شک؛ اندیشه و معرفت

1395/8/26 ۰۸:۲۷

یونسکو، هر سال، مضمونی را برای آیین بزرگداشت «روز جهانی فلسفه» پیشنهاد می‌کند و پیشنهاد امسالش، با توجه به اوضاع جهان و منطقه و نیز همزمانی این روز با «روز جهانی مدارا»، «ایجاد صلح و آشتی در اذهان مردان و زنان» بود.

سخنرانی سید‌یحیی یثربی در آیین بزر‌گداشت «روز جهانی فلسفه» در دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)

یونسکو، هر سال، مضمونی را برای آیین بزرگداشت «روز جهانی فلسفه» پیشنهاد می‌کند و پیشنهاد امسالش، با توجه به اوضاع جهان و منطقه و نیز همزمانی این روز با «روز جهانی مدارا»، «ایجاد صلح و آشتی در اذهان مردان و زنان» بود. از این رو، مضمون آیین بزرگداشت «روز جهانی فلسفه» در دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) و سخنرانی‌ها و نمایشگاه کتاب امسال «ایجاد صلح و آشتی در جهان از طریق فلسفه» بود. آیین بزرگداشت «روز جهانی فلسفه» در دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) با رونمایی از نشان «انجمن علمی فلسفه» و «انجمن فیلسوفان ایرانی» و خیرمقدم و سخنرانی شیرزاد پیک حرفه، مشاور علمی انجمن، درباره مضمون امسال یونسکو برای «روز جهانی فلسفه» آغاز شد. سپس، علی‌نقی باقرشاهی، مدیرگروه فلسفه و محمد رعایت‌جهرمی درباره «جایگاه فلسفه» و نقش آن در «ایجاد گفت‌وگو و صلح و آشتی» سخن گفتند.  
سخنران اصلی آیین بزرگداشت «روز جهانی فلسفه» سید‌یحیی یثربی و عنوان سخنرانی وی «مدارا و رابطه آن با توسعه ذهنی انسان» بود. یثربی با تاکید بر اینکه «مشکلات سیاسی جوامع، از جمله خشونت و عدم‌مدارا با رشد و توسعه ذهنی انسان‌ها کاهش می‌یابد»، گفت: «از نظر فلسفی، برای دست یافتن به رشد و تحول ذهنی لازم در عصر حاضر، باید سه مرحله را پشت سر گذاشت.» او این سه مرحله را به‌ترتیب «مرحله ادراکات حسی و تمایلات غریزی»، «مرحله قوانین علمی و فلسفی» و «مرحله‌ دقت‌های معرفت‌شناختی» نامید.  یثربی با اشاره به جملات ملاصدرا در جلد نخست اسفار و ابن‌سینا در شفا، لب‌لباب و جان‌کلام «مرحله قوانین علمی و فلسفی» را دو گزاره دانست: 1-­ من همه چیز را می‌دانم (ملاصدرا، اسفار، ج یک، ص 20 ) و 2-­ دانش من چنان استوار و قطعی است که خلاف آن امکان ندارد. به عبارت دیگر، اگر من به این رسیده‌ام که زمین، مرکز جهان است، دیگر امکان ندارد روزی معلوم شود که زمین، مرکز جهان نیست. (ابن‌سینا، شفا، برهان، ص 51)
 او با بیان اینکه «اینجا‌ست که اکثر فلاسفه‌ دوران گذشته، مانند ارسطو، افلاطون و فیلسوفان مسلمان ذهن یک فیلسوف را برابر با تمام جهان هستی می‌دانند»، گفت: «در این مرحله، انسان نه‌تنها از نظر کمی ذهن خود را چنان گسترده می‌یابد که در مجموعه‌ جهان هستی چیزی بیرون از ذهن او نباشد، بلکه از نظر کیفی نیز به درک و دانش خود چنان اطمینان و اعتمادی دارد که خلاف داوری‌های خود را ناممکن می‌داند.»
یثربی در ادامه افزود: «در مرحله نهایی، انسان به ارزیابی دانش و معرفت خود می­‌پردازد و این پرسش‌ها را با خود در میان می‌نهد که «آیا من در درک پدیده‌ها خطا می‌کنم؟»، «آیا جهان چنان است که من می‌بینم؟»، «آیا باورهای من حقیقت مطلق هستند و باورهای دیگران باطل مطلق؟»، «من چگونه می‌توانم با جهان ارتباط پیدا ­کنم؟» و «ارزش و اعتبار این ارتباط چقدر است؟». در این مرحله، انسان به حدی از بلوغ فکری دست می‌یابد که دانسته‌های خود را شایسته‌ ارزیابی می‌داند و دچار غرور و جمود نمی‌شود؛ بلکه در باور و جهان‌بینی‌ خود تردید روا می‌دارد.»  یثربی، سپس با بیان اینکه «شک روشی دکارت ناظر به همین مساله است»، افزود: «برخی متکلمان مسلمان از معتزله چند قرن پیش از دکارت نظر دادند که نخستین واجب برای هر انسان شک است. ابن‌جبایی و ابوهاشم هر دو در اوایل قرن چهارم هجری بر آن بودند که نخستین واجب برای هر انسان عاقل و بالغ، شک است، زیرا تا شک نباشد، اندیشه امکان ندارد و تا اندیشه نباشد، انسان به معرفت نمی‌رسد.»
وی در ادامه گفت: «کانت، در قرن هجدهم میلادی، اعتبار معرفت انسانی را بیش از دیگران زیر سوال برد.» او مابعدالطبیعه‌ انتزاعی مرکب از «تعالیم غیرعقلانی کلیسا» و «مطالب خردگریز نوافلاطونیان» را از اعتبار انداخت و کوشید به مردم جرات اندیشیدن بیاموزد و آنان را از ماندن در چارچوب تقلید نجات دهد.» به باور یثربی، «دستیابی متفکران غرب به قلمروی معرفت‌شناسی، زمینه را برای از قدرت افتادن کلیساییان فراهم آورد، بزرگ‌ترین آسیب را به «الهیات غیرعقلانی کلیسا» وارد ساخت و زمینه را برای رشد ادیان و مکاتب عقلانی فراهم آورد.»

منبع: فرهیختگان