسلام است

1395/9/6 ۱۲:۱۹

«سیدیحیی یثربی» استاد فلسفه و کلام دانشگاه علامه طباطبایی در گفت و گو با ایرنا از ابونصر فارابی به عنوان فیلسوفی مبتکر یاد کرد و گفت: معلم ثانی تلاش زیادی را برای نزدیک ساختن مباحث فلسفی یونان به آموزه های دین اسلام انجام داد و در این راستا با ترجمه بسیاری از متون فلسفه و معرفی آن به مسلمانان، یاری بخش فلاسفه پس از خود شد.

مرضیه دهقانی: «سیدیحیی یثربی» استاد فلسفه و کلام دانشگاه علامه طباطبایی در گفت و گو با ایرنا از ابونصر فارابی به عنوان فیلسوفی مبتکر یاد کرد و گفت: معلم ثانی تلاش زیادی را برای نزدیک ساختن مباحث فلسفی یونان به آموزه های دین اسلام انجام داد و در این راستا با ترجمه بسیاری از متون فلسفه و معرفی آن به مسلمانان، یاری بخش فلاسفه پس از خود شد.
ابونصر محمدبن طرخان بن اوزلغ فارابی فیلسوف پرآوازه ایرانی در 259 هجری قمری در شهر فاراب چشم به جهان گشود. وی پس از فراگیری دانش های مقدماتی و گذراندن دوره تحصیل در بخارا به منظور کسب علوم گوناگون به ویژه در زمینه فلسفه راهی بغداد شد و در آنجا ریاضیات، نجوم و موسیقی را بر یافته های خویش افزود و سال های زیادی از عمر خود را در راه مطالعه و کسب معرفت سپری کرد.

این فیلسوف پس از مدتی رهسپار حران در نزدیکی مرز ترکیه امروزی شد و در آنجا از دانش فلسفه و منطق «یوحنابن حیلان حکیم نصرانی» بهره برد و هنگامی که وی درگذشت، به بغداد بازگشت و به فراگیری دانش رایج آن روزگار از جمله «فلسفه، زیست، پزشکی و ریاضی» همت گماشت و زبان های «عربی، فارسی، ترکی، کردی، یونانی و سریانی» را فرا گرفت.

فارابی با مطالعه و دانش اندوزی در فلسفه، منطق و زیست به تخصص قابل توجهی دست یافت و به عنوان یکی از برجسته ترین فیلسوف های اسلامی به ترجمه آثار علمی و حکمت یونان به زبان عربی پرداخت. معلم ثانی با بهره گیری از یافته های علمی خویش و بر پایه تسلط به فلسفه یونان و علوم اسلامی، دیدگاه های تازه ای را در علم فلسفه مطرح و نقش اثرگذاری را در ورود دانش فلسفه به سرزمین های اسلامی ایفا کرد.

فلسفه به باور این زبان شناس دارای حقیقت واحدی است، به این معنا که او علم فلسفه را دارای وحدت می دانست و برای اثبات این امر دلیل های زیادی بیان داشت که نگارش کتاب «الجمع بین رایی الحکیمین افلاطون الالهی و ارسطو طالیس» را می توان از آن جمله نام برد، وی در این اثر، تمامی تلاش خویش را برای توافق میان آرای افلاطون و ارسطو به کار بست.

ابونصر فارابی به موسیقی و نواختن سازهای گوناگون تسلط کامل داشت و آثاری را در این زمینه از خویش به یادگار گذاشت، کتاب قانون یکی از اثرهای ماندگار وی در هنر موسیقی است.

این شخصیت بزرگ اسلامی با چیرگی بر علوم مختلف، اطلاعات جامع و دیدگاه های ارزشمند خود را در قالب کتاب ها و رساله های پرمحتوایی همچون «الحیل الروحانیه، الاسرار الطبیعیه فی دقایق الاشکال الهندسیه، ما یصحُّ و ما لایصّح من احکام النجوم، شرح العباره، احصاء العلوم، فصوص الحکمه، السیاسه المدنیه، رساله فی ماهیه العقل، تحصیل السعاده، اجوبه عن مسائل فلسفیه، رساله فی اثبات المفارقات، اغراض ارسطو طالیس فی کتاب مابعد الطبیعه، کتاب موسیقی کبیر، اندیشه های اهل مدینه فاضله و فی وجوب صناعه الکیمیا» در اختیار دوستداران علم و دانش قرار داد.

سرانجام معلم ثانی و فیلسوف برجسته ایرانی پس از سال ها تلاش و گسترش آموزه های فلسفی در جهان اسلامی در 339 هجری قمری در دمشق چهره در نقاب خاک کشید.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز میلاد ابونصر فارابی با «سیدیحیی یثربی» استاد بازنشسته فلسفه و کلام دانشگاه علامه طباطبایی و از شاگردان علامه طباطبایی به گفت و گو پرداخته است.

یثربی درباره گرایش ابونصر فارابی به فلسفه گفت: آرا و افکار فلسفی که در کشورهای مختلف جهان از جمله یونان وجود داشت، در سده دوم هجری قمری به جهان اسلام راه پیدا کرد و به این ترتیب از سده سوم، عرفان و فلسفه در این مکتب الهی به جایگاه خاصی دست یافت. معلم ثانی نیز بر پایه شرایط موجود به این علم گرایش یافت و آثار معتبری را در این زمینه مطالعه کرد.

پیش از ورود تفکر فلسفی در میان مسلمانان، علمای اسلامی به دلیل عقلانی بودن این دین، بحث های عقلی را آغاز کرده بودند که از آن جمله گروه مشهور به معتزله و شیعه را می توان نام برد. این دو تفکر تلاش داشتند بر پایه عقلانیت به بحث های مختلف بنگرند و حتی از زاویه عقل به دین شناسی بپردازند. چنین زمینه هایی سبب شد مسلمانان از تفکر یونانیان که بخش بزرگی از آن عقلی بود استقبال کنند و بر پایه رهنمود قرآن کریم که «باید همه سخنان را شنید و از میان آنها بهترین را برگزید»، به ترجمه آثار یونانیان از جمله آثار ارسطو و پیروان او بپردازند.

این استاد تصریح کرد: در عصر «ابویوسف کندی» نخستین فیلسوف اسلامی، بسیاری از کتاب های فلسفی یونان ترجمه شد و اینگونه این علم به طور گسترده تری وارد قلمرو جهان اسلام شد. پس از کندی از ابونصر فارابی به عنوان برجسته ترین فرد در زمینه فلسفه در جهان اسلام نام برده می شود که توانست با ارایه دیدگاه ها و آرای ارزنده خویش، تاثیر بسیاری در علم فلسفه بر جای بگذارد.

وی با اشاره به تاثیر کندی بر معلم ثانی بیان داشت: فارابی از آثار نخستین فیلسوف اسلامی در راه آموختن فلسفه تاثیر کمی پذیرفت و در مقایسه با او توانست مباحث فلسفی کامل تری را در جهان اسلام ارایه دهد. همچنین وی تاثیر زیادی بر ابن سینا به عنوان برجسته ترین فرد پس از خود بر جای گذاشت به گونه ای که سبب شد بسیاری از دیدگاه های ابن سینا از آموزه های معلم ثانی گرفته شود تا جایی که ابن سینا در زمینه فلسفه کتابی را با عنوان «تعلیقات» و هم نام با کتاب ابونصر فارابی نگاشت و در آن بسیاری مباحث را به طور مشترک بیان کرد.

یثربی در ارزیابی آثار این فیلسوف پرآوازه خاطر نشان کرد: فارابی به عنوان یک فیلسوف تا آنجا که می توانست تلاش داشت مفاهیم یونانی را به آموزه های دین اسلام نزدیک کند. تعلیقات و فصوص الحکمه از ارزنده ترین آثار وی محسوب می شود که در زمینه فلسفه به نگارش درآمده اند. البته بر پایه دیدگاه برخی از عالمان فلسفه، تعلق فصوص الحکمه به فارابی به دلیل شباهت زیاد آن به آثار بعد از ابن سینا، مشکوک است اما روایت های معروفی هم برای تعلق آن به معلم ثانی وجود دارد.

این استاد در ادامه با اشاره به برخی از نظریه های این فیلسوف نامدار، افزود: علاقه مندان به فلسفه با مطالعه کتاب «تاریخ تحریری انتقادی» اینجانب درخواهند یافت که ابونصر فارابی در مسایل زیادی مبتکر بوده است. وی مساله سلسله عقول و قاعده الواحد را برای نخستین بار مطرح کرد و با طرح برهان وجوب و امکان چراغ راه بسیاری از فلاسفه پس از خود شد به طوری که تنها استدلال مورد توجه عالمانی چون ملاصدرا، سیدمحمدحسین طباطبایی و حاج ملاهادی سبزواری درباره اثبات خدا بر پایه این برهان شکل گرفته است. تجزیه و تحلیل او از علم ازلی خداوند و ارتباط آن با حوادث کائنات یکی از شاخص ترین نظریه های وی به شمار می رود که در فصوص الحکمه به چشم می خورد، وی در این کتاب تجزیه و تحلیلی از آزادی انسان ارایه داده است و در آن درباره مجبور یا آزاد بودن انسان به گونه ای بسیار ظریف به تجزیه و تحلیل می پردازد، رویکردی که بسیار مورد توجه ابن سینا قرار گرفت.

وی درباره شایستگی فارابی برای دریافت لقب معلم اظهار داشت: معلم از لقب هایی به شمار می رود که ارزش بسیار بالایی دارد و تنها به افراد برخوردار از سطح علمی بسیار بالا داده می شد. ارسطو فیلسوف برجسته یونانی نخستین فردی است که مفتخر به دریافت این لقب شد و پس از وی ابونصر فارابی به دلیل وسعت فعالیت های علمی و تسلط به دانش های زیادی از جمله فلسفه به عنوان دومین فرد به نام معلم خوانده شد و بدین گونه این فیلسوف مبتکر و پرآوازه افتخاری بزرگ و شایسته برای مسلمانان جهان به ارمغان آورد.

یثربی با اشاره به اینکه برخی افراد عقیده دارند که ابونصر فارابی حکمت و فلسفه را با هم ترکیب کرده است، یادآور شد: این مطلب درست نیست زیرا فلسفه برای خود تعریف جداگانه ای دارد و در کتاب های قدیم به این دانش، حکمت هم گفته می شد. به نظر می رسد منظور این افراد عرفان و فلسفه بوده است، این هم نادرست به شمار می رود زیرا این دو راه متفاوتی دارند که قابل ترکیب نیست. عرفان راه سلوک را در پیش دارد و حاصل آن ریاضت و کشف، شهود و فنا است. از حس و عقل هم به عنوان راه فلسفه نام برده می شود و در نهایت به فهم جهان می انجامد. بنابراین این دو کارکرد جداگانه ای دارند و با یکدیگر قابل ترکیب نیستند.

این استاد با انتقاد از حجم بسیار پایین پژوهش در زمینه فلسفه و هزینه های بالای آن، گفت: در دوره کنونی که آثار پیش از ارسطو تا کانت در دنیا تصحیح و تثبیت شده است و آدرس صفحه ها به طور ثابت در دسترس همگان قرار دارد، آثار معلم ثانی با وجود راه اندازی بنیاد فارابی، هنوز در کشور به صورت منظم تحصیح و چاپ نشده است و تنها ترجمه های نارسایی از آثار وی وجود دارد. در عصر حاضر عرب ها فلسفه اسلامی را فراموش کرده اند و از دیدگاه ادبیات و آثار تاریخی به مباحث فلسفی گذشته نگاه می کنند اما از محققان و پژوهشگران ایرانی که این همه فلسفه را جدی می گیرند و در هر دانشگاه و حوزه علمیه ای به تدریس آن می پردازند، انتظار می رود که روی آثار فیلسوفان گذشته بیشتر کار کنند و از دانش خویش برای گردآوری و نشر مناسب کتاب های آنان از جمله ابونصر فارابی بهره ببرند.

وی در پایان تصریح کرد: برای انجام دادن چنین فعالیت هایی هزینه های هنگفتی که صرف بخش های توسعه ای و پژوهشگاه های تحقیقاتی می شود، ضرورت ندارد زیرا فردی که اهل پژوهش باشد می تواند خود نیز به فعالیت های علمی بپردازد و نتیجه های حاصل از آن را در اختیار هموطنان و علاقه مندان به فلسفه اسلامی در سراسر دنیا قرار دهد.
 

منبع: ایرنا