حسینی‌اشکوری: وضعیت نگهداری کتابخانه‌ای نسخ خطی در ایران اسف‌بار است

1395/5/3 ۱۲:۳۲

حسینی‌اشکوری: وضعیت نگهداری کتابخانه‌ای نسخ خطی در ایران اسف‌بار است/ خودمان را با کشورهای جنگ‌زده مقایسه نکنیم! تاریخ انتشار : يکشنبه ۳ مرداد ۱۳۹۵ ساعت ۰۸:۳۰ سید صادق حسینی‌اشکوری، فهرست‌نگار نسخ خطی و مدیر مجمع ذخائر اسلامی اعتقاد دارد، وضعیت ایران در نگهداری کتابخانه‌ای نسخ خطی اسف‌بار است و کتابخانه‌های دارای نسخه بعد از مرگ کتابخانه‌دار به شیوه‌های مختلف از بین می‌رود. وی می‌گوید: در بحث نگهداری نسخ خطی نباید خود را با کشورهای جنگ‌زده مانند افغانستان و پاکستان مقایسه کنیم. حسینی‌اشکوری: وضعیت نگهداری کتابخانه‌ای نسخ خطی در ایران اسف‌بار است/ خودمان را با کشورهای جنگ‌زده مقایسه نکنیم! خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- سید صادق حسینی‌اشکوری، فهرست‌نگار نسخ خطی و مدیر مجمع ذخائر اسلامی اعتقاد دارد، احیا و انتشار نسخ خطی در ایران مقرون به صرفه نیست و متاسفانه اقدامات برخی موسسات دراین‌‌باره با محدودیت مواجه شده است. وی ایران را تنها کشوری می‌داند که نسخ خطی فارسی و عربی را همزمان تصحیح و منتشر می‌کنند. آنچه در ادامه می‌خوانید، گفت‌و‌گوی ایبنا با این فهرست‌نگار است. از آنجا که تراث اسلامی میراث معنوی و فکری ایران اسلامی است و رساله‌ها و نسخه‌های خطی در حوزه فلسفه اسلامی نیز جزیی از آن‌ها به شمار می‌آید، پژوهشگران تا چه میزان توانسته‌اند از این میراث فکری محافظت و آن را به درستی احیا کنند؟ می‌توان از دو منظر احیای این آثار در ایران و ممالک اسلامی را بررسی کرد. اطلاعات ما از ممالک اسلامی کامل نیست، اما درباره ایران باید بگویم با روند رو به نزولی مواجه هستیم. علت عمده آن نیز این است که چون احیای میراث مقوله اقتصادی نیست و هزینه‌بر است. حامیان خصوصی و دولتی از این بحث (احیای تراث اسلامی) در دنیا پشتیبانی می‌کنند اما در ایران مشکلات مالی برای موسسات به وجود آمده است، برخی موسسات کارهای سفارشی‌شان متوقف و اقدامات درون موسسات هم محدود شده است. این امر متاسفانه بلایی است که به جان احیای میراث در ایران افتاده است. البته عده‌ای از ناشران و افراد دلسوز هستند که همچنان به امر احیای تراث و انتشار آن می‌پردازند، البته با افت و خیز فراوان این کار را دنبال می‌کنند. شما به عنوان یکی از مدیران دغدغه‌مند در حوزه نسخ خطی که با کتابخانه‌های دارای نسخ خطی خارج از کشور در ارتباط هستید، وضعیت ایران را به عنوان مهد تمدن در نگهداری نسخ خطی با سایر کشورها چگونه ارزیابی می‌کنید؟ فکر می‌کنم ایران در بین کشورهای اسلامی نقش خوبی در نگهداری و احیای نسخ خطی داشته است. یکی از نکات مهم در احیای نسخ در ایران این است که در کشورمان دو زبان مهم عربی و فارسی از مهمترین زبان‌های نسخ خطی اسلامی است که همزمان تحقیق و تصحیح شده است و مصححان ما محدود به تصحیح متون به نسخه‌های فارسی نیستند زیرا نسخه‌های عربی فراوانی داریم که تنها در ایران تصحیح شده و به کل دنیا ارسال شده است. زبان عربی تاریخ علم ماست و زمانی زبان علم ما بوده و فلاسفه ما نیز عربی‌نویس بودند. بنابراین تصحیح متن در ایران منحصر به زبان فارسی نیست. در کشورهای عربی بیشتر تصحیحات به زبان عربی است، در ترکیه نیز به زبان ترکی است. درباره نگهداری کتابخانه‌ای نسخه‌ها باید بگویم دارای وضعیت اسف‌باری هستیم با توجه به این‌که شما از ایران به عنوان «مهد تمدن» یاد کردید، اجازه بدهید وضعیت فعلی نگهداری نسخه‌های خطی را با افغانستان، پاکستان و دیگر کشورهای جنگ‌زده مقایسه نکنیم حتی نمی‌توان با هند که آثار اسلامی در آنها وضعیت خوبی ندارند، مقایسه کرد. اگر وضعیت نگهداری نسخ خطی را با کشورهای اروپایی بسنجیم باید به این نکته توجه کنیم که آنها آورندگان نسخه‌های خطی به کشورشان بودند و نگاهشان بیشتر حفظ موزه‌ای آثار است. در مقایسه با آن‌ها شرایط نامطلوبی داریم حتی در برابر ترکیه هم از شرایط خوبی برخوردار نیستیم. باید از این نکته نیز غافل نشد که در ایران سیاستی برای «تفرُق» نداریم. اگر از نسخ خطی غافل شویم نسخه‌های درجه یک سر از خارج درمی‌آورد و یا به طریقی کتابخانه از بین می‌رود. یکی از نقاط ضعف پژوهشکده‌هایی که در زمینه تحقیقات اسلامی و خاصّه فلسفه اسلامی فعالیت می‌کنند، کم توجّهی به احیای تراث اسلامی و فلسفی است. اگر پاسخ شما به این دیدگاه مثبت است، راه برون‌رفت را در چه مسائلی ارزیابی می‌کنید؟ و اگر پاسخ منفی است، مصداقی از فعالیت‌های احیا و انتشار نسخ خطی در پژوهشکده‌ها بفرمایید؟ به نظر من نه تنها تعریف ساختار پژوهشگاه‌ها مشکل دارد بلکه در یک نگاه کلی موسسات نیز دارای مشکل ساختاری هستند. موسسات با این که تشکیلاتی هستند اما فردی کار می‌کنند و گاهی موازی‌کاری نیز انجام می‌دهند و اقدامات دیگر به دلیل موازی‌کاری مورد غفلت قرار می‌گیرد پژوهشگر امروز بیچاره‌تر از دیروز است. اگر دیروز به دنبال حق‌التالیف خود بود امروز به دنبال یافتن یک ناشر برای چاپ اثر خود است. «مجمع ذخائر اسلامی» به عنوان موسسه‌ای برای حفظ و صیانت از نسخ خطی، همایش‌های گوناگونی در پیوند میراث مشترک ایران و سایر کشورها (هند و عراق) برگزار کرده و هم اکنون در حال انجام مقدمات برای برگزاری همایش دیگری با ترکیه است. این همایش‌ها تا چه میزان توانسته شکاف‌های موجود سر راه احیای میراث مشترک با کشورهای همسایه و جوامع اسلامی را حل کند؟ دغدغه ذهنی من این است که ما حوزه تمدنی گسترده داشتیم و داریم و مرزهای جغرافیای بسیاری از مسائل سطحی را به وجود آورده است و هدفمان برگزاری همایش صِرف نیست، بلکه اگر این همایش‌ها به صورت علمی برگزار شود، در درازمدت اثر مثبتی دارد. این اثرات مثبت در روابط اقتصادی و هم در اصلاح دیدگاه‌های دو کشور در روابط فرهنگی و اقتصادی و در اصلاح دیدگاه‌های اندیشمندان دو کشور موثر خواهد بود. این اثرات مثبت در همایش هند و عراق به وفور دیده شد که در نهایت به نفع جوامع اسلامی و کشور ایران است. البته باید این را هم بگویم که این همایش سیاسی نیست و همایشی کاملا فرهنگی و علمی است که می‌تواند در اصلاح و بهبود مناسبات سیاسی موثر باشد.

 خودمان را با کشورهای جنگ‌زده مقایسه نکنیم!
 
 
سید صادق حسینی‌اشکوری، فهرست‌نگار نسخ خطی و مدیر مجمع ذخائر اسلامی اعتقاد دارد، وضعیت ایران در نگهداری کتابخانه‌ای نسخ خطی اسف‌بار است و کتابخانه‌های دارای نسخه بعد از مرگ کتابخانه‌دار به شیوه‌های مختلف از بین می‌رود. وی می‌گوید: در بحث نگهداری نسخ خطی نباید خود را با کشورهای جنگ‌زده مانند افغانستان و پاکستان مقایسه کنیم.
 
 سید صادق حسینی‌اشکوری، فهرست‌نگار نسخ خطی و  مدیر مجمع ذخائر اسلامی اعتقاد دارد، احیا و انتشار نسخ خطی در ایران مقرون به صرفه نیست و متاسفانه اقدامات برخی موسسات دراین‌‌باره با محدودیت مواجه شده است. وی ایران را تنها کشوری می‌داند که نسخ خطی فارسی و عربی را همزمان تصحیح و منتشر می‌کنند.

آنچه در ادامه می‌خوانید، گفت‌و‌گوی ایبنا با این فهرست‌نگار است.
 
از آنجا که تراث اسلامی میراث معنوی و فکری ایران اسلامی است و رساله‌ها و نسخه‌های خطی در حوزه فلسفه اسلامی نیز جزیی از آن‌ها به شمار می‌آید، پژوهشگران تا چه میزان توانسته‌اند از این میراث فکری محافظت و آن را به درستی احیا کنند؟

می‌توان از دو منظر احیای این آثار در ایران و ممالک اسلامی را بررسی کرد. اطلاعات ما از ممالک اسلامی کامل نیست، اما درباره ایران باید بگویم با روند رو به نزولی مواجه هستیم. علت عمده آن نیز این است که چون احیای میراث مقوله اقتصادی نیست و هزینه‌بر است. حامیان خصوصی و دولتی از این بحث (احیای تراث اسلامی) در دنیا پشتیبانی می‌کنند اما در ایران مشکلات مالی برای موسسات به وجود آمده است، برخی موسسات کارهای سفارشی‌شان متوقف و اقدامات درون موسسات هم محدود شده است. این امر متاسفانه بلایی است که به جان احیای میراث در ایران افتاده است. البته عده‌ای از ناشران و افراد دلسوز هستند که همچنان به امر احیای تراث و انتشار آن می‌پردازند، البته با افت و خیز فراوان این کار را دنبال می‌کنند.
 
شما به عنوان یکی از مدیران دغدغه‌مند در حوزه نسخ خطی که با کتابخانه‌های دارای نسخ خطی خارج از کشور در ارتباط هستید، وضعیت ایران را به عنوان مهد تمدن در نگهداری نسخ خطی با سایر کشورها چگونه ارزیابی می‌کنید؟

فکر می‌کنم ایران در بین کشورهای اسلامی نقش خوبی در نگهداری و احیای نسخ خطی داشته است. یکی از نکات مهم در احیای نسخ در ایران این است که در کشورمان دو زبان مهم عربی و فارسی از مهمترین زبان‌های نسخ خطی اسلامی است که همزمان تحقیق و تصحیح شده است و مصححان ما محدود به تصحیح متون به نسخه‌های فارسی نیستند زیرا نسخه‌های عربی فراوانی داریم که تنها در ایران تصحیح شده و به کل دنیا ارسال شده است. زبان عربی تاریخ علم ماست و زمانی زبان علم ما بوده و فلاسفه ما نیز عربی‌نویس بودند. بنابراین تصحیح متن در ایران منحصر به زبان فارسی نیست. در کشورهای عربی بیشتر تصحیحات به زبان عربی است، در ترکیه نیز به زبان ترکی است.
 
درباره نگهداری کتابخانه‌ای نسخه‌ها باید بگویم دارای وضعیت اسف‌باری هستیم با توجه به این‌که شما از ایران به عنوان «مهد تمدن» یاد کردید، اجازه بدهید وضعیت فعلی نگهداری نسخه‌های خطی را با افغانستان، پاکستان و دیگر کشورهای جنگ‌زده مقایسه نکنیم حتی نمی‌توان با هند که آثار اسلامی در آنها وضعیت خوبی ندارند، مقایسه کرد. اگر وضعیت نگهداری نسخ خطی را با کشورهای اروپایی بسنجیم باید به این نکته توجه کنیم که آنها  آورندگان نسخه‌های خطی به کشورشان بودند و نگاهشان بیشتر حفظ موزه‌ای آثار است. در مقایسه با آن‌ها شرایط نامطلوبی داریم حتی در برابر ترکیه هم از شرایط خوبی برخوردار نیستیم. باید از این نکته نیز غافل نشد که در ایران سیاستی برای «تفرُق» نداریم. اگر از نسخ خطی غافل شویم نسخه‌های درجه یک سر از خارج درمی‌آورد و یا به طریقی کتابخانه از بین می‌رود.
 
یکی از نقاط ضعف پژوهشکده‌هایی که در زمینه تحقیقات اسلامی و خاصّه فلسفه اسلامی فعالیت می‌کنند، کم توجّهی به احیای تراث اسلامی و فلسفی است. اگر پاسخ شما به این دیدگاه مثبت است، راه برون‌رفت را در چه مسائلی ارزیابی می‌کنید؟ و اگر پاسخ منفی است، مصداقی از فعالیت‌های احیا و انتشار نسخ خطی در پژوهشکده‌ها بفرمایید؟
 
به نظر من نه تنها تعریف ساختار پژوهشگاه‌ها مشکل دارد بلکه در یک نگاه کلی موسسات نیز دارای مشکل ساختاری هستند. موسسات با این که تشکیلاتی هستند اما فردی کار می‌کنند و گاهی موازی‌کاری نیز انجام می‌دهند و اقدامات دیگر به دلیل موازی‌کاری مورد غفلت قرار می‌گیرد پژوهشگر امروز بیچاره‌تر از دیروز است. اگر دیروز به دنبال حق‌التالیف خود بود امروز به دنبال یافتن یک ناشر برای چاپ اثر خود است.
 
«مجمع ذخائر اسلامی» به عنوان موسسه‌ای برای حفظ و صیانت از نسخ خطی، همایش‌های گوناگونی در پیوند میراث مشترک  ایران و سایر کشورها (هند و عراق) برگزار کرده و هم اکنون در حال انجام مقدمات برای برگزاری همایش دیگری با ترکیه است. این همایش‌ها تا چه میزان توانسته شکاف‌های موجود سر راه احیای میراث مشترک با کشورهای همسایه و جوامع اسلامی را حل کند؟

دغدغه ذهنی من این است که ما حوزه تمدنی گسترده داشتیم و داریم و مرزهای جغرافیای بسیاری از مسائل سطحی را به وجود آورده است و هدفمان برگزاری همایش صِرف نیست، بلکه اگر این همایش‌ها به صورت علمی برگزار شود، در درازمدت اثر مثبتی دارد. این اثرات مثبت در روابط اقتصادی و هم در اصلاح دیدگاه‌های دو کشور در روابط فرهنگی و اقتصادی و در اصلاح دیدگاه‌های اندیشمندان دو کشور موثر خواهد بود. این اثرات مثبت در همایش هند و عراق به وفور دیده شد که در نهایت به نفع جوامع اسلامی و کشور ایران است. البته باید این را هم بگویم که این همایش سیاسی نیست و همایشی کاملا فرهنگی و علمی است که می‌تواند در اصلاح و بهبود مناسبات سیاسی موثر باشد.

منبع: ایبنا